I. PHẦN ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau:

NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU – NGÔI SAO SÁNG TRONG VĂN NGHỆ DÂN TỘC

(Trích)

(Phạm Văn Đồng)

          Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy. Có người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của “Lục Vân Tiên”, hiểu “Lục Vân Tiên” khá thiên lệch về nội dung và nghệ thuật còn rất ít biết thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, khúc ca hùng tráng của phong trào yêu nước chống thực dân Pháp.

Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước mà tác phẩm là những trang hủ ca ngợi cuộc chiến đấu oanh liệt của nhân dân ta chống bọn xâm lược. Ông vốn là một nhà nho sinh trưởng ở đất Đồng Nai hào phóng, lại sống giữa lúc đất nước lâm nguy, vua nhà Nguyễn cam tâm bán nước để giữ ngai vàng, nhưng khắp nơi, nhân dân và sĩ phu anh dũng đứng lên đánh giặc cứu nước. Vì mù cả hai mắt, hoạt động của người chiến sĩ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu chủ yếu là thơ văn. Những tác phẩm đó, ngoài những giá trị văn nghệ, còn quý giá ở chỗ nó soi tỏ tâm hồn trong sáng, cao quý lạ thường của tác giả và ghi lại lịch sử của một thời khổ nhục nhưng vĩ đại!

“Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã!”. Đời sống và hoạt động của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương anh dũng. Cảnh đất nước cũng như cảnh riêng càng long đong, đen tối, thì khí tiết của người chí sĩ yêu nước càng cao cả, rạng rỡ: “Sự đời thà khuất đôi tròng thịt/ Lòng đạo xin tròn một tấm gương”.

Cuộc đời và thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu là của một chiến sĩ hi sinh phấn đấu vì nghĩa lớn. Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn chiến đấu, đánh thẳng vào giặc ngoại xâm và tôi tớ của chúng: “Học theo ngòi bút chi công/ Trong thơ cho ngụ tấm lòng Xuân thu!” hay: “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm/ Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà.”

Đối với Nguyễn Đình Chiểu, cầm bút, viết văn là một thiên chức. Và Nguyễn Đình Chiểu trọng chức trách của mình chừng nào thì càng khinh miệt bọn lợi dụng văn chương để làm việc phi nghĩa chừng nẩy: “Thấy nay cũng nhóm văn chương Vóc dê da cọp khôn lường thực hư!” [...]

Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, một phần lớn là những bài văn tế, ca ngợi những người anh hùng suốt đời tận trung với nước và than khóc những người liệt sĩ đã trọn nghĩa với dân. Ngòi bút – tâm hồn trung nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu – đã diễn tả, thật sinh động và não nùng, cảm tình của dân tộc đối với người chiến sĩ của nghĩa quân, vốn là người nông dân, xưa kia chỉ quen cày cuốc, bỗng chốc trở thành người anh hùng cứu nước. Chúng ta hãy đọc lại nhiều đoạn trong bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” [...] Bài văn ấy của Nguyễn Đình Chiểu làm chúng ta nhớ bài “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi. Hai bài văn hai cảnh ngộ, hai thời buổi nhưng một dân tộc. Bài cáo của Nguyễn Trãi là khúc ca khải hoàn, ca ngợi những chiến công oanh liệt chưa từng thấy, biểu dương chiến thắng làm rạng rỡ nước nhà. Bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” là khúc ca những người anh hùng thất thế, nhưng vẫn hiên ngang: “Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc... muôn kiếp nguyện được trả thù kia...”.

Có lẽ dưới suối vàng, linh hồn của Nguyễn Đình Chiểu và những nghĩa quân lúc bấy giờ, ngày nay phần nào đã được hả dạ.

