I. PHẦN ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau:

LÃO LÀNG TIÊN CHỈ[1]

(Hoàng Cầm)

Lão làng tiên chỉ

Cầm cân nảy mực trong làng

Thóc có người nộp

Cơm gà cá gỏi nghênh ngang

Nhà có người xây

Hoành phi bôi lại son vàng

Cho câu đối mừng đám cưới

Cho bài thơ viếng đám tang

Miếu mạo, đình chùa, nhà gianh, nhà ngói

Mũ áo xênh xang

Đến làm chủ tế

Nghi ngút đèn nhang

Đêm đêm lão thu mình trong của

Nghiêng ngó ra ngoài đồng

Nghe tiếng ca Quan Họ

Bay cao đỉnh núi, chạy dài nguồn sông

Thấy những đôi trai gái

Quân gót nhau đi vòng ngõ tre Lão vội vàng khép cửa

Nằm xuống gối đầu lên chồng sách cũ Tay vắt trán thở dài.

“Đạo li luân thường hỏng cả

Bọn cổ cày vai bừa

Hát lời tình tứ lẳng lơ

Dễ thường làm loạn!”

Hếch kính nhìn bức tranh “Hứng dừa”

Lão mím môi lấy gân tay

Nhưng mực đen quết đầy

Hai ông chân nõn nà trong bức hoạ

Trai gái trong xã

Rút ống chân khỏi vạt mực đen ngòm

Chạy ra bến sông khoả ánh trăng mát rượi

Tiếng hát cất lên nhuộm mùi hoa bưởi Cụ tiên chỉ bịt tai

Vội mở sách thánh hiền, nén giận

(Kiều Văn biên soạn, giới thiệu, Thơ Việt Nam chọn lọc, Thơ Hoàng Cầm,

NXB Đồng Nai, 2002, tr.37-39)

---

[1] Tiên chỉ: người đứng đầu ngôi thứ trong làng thời phong kiến, làm chủ các cuộc tế lễ, ăn uống ở đình làng theo tục lệ thời trước

Xác định nhân vật trữ tình trong bài thơ.

a. Mở đoạn: Giới thiệu vấn đề nghị luận: Sai-lốc trong văn bản là nhân vật hài kịch, là đối tượng của tiếng cười phê phán thói hám vàng bất chấp cả tình phụ tử.

b. Thân đoạn: Làm rõ vấn đề nghị luận

(1) Nêu ngắn gọn đặc điểm của nhân vật hài kịch (thường có sự không tương xứng giữa thực chất bên trong và hành động bên ngoài, suy nghĩ và hành động,.. hoặc có thói quen, tính cách, ứng xử,... trái với lẽ thường, trở thành đối tượng của tiếng cười. Nhân vật trong hài kịch thường được thể hiện theo lối tô đậm, cường điệu). (2) Làm rõ đặc điểm của tính cách hám vàng và thủ pháp nghệ thuật cường điệu tô đậm tính cách đó ở nhân vật Sai-lốc (Sự tiếc của, đau xót đến điên dại; Sự nguyền rủa dành cho con gái; Sự khao khát trả thù “đứa ăn trộm”; những cách diễn đạt cường điệu hoá (Chưa bao giờ tai hoạ đè nặng lên dân tộc ta, chưa bao giờ tôi bị đau xót như ngày hôm nay; không có nỗi bất hạnh nào không đè lên lưng tôi, không có tiếng thở ngắn nào không ở miệng tôi ra, không có nước mắt nào không ở mắt tôi tuôn xuống; Anh đâm một nhát dao găm vào tim tôi không bằng,...). Qua đó, tác giả thể hiện tiếng cười phê phán, cảnh báo sự băng hoại những giá trị đạo đức bởi tác động của đồng tiền).

c. Kết đoạn: Khẳng định lại đặc điểm tính cách hài kịch của nhân vật Sai-lốc.

a. Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận: Mỗi cá nhân cần làm chủ cuộc đời mình, chủ động tạo nên một cuộc sống ý nghĩa cho bản thân, đừng biến mình trở thành “bản sao” thụ động của người khác – Đừng để cho người khác cầm bút khi bạn viết câu chuyện cuộc đời mình”.

