(trang 81 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 12 – Chân trời): Mục C. Đặc sắc của bút pháp hiện thực của Nam Cao và phần II. Chủ nghĩa nhân đạo có thật sự cần thiết trong một văn bản giới thiệu một phong cách sáng tác hiện thực hay không? Vì sao?

Trả lời:

Cảm xúc chia ly luôn là nguồn cảm hứng lớn trong thi ca, đặc biệt là trong văn học cổ điển vàhiện đại. Hai tác phẩm "Hoàng Hạc Lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng" của Lý Bạch và "Tống biệt hành" của Thâm Tâm đều thể hiện sâu sắc những cảm xúc này, nhưng lại mang phong cách sáng tác và cách thể hiện rất khác nhau. Bài viết này sẽ phân tích và so sánh hai tác phẩm để làm rõ những điểm khác biệt về phong cách sáng tác giữa chúng.

Tác phẩm “Hoàng Hạc Lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng” được Lý Bạch viết khi tiễn người bạn thân Mạnh Hạo Nhiên tại lầu Hoàng Hạc, một trong những địa danh nổi tiếng của Trung Quốc. Cảnh chia ly tại nơi này mang đến một không gian thơ mộng, trữ tình. Mở đầu bài thơ là hình ảnh lầu Hoàng Hạc, một biểu tượng văn hóa với vẻ đẹp cổ kính, cao quý. Từ đây, cảnh vật được miêu tả qua đôi mắt của người tiễn, làm nổi bật cảm xúc tiếc nuối khi phải chia tay bạn. Sự lưu luyến và buồn bã khi phải xa người bạn thân hiện lên qua những câu thơ đầy tình cảm. Lý Bạch đã sử dụng hình ảnh sông nước mênh mông để tượng trưng cho nỗi buồn xa cách. Mặc dù buồn bã, nhưng vẫn có một tia hy vọng về ngày gặp lại, được thể hiện qua hình ảnh thuyền bè xuôi ngược trên sông. Ngôn ngữ thơ của Lý Bạch mang tính cổ điển, tinh tế, và đậm chất trữ tình. Những từ ngữ chọn lọc kỹ càng, tạo nên âm điệu hài hòa và nhịp nhàng. Hình ảnh thiên nhiên trong thơ Lý Bạch rất đẹp đẽ, lý tưởng và mang tính ước lệ cao. Thiên nhiên không chỉ là phông nền mà còn là nhân vật góp phần truyền tải cảm xúc của con người. Bố cục chặt chẽ, hài hòa giữa cảnh và tình, giữa thiên nhiên và con người, tạo nên một bức tranh chia ly đậm chất thơ.

Tác phẩm "Tống biệt hành" được Thâm Tâm viết trong bối cảnh đất nước đầy biến động, phản ánh tâm trạng chia ly và khát vọng lý tưởng của thanh niên Việt Nam thời kỳ đầu thế kỷ 20. Mở đầu bài thơ là cảnh chia ly đầy xúc động, với hình ảnh người ra đi và người ở lại. Không gian chia ly là một buổi sáng đầy sương mù, tạo nên cảm giác mờ mịt, khó lường. Người ra đi mang trong mình khát vọng lý tưởng cao cả, thể hiện ý chí mạnh mẽ và quyết tâm chiến đấu vì tương lai. Đây là điểm nhấn quan trọng trong tác phẩm, khắc họa tinh thần thời đại. Dù có khát vọng lớn lao, nhưng không thể tránh khỏi nỗi buồn khi phải xa cách người thân. Tâm trạng này được thể hiện qua những hình ảnh giàu cảm xúc và đầy chất bi kịch. Thâm Tâm sử dụng ngôn ngữ hiện đại, dễ hiểu và gần gũi với đời sống hàng ngày. Ngôn từ giản dị nhưng chứa đựng nhiều cảm xúc, làm nổi bật tính chân thực của bài thơ. Hình ảnh trong thơ Thâm Tâm chân thực, sống động, phản ánh rõ ràng thực tế xã hội. Những chi tiết như "sương mù", "tiếng còi tàu" góp phần tạo nên bầu không khí đặc trưng của thời đại. Bố cục rõ ràng, nhấn mạnh vào cảm xúc và lý tưởng của nhân vật. Mỗi đoạn thơ là một khung cảnh, một tâm trạng, tạo nên sự liền mạch và sâu sắc trong câu chuyện chia ly.