(Bài viết vào tháng 7/1963 nhân dịp kỉ niệm 75 ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu, in trong: Tuyển tập Phạm Văn Đồng, Tập 1, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008)

Văn bản trên bàn về vấn đề gì?

a. Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận: Vai trò của sự trung thực đối với con người và xã hội – “Trung thực là yếu tố căn bản để có sự bình an trong tâm trí, sự tự do trong nội tâm và là nền tảng cho các mối quan hệ tốt đẹp”.

b. Thân bài

b1. Giải thích: (1) Trung thực: là phẩm chất tốt đẹp của con người thể hiện qua hành động luôn dám nói và nói đúng sự thật, có sự thống nhất giữa suy nghĩ, lời nói và hành động (thật thà, ngay thẳng, tôn trọng lẽ phải). (2) Sự bình an trong tâm trí: là trạng thái tinh thần của con người khi họ cảm thấy thoải mái, bình yên, không căng thẳng, lo âu; họ luôn có được sự thư thái của đầu óc với những suy nghĩ lạc quan. Có được sự bình an trong tâm trí con người sẽ luôn hài lòng và hạnh phúc với những gì thuộc về mình; họ trân trọng bản thân bằng cách luôn giữ tinh thần lạc quan, vui vẻ. (3) Sự tự do trong nội tâm: cũng là trạng thái tinh thần của con người khi họ làm chủ được mọi suy nghĩ, cảm xúc, hành động của mình theo chiều hướng tích cực. Có được tự tự do trong nội tâm, con người luôn biết lắng nghe, thấu hiểu chính mình và hành động để đạt đến sự tự do đó; họ thành thật với chính mình ngay cả khi chỉ đối diện với bản thân. (4) Trung thực được cho là yếu tố căn bản – yếu tố quan trọng, cần thiết, không thể thiếu – để con người có được bình an trong tâm trí, sự tự do trong nội tâm và là nền tảng cho các mối quan hệ tốt đẹp.

b2. Khẳng định ý kiến trên đã đánh giá cao vai trò quan trọng của sự trung thực đối với con người, sử dụng lí lẽ, bằng chứng để phân tích, chứng minh

(1) Trung thực có ý nghĩa quyết định giúp con người sống thanh thản, vui vẻ, hạnh phúc. Khi trung thực, thẳng thắn họ mới có được “sự bình an trong tâm trí”, họ không gian dối nên không cần phải toan tính để che giấu sự thật, không phải mang theo những lo âu, sợ hãi trong lòng. (2) Trung thực có ý nghĩa nuôi dưỡng những giá trị đạo đức tốt đẹp, giúp con người thẳng thắn trong phân biệt đúng sai, phải trái. Khi dám đứng lên để bảo vệ sự thật, bảo vệ lẽ phải cũng có nghĩa là con người đang tôi luyện bản thân để trở nên dũng cảm, mạnh mẽ; lan toả được những điều tốt đẹp trong cộng đồng. (3) Sống trung thực sẽ tạo dựng được niềm tin, sự kính trọng từ những người xung quanh vì vậy nó góp phần tạo nên những mối quan hệ tốt đẹp trong xã hội; hạnh phúc được xây dựng trên nền tảng của sự trung thực sẽ là hạnh phúc bền vững. (4) Chứng minh, làm rõ ý kiến bằng các minh chứng: Ví dụ: Chu Văn An là vị đại quan của triều Trần, tính cương nghị, thẳng thắn; khi chính sự triều đình bê bối ông viết sớ dâng vua đề nghị chém bảy kẻ nịnh thần, đều là người quyền thế. Vua không chấp nhận, ông đã từ quan về quê ở ẩn, dạy học trò.

