I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

NHÀN

Một mai, một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào

Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn, người đến chốn lao xao

Thu ăn măng trúc, đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao

Rượu đến gốc cây, ta sẽ nhắp

Nhìn xem phú quý, tựa chiêm bao.

(Nguyễn Bỉnh Khiêm)

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ Nhàn.

Trong bài thơ, thú Nhàn của Nguyễn Bình Khiêm được thể hiện qua những hình ảnh: làm ruộng, câu cá, ăn uống, tắm,...

- Biện pháp nghệ thuật tu từ trong câu thơ 3 và 4: Phép đối (Ta dại – Người khôn; nơi vắng vẻ – chốn lao xao

- Hiệu quả nghệ thuật của phép đối đó: vừa để khẳng định sự lựa chọn phương châm sống, cách ứng xử của tác giả – chọn lối sống tĩnh tại, an nhàn, không tranh giành, vừa thể hiện sắc thái châm biếm, mỉa mai đối với cách sống mưu cầu danh lợi, ham danh vọng, phú quý của một bộ phận người.

Triết lí sống qua hai câu thơ cuối: Danh vọng, tiền tài cũng chỉ là phù du, hư vô. Tất cả sẽ vô nghĩa sau một cái khép mắt khẽ khàng. Đó là cái nhìn của một bậc đại nhân, đại trí.

- Chữ nhàn được hiểu là: Nhàn là có ít hoặc không có việc gì phải làm, phải lo nghĩ đến

- Quan niệm về chữ nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

+ Là không tranh đua, không màng danh lợi, không bon chen, không cơ mưu, tự dục.

+ Là sống thanh thản, an nhiên, tự tại bởi những thú vui riêng của mình.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích: Lối sống giản dị là cách sống đơn sơ, không cầu kỳ, không chạy theo vật chất hay hình thức, chỉ giữ những gì thật sự cần thiết.

- Vai trò:

+ Giúp con người sống thanh thản, tiết kiệm, tránh xa thói xa hoa, hình thức.

+ Thể hiện nhân cách khiêm tốn, chân thật, biết quý trọng giá trị tinh thần.

+ Góp phần giữ gìn môi trường, xây dựng nếp sống lành mạnh trong xã hội.

- Bài học:

+ Cần rèn luyện thói quen sống giản dị, tránh phô trương, chạy theo vật chất.

+ Học tập tấm gương giản dị của Chủ tịch Hồ Chí Minh để hoàn thiện bản thân.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích bài thơ Nhàn.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm: nhà thơ, nhà nho thanh cao, sống ẩn dật, coi trọng đạo lý “an bần lạc đạo”.

- Giới thiệu bài thơ Nhàn: thể hiện quan niệm sống nhàn, thanh cao và nhân cách của một bậc hiền triết.

* Thân bài

- Cuộc sống thanh nhàn, hòa hợp với thiên nhiên

+ “Một mai, một cuốc, một cần câu / Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”: hình ảnh người nông dân ung dung, tự tại.

+ Cuộc sống lao động giản dị, tự cung tự cấp, xa lánh bon chen.

→ Thể hiện lối sống thanh cao, yêu lao động, hòa hợp với thiên nhiên.

- Quan niệm về dại – khôn

+ “Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ / Người khôn, người đến chốn lao xao”: đối lập “dại” và “khôn” giàu triết lý.

+ “Dại” là ẩn dật, giữ mình; “khôn” là tranh danh đoạt lợi nơi đời.

→ Nguyễn Bỉnh Khiêm xem “dại” chính là khôn, là cách giữ tâm hồn trong sạch.

- Cuộc sống thanh bạch, hòa hợp với tự nhiên

+ “Thu ăn măng trúc, đông ăn giá / Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao”: nhịp sống bốn mùa yên ả, thanh đạm.

+ Thức ăn, sinh hoạt giản dị, gần gũi với thiên nhiên.

→ Thể hiện triết lý sống thuận tự nhiên, tự do, an nhiên.

- Thái độ coi thường danh lợi

+ “Rượu đến gốc cây ta sẽ nhắp / Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao”: cái nhìn tỉnh táo trước danh lợi phù hoa.

+ Danh lợi chỉ là hư ảo, tạm bợ như giấc chiêm bao.

→ Thể hiện nhân cách cao đẹp, sự giác ngộ lẽ đời.

- Nghệ thuật:

+ Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật chặt chẽ, cân đối.

+ Từ ngữ giản dị, mộc mạc gắn với cuộc sống thôn quê (mai, cuốc, cần câu, măng trúc, giá, hồ sen…).

+ Đối lập: “ta dại” – “người khôn” → thể hiện thái độ mỉa mai, khẳng định lối sống riêng.

+ Giọng thơ nhẹ nhàng, thâm trầm, triết lí, biểu hiện phong cách thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm – giản dị mà sâu sắc.

* Kết bài

- Khẳng định Nhàn là bài thơ tiêu biểu cho triết lý sống an nhiên, thanh cao của Nguyễn Bỉnh Khiêm.

- Gợi suy nghĩ: sống giản dị, biết đủ, giữ tâm hồn thanh thản giữa cuộc đời bon chen.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.