Cả hai tác phẩm đều xoay quanh chủ đề cảm xúc chia ly, tiễn biệt người thân và bạn bè. Cả hai bài thơ đều thể hiện tình cảm sâu sắc và chân thành giữa người ra đi và người ở lại, dù là tình bạn hay tình người trong bối cảnh đất nước. Lý Bạch sử dụng ngôn ngữ cổ điển, trang trọng, với những từ ngữ hoa mỹ và tinh tế. Thâm Tâm sử dụng ngôn ngữ hiện đại, giản dị, gần gũi và dễ hiểu. Hình ảnh trong thơ Lý Bạch mang tính ước lệ, tượng trưng, thiên nhiên được miêu tả một cách lý tưởng hóa. Hình ảnh trong thơ Thâm Tâm chân thực, sống động, phản ánh rõ ràng thực tế xã hội và tâm trạng con người. Thơ Lý Bạch có kết cấu hài hòa, cân đối giữa cảnh và tình, tạo nên một bức tranh toàn cảnh về sự chia ly. Thơ Thâm Tâm có kết cấu rõ ràng, nhấn mạnh vào cảm xúc và lý tưởng của nhân vật, tạo nên một câu chuyện chia ly đầy xúc động và hiện thực.

Cả hai tác phẩm đều thành công trong việc thể hiện cảm xúc chia ly, nhưng bằng những phong cách và cách tiếp cận khác nhau, phù hợp với thời đại và bối cảnh xã hội của mỗi tác giả. Lý Bạch và Thâm Tâm đã để lại những dấu ấn riêng trong lòng người đọc qua những tác phẩm mang đậm chất thơ và cảm xúc.

Biểu hiện của phong cách sáng tác cổ điển trong tác phẩm của Nguyễn Trãi

Nguyễn Trãi (1380 – 1442) là một trong những tác giả tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm của ông mang đậm phong cách sáng tác cổ điển, thể hiện qua nhiều khía cạnh, đặc biệt là trong thơ chữ Hán và chữ Nôm.

1. Đặc điểm của phong cách sáng tác cổ điển trong thơ Nguyễn Trãi

Phong cách cổ điển trong tác phẩm của Nguyễn Trãi thể hiện qua các đặc điểm sau:

+ Sử dụng thể thơ truyền thống: Chủ yếu là thất ngôn bát cú Đường luật và lục ngôn, lục bát trong thơ Nôm. Đây là những thể thơ phổ biến trong văn học trung đại, mang đậm dấu ấn cổ điển.

+ Đề tài gắn với tư tưởng trung quân, yêu nước, lý tưởng Nho giáo: Ông luôn thể hiện lòng trung thành với triều đình, ý thức trách nhiệm đối với dân và đất nước.

+ Cảm hứng thiên nhiên, tư tưởng ẩn dật: Nguyễn Trãi chịu ảnh hưởng tư tưởng Lão – Trang, thể hiện tình yêu thiên nhiên, mong muốn sống an nhàn khi thời cuộc không như ý.

+ Sử dụng điển cố, điển tích: Ông thường dùng các điển tích Trung Hoa để gợi ý nghĩa sâu xa, tạo chất trang nhã, súc tích cho thơ.

2. Biểu hiện phong cách cổ điển qua một số bài thơ tiêu biểu

a) Tư tưởng yêu nước, trung quân – "Bình Ngô đại cáo"

- Đây là một áng thiên cổ hùng văn, mang phong cách văn chính luận cổ điển, sử dụng biền ngẫu, câu văn đối xứng.

- Sử dụng nhiều điển cố lịch sử để khẳng định nền độc lập dân tộc:

"Như nước Đại Việt ta từ trước,

Vốn xưng nền văn hiến đã lâu."

→ Tư tưởng trung quân, yêu nước, thể hiện phong cách chính luận cổ điển mạnh mẽ.

b) Cảm hứng thiên nhiên, tư tưởng ẩn dật – "Bảo kính cảnh giới"

Bài thơ "Côn Sơn ca" là một minh chứng điển hình cho phong cách cổ điển với hình ảnh thiên nhiên thanh tĩnh:

"Côn Sơn suối chảy rì rầm,

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai."

→ Thể hiện tư tưởng Lão - Trang, phong thái ung dung, yêu thiên nhiên, giống các ẩn sĩ trong thơ Đường.

c) Sử dụng điển cố, điển tích

Trong nhiều bài thơ chữ Hán, Nguyễn Trãi dùng nhiều điển cố:

"Tiêu dao mộng tưởng chừ đâu mất,

Nghĩa cả còn vương nợ bút nghiên."

→ "Tiêu dao" gợi đến tư tưởng Lão Trang, "bút nghiên" thể hiện trách nhiệm của trí thức đối với dân tộc.

3. Kết luận

Nguyễn Trãi là nhà thơ có phong cách sáng tác mang đậm dấu ấn cổ điển. Ông sử dụng thể thơ truyền thống, đề tài yêu nước, tư tưởng trung quân và thiên nhiên ẩn dật, cùng với điển cố để tạo nên phong cách trang nhã, súc tích. Tuy nhiên, ông cũng có những đổi mới khi viết thơ Nôm, góp phần phát triển nền văn học dân tộc.