Hành động của ông thể hiện phẩm chất ngay thẳng, trung thực và đầy bản lĩnh. Ông đã hành động vì lợi ích quốc gia dân tộc mà không màng đến mối an nguy, lợi ích cá nhân. Đó là hành động đáng được ngợi ca, trân trọng,..

b3. Bình luận, liên hệ

(1) Nếu thiếu sự trung thực, cuộc sống chắc chắn sẽ tràn lan những hậu quả khôn lường: con người gian dối, đánh mất lòng tự trọng, đánh mất niềm tin; là ngọn nguồn mang đến những bất công trong xã hội do không phân biệt được đúng sai, phải trái. Thiếu trung thực được xem là “một căn bệnh nguy hiểm” – căn bệnh của xã hội bởi nó làm suy thoái đạo đức, xói mòn niềm tin của con người, và đến một mức độ nào đó nó sẽ phá vỡ những kết cấu bền chắc của khung chuẩn mực đạo đức cần thiết mang đến nguy cơ về sự bất ổn trong cộng đồng xã hội. (2) Tuy nhiên, trung thực không có nghĩa là phải nói ra tất cả những gì mình biết vì đôi khi cần chấp nhận sự thiếu trung thực để tránh làm tổn thương người khác hoặc để giải quyết sự việc theo một chiều hướng tích cực hơn (nêu và phân tích ví dụ cụ thể) hoặc để thực hiện một nhiệm vụ tối mật của tổ chức,... Khi đó, dù con người không hoàn toàn trung thực nhưng họ không mất đi “sự bình an trong tâm trí, sự tự do trong nội tâm” và bản thân họ với mục đích sống nhân văn, cao cả vẫn tạo nên những mối quan hệ tốt đẹp trong cuộc sống.

c. Kết bài: Khẳng định lại ý kiến đã trình bày (sự trung thực có ý nghĩa quan trọng với con người và xã hội); liên hệ với thực tiễn bản thân và rút ra bài học (cần rèn luyện phẩm chất trung thực, ngay thẳng, thật thà, dũng cảm nhận sai lầm – nếu có; mỗi cá nhân sống trung thực sẽ góp phần kiến tạo nên một xã hội minh bạch, đáng tin).

a. Mở đoạn: Giới thiệu vấn đề nghị luận: Tình huống kịch trong đoạn trích như một “thứ nước rửa ảnh” đã góp phần khắc hoạ rõ nét tính cách của nhân vật viên thị trưởng.

b. Thân đoạn: Làm rõ vấn đề nghị luận

(1) Tình huống trong hài kịch: là tình thế, hoàn cảnh đặc biệt được phát hiện trong cuộc sống đời thường khiến mâu thuẫn, xung đột và thói hư tật xấu, tính cách đáng cười của nhân vật chuyển từ trạng thái tĩnh, tiềm ẩn sang trạng thái động, được bộc lộ. (2) Tình huống trong đoạn trích: Thị trưởng (Antôn Antônôvich) nghe tin có một vị quan từ Petecbua tới thành phố để thanh tra. Vì vậy ông thị trưởng đã giao các nhiệm vụ cho viên Cảnh sát trưởng (Xtêpan Ilich) để đối phó. (3) Qua tình huống, tính cách của nhân vật thị trưởng được thể hiện sắc nét: + Gian dối để tạo uy tín cho bản thân (dỡ hàng rào cũ, để ít cọc, làm mốc, cho có vẻ đang dự định làm lại; xáo lộn để tỏ ra tích cực trong các hoạt động cai quản thành phố; bắt cấp dưới nếu trả lời quan trên phải theo ý của mình,...); + Sợ hãi cấp trên, doạ dẫm, đe nẹt cấp dưới (“Ôi! Chao ôi! Chao ôi! Bao nhiêu tội lỗi, biết bao tội lỗi”; cuống cuồng đội nhầm hộp các-tông tưởng là mũ, đe doạ cấp dưới nếu không làm theo, cầu xin Chúa phù hộ, hứa hẹn “hối lộ” cả Chúa để mong được “tai qua nạn khỏi”,...)

c. Kết đoạn: Tình huống kịch trong đoạn trích đã làm nổi bật chân dung hài kịch của viên thị trưởng. Qua đó, tác giả thể hiện tiếng cười châm biếm, đả kích thói nhố nhăng, giả dối của tầng lớp quan lại trong một xã hội nhiễu nhương với bộ máy công chức “rặt phường trộm cướp trắng trợn không làm được một việc gì có ích”.