b. Thân bài

b1. Giải thích: (1) Bạn viết câu chuyện cuộc đời mình: hình ảnh ẩn dụ. Câu chuyện cuộc đời mình là cuộc sống, sự trải nghiệm, là hành trình trong cuộc đời của mỗi người. Những điều đó không sẵn có, không được lập trình mà luôn ở phía trước, được bản thân tạo ra với vô vàn những “sự kiện” hấp dẫn, thú vị, nhưng cũng đầy bất ngờ, thử thách, như một “câu chuyện” mà mỗi trang còn đang mở về phía tương lai. (2) Người khác cầm bút: hình ảnh ẩn dụ: Người khác điều khiển, quyết định cuộc sống của chúng ta, áp đặt những suy nghĩ, quan điểm, lối sống, mơ ước,... của họ cho ta, khiến cuộc sống của bản thân ta chỉ còn là sự “nối dài” cuộc sống của “ai đó”, là cái bóng mờ của kẻ khác, không được tồn tại là chính mình. (3) Nội dung của câu nói: Câu nói là lời khuyên mỗi con người cần làm chủ cuộc sống của bản thân, tự ra quyết định và chịu trách nhiệm cho cuộc đời mình, tự đứng trên đôi chân và cảm nhận, trải nghiệm cuộc sống bằng đôi mắt, đôi tai,... của chính mình. Từ đó, làm cho cuộc sống của bản thân thêm độc đáo, giàu có, phong phú, thực sự có ý nghĩa. Câu nói truyền cảm hứng “sáng tạo” cho mỗi cá nhân trong hành trình kiến tạo cuộc sống của chính chúng ta.

b2. Khẳng định sự tích cực, đúng đắn của ý kiến “Đừng để cho người khác cầm bút khi bạn viết câu chuyện cuộc đời mình” và sử dụng lí lẽ, bằng chứng để phân tích, chứng minh

