I. PHẦN ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau:

LÃO LÀNG TIÊN CHỈ[1]

(Hoàng Cầm)

Lão làng tiên chỉ

Cầm cân nảy mực trong làng

Thóc có người nộp

Cơm gà cá gỏi nghênh ngang

Nhà có người xây

Hoành phi bôi lại son vàng

Cho câu đối mừng đám cưới

Cho bài thơ viếng đám tang

Miếu mạo, đình chùa, nhà gianh, nhà ngói

Mũ áo xênh xang

Đến làm chủ tế

Nghi ngút đèn nhang

Đêm đêm lão thu mình trong của

Nghiêng ngó ra ngoài đồng

Nghe tiếng ca Quan Họ

Bay cao đỉnh núi, chạy dài nguồn sông

Thấy những đôi trai gái

Quân gót nhau đi vòng ngõ tre Lão vội vàng khép cửa

Nằm xuống gối đầu lên chồng sách cũ Tay vắt trán thở dài.

“Đạo li luân thường hỏng cả

Bọn cổ cày vai bừa

Hát lời tình tứ lẳng lơ

Dễ thường làm loạn!”

Hếch kính nhìn bức tranh “Hứng dừa”

Lão mím môi lấy gân tay

Nhưng mực đen quết đầy

Hai ông chân nõn nà trong bức hoạ

Trai gái trong xã

Rút ống chân khỏi vạt mực đen ngòm

Chạy ra bến sông khoả ánh trăng mát rượi

Tiếng hát cất lên nhuộm mùi hoa bưởi Cụ tiên chỉ bịt tai

Vội mở sách thánh hiền, nén giận

(Kiều Văn biên soạn, giới thiệu, Thơ Việt Nam chọn lọc, Thơ Hoàng Cầm,

NXB Đồng Nai, 2002, tr.37-39)

---

[1] Tiên chỉ: người đứng đầu ngôi thứ trong làng thời phong kiến, làm chủ các cuộc tế lễ, ăn uống ở đình làng theo tục lệ thời trước

Xác định nhân vật trữ tình trong bài thơ.

Hành động của “lão làng tiên chỉ” trong khổ 2 và khổ 4 của bài thơ: Đêm đêm thu mình trong cửa; nghiêng ngó ra ngoài đồng; khép cửa, nằm gối đầu lên chồng sách cũ, tay vắt trán thở dài khi nghe thấy tiếng hát ca Quan Họ và nhìn thấy những đôi trai gái quấn gót nhau đi vòng theo ngõ tre; hếch kính nhìn bức tranh “Hứng dừa”; mím môi lấy gân tay, nhúng mực đen quết đầy hai ống chân nõn nà trong bức hoạ.

Tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ trong các dòng thơ: “Trai gái trong xã Rút ống chân khỏi vạt mực đen ngòm/ Chạy ra bến sông khoả ánh trăng mát rượi”: (1) Làm nổi bật sự phản kháng mạnh mẽ của “trai gái trong xã” của tuổi trẻ, tình yêu, của khát vọng vượt thoát khỏi những phép tắc, khuôn khổ giáo điều, cổ hủ hòng kìm nén, toả chiết con người. “Rút ống chân khỏi vạt mực đen ngòm” mà “lão làng tiên chỉ” “mím môi lấy gân tay” “quết đầy” “hai ống chân nõn nà trong bức hoạ” ẩn dụ cho hành động sẵn sàng bất chấp, “tuyên chiến” quyết liệt đó để băng theo tiếng gọi của sức sống hồn nhiên khoẻ khoắn, mãnh liệt, của tình yêu và hạnh phúc. Đó là một “đối thoại” không lời, một “câu trả lời” “thẳng băng”, trực diện, dứt khoát với hành động của “lão làng tiên chỉ”, với cái “vòng kim cô” kì thị muốn kiềm toả, trói buộc khao khát hạnh phúc của tuổi trẻ. (2) Làm nổi bật vẻ đẹp tươi mát, tràn đầy sức sống của thiên nhiên và con người. Động từ “khoả” đã khiến “ánh trăng mát rượi” trở thành hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, từ thị giác sang xúc giác, từ ánh sáng trở thành dòng sáng lung linh “mát rượi”. Sức sống trẻ trung, khoẻ khoắn, hồn nhiên của con người hoà với vẻ đẹp tươi tắn, tràn đầy của thiên nhiên, tạo nên vẻ đẹp thật viên mãn. (3) Tạo ra cách diễn đạt mới mẻ, độc đáo, ấn tượng.

Cấu tứ của bài thơ: (1) Hình ảnh và cảm xúc trong bài thơ được tổ chức theo mạch tự sự. Bài thơ bắt đầu với những sự việc, chi tiết về hành động, ngôn ngữ của “lão làng tiên chỉ” mũ áo xênh xang, đứng đầu ngôi thứ trong làng, lo lắng, bực bội, cao giọng, giáo điều, giận dữ khi nhận ra tiếng ca Quan Họ “bay cao đỉnh núi, chạy dài nguồn sông” đã khơi nguồn cho một cuộc “nổi loạn” của sức sống và khát vọng hạnh phúc. Đáp lại “lão làng tiên chỉ” là hành động của “trai gái trong xã”, là tiếng hát cất lên không chỉ “cao đỉnh núi”, “dài nguồn sông” mà còn “nhuộm” mùi hương hoa bưởi nồng nàn, quyến rũ, khiến “Cụ tiên chỉ bịt tai/ Vội mở sách thánh hiền, nén giận”. (2) Bên cạnh đó, bài thơ còn được cấu tử theo quan hệ đối lập: đối lập giữa một “lão làng tiên chỉ” xênh xang, nghênh ngang, mũ cao áo trọng ở không gian của cộng đồng với “lão làng tiên chỉ” “đêm đêm” trong không gian “thu mình sau cánh cửa”; đối lập giữa “lão làng tiên chỉ” với “trai gái trong xã”. (3) Cách cấu tứ này làm nổi bật sức sống mạnh mẽ, mãnh liệt của tâm hồn con người được gửi gắm trong những câu hát, những bức tranh dân gian vượt lên tất cả sự bảo thủ, khắt khe, kiềm toả.

Ý nghĩa của những câu hát dân gian trong cuộc sống hiện nay.

Gợi ý: (1) Những câu hát dân gian cho chúng ta cảm nhận được đời sống tâm hồn tình cảm phong phú, sức sống hồn nhiên, khoẻ khoắn, mạnh mẽ, tiếng lòng khát khao hạnh phúc mãnh liệt vượt lên mọi ràng buộc khắt khe giáo điều trong xã hội của người bình dân xưa. (2) Những câu hát dân gian gửi thông điệp cho chúng ta về tình yêu lứa đôi trong sáng, tình yêu cuộc sống, yêu cái đẹp, nuôi dưỡng tâm hồn, biết trân trọng, nâng niu cái đẹp, giữ gìn những giá trị tinh thần trong cuộc sống. Câu hát đã từ trái tim người tìm đến “làm tổ” trong trái tim ta, khơi dậy những tình cảm mới mẻ, trong sáng, những đắm đuối, nồng nàn,... Những câu hát của người bình dân xưa luôn “trẻ” mãi trong cuộc sống hôm nay.