(1) Không tồn tại “một bản đồ” sẵn có và duy nhất cho tất cả mọi người trong cuộc sống. Có những kho kinh nghiệm chung người đi trước đã trải qua, đúc rút mà chúng ta có thể học hỏi để trưởng thành, nhưng điều đó không thay thế được sự trải nghiệm hành trình cuộc sống của mỗi người. Cuộc sống là những trang mở, luôn ở phía trước, luôn thay đổi từng ngày, từng giờ bởi nhiều tác động khách quan và chủ quan khác nhau, nhiều điều chưa từng có tiền lệ. Những điều đúng đắn của ngày qua có thể không còn là chân lí hôm nay. Phụ thuộc vào sự lập trình sẵn có thể dẫn đến sự thất bại trong một bối cảnh thực tiễn đa dạng, phức tạp và luôn tiềm ẩn những thử thách mới. (2) Cuộc đời của mỗi người được làm nên từ tất cả những hành động, những kinh qua, nghiệm trải, tích luỹ, lớn khôn, trưởng thành do bản thân chúng ta thực hiện. Không ai có thể sống thay, rung động thay, vui, buồn, sướng, khổ, hạnh phúc, khổ đau, mơ ước, khát vọng, nghĩ ngợi, suy tư,... thay cho bản thân sự thụ cảm của những giác quan ở chính nơi ta, cho những suy nghĩ, cân nhắc, lựa chọn và quyết định của ta. Bầu trời xanh bao la kì diệu như muốn nâng cánh ước mơ này là cảm nhận của chính ta. Mặt đất gần gũi, thân thương, sum vầy, ấm áp mà cũng đầy những chông gai, thử thách, những con đường chưa khai mở còn vẫy gọi ở đâu đó là rung động, là niềm mong ước, là những trăn trở, lựa chọn,... không ai khác ngoài ta,... Cuộc đời đã trao vào đôi tay chúng ta niềm hạnh phúc được cầm cây bút để tự viết nên trang cuộc sống muôn màu trong đó nhân vật chính trước hết là tác giả của câu chuyện ấy. (3) Không ai muốn tồn tại trong đời như một bản sao, mỗi cá nhân đều có niềm mong mước chính đáng và mạnh mẽ được sống là chính mình. Đảm nhiệm vai trò tác giả viết nên câu chuyện cuộc đời của bản thân là con đường duy nhất để thực hiện điều đó. Nhờ vậy, con người biết chủ động sắp đặt cuộc sống của bản thân, biết tự nhìn nhận những gì mình đang có, mình mong muốn, biết đặt ra lộ trình phấn đấu, biết rèn luyện ý chí, biết ra quyết định, chấp nhận thử thách, chấp nhận cả sự thất bại, có can đảm đứng dậy sau vấp ngã, có dũng khí đứng trên đôi bàn chân và nhìn nhận, suy xét bằng con mắt của chính mình,...Là tác giả viết nên câu chuyện cuộc đời mình bạn có thể nếm trải và hạnh phúc với tất cả những điều đó. (4) Điều gì sẽ xảy ra nếu “người khác cầm bút khi bạn viết câu chuyện về cuộc đời mình”? Bạn sẽ chỉ là nhân vật trong câu chuyện do người khác tạo dựng, sắp xếp. Bạn sẽ suy nghĩ, nói năng, hành động, cảm nhận,... theo ý đồ, mục đích dựng sẵn. Bạn sẽ luôn luôn phụ thuộc vào người khác, không thể tự trưởng thành và không bao giờ được sống như chính mình có thể và mong ước. (5) Chứng minh, làm rõ ý kiến bằng các minh chứng: Những con người đã “viết câu chuyện cuộc đời mình” bằng tất cả sự dấn thân, nếm trải, cống hiến: người thanh niên trẻ tuổi Nguyễn Tất Thành đã viết những trang cuộc đời cho tuổi trẻ với hoài bão, khát khao, “ham muốn tột bậc”; những nhà khoa học, nhà hoạt động chính trị trong và ngoài nước đã viết câu chuyện cuộc đời của họ bằng những nỗ lực cống hiến, phát minh cho nhân loại, bằng sự đấu tranh cho quyền tự do, bình đẳng, mưu cầu hạnh phúc của con người,...; các thế hệ nhân dân trong lịch sử đã viết câu chuyện cuộc đời họ gắn liền với sinh mệnh của đất nước, đã “hoá thân cho dáng hình xứ sở”; ngày nay, nhiều bạn trẻ đang nỗ lực viết nên cuộc đời cho bản thân bằng những nếm trải mới mẻ, những vấp ngã và sự kiên trì để vươn đến thành công trong nhiều lĩnh vực,... Lại có những người “để cho người khác cầm bút khi viết câu chuyện cuộc đời mình”, chấp nhận lựa chọn nghĩ theo, nói theo, sống theo, sống một cuộc đời mờ nhạt, là bản sao của người khác,...

b3. Bình luận, liên hệ

(1) Biết “đứng trên đôi vai người khác”, lắng nghe, tích luỹ kinh nghiệm từ “người khác” để hành trình “cầm bút viết câu chuyện cuộc đời mình” của bản thân tránh được sai lầm, ngộ nhận,... không đáng có. (2) Những hành trang cần chuẩn bị để trở thành tác giả “viết câu chuyện cuộc đời mình”: nhận thức đúng đắn về vai trò, trách nhiệm của bản thân với chính cuộc đời mình, không dựa dẫm, không ỷ lại, “tầm gửi” vào người khác; học tập, tích luỹ tri thức, mở mang hiểu biết; chủ động, tích cực đón bắt các cơ hội; rèn luyện ý chí, quyết tâm,...; chia sẻ ngắn gọn trải nghiệm của người viết về hành trình đang “viết nên câu chuyện cuộc đời” của bản thân,...

c. Kết bài: Khẳng định ý nghĩa của việc làm chủ cuộc sống, không ngừng nỗ lực, sáng tạo, kiên trì để làm cho câu chuyện cuộc đời mình thêm sinh động, thú vị, độc đáo, giàu giá trị.