I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

(Lược phần đầu: Truyện xoay quanh nhân vật Lộ, một anh nông dân hiền lành, chất phác, dù nghèo khó vẫn giữ cho mình những phẩm chất tốt đẹp. Sau cái chết của người mõ làng(1) trước đó, mọi người đều không muốn nhận vị trí này. Các cụ trong làng đã đề xuất Lộ làm mõ với các lợi ích như miễn thuế và thêm đất vườn. Từ khi nhận chức mõ làng, Lộ bị người làng ghen ghét, chửi rủa, coi khinh và cô lập…)

Mới đầu, Lộ tưởng ngồi như thế, có lẽ là yên ổn đấy. Nhưng người ta tồi lắm. Người ta nhất định bêu xấu hắn. Trong nhà đám, một chỗ dù kín đáo thế nào, mà chả có người chạy qua, chạy lại. Mỗi người đi qua lại hỏi hắn một câu:

- Lộ à, mày?

Cũng có người đế thêm:

- Chà! Cỗ to đấy nhỉ? Đằng ấy hoá ra lại … bở!

A! Thế ra họ nói kháy anh cu Lộ vậy, cáu lắm. Hắn tặc lưỡi một cái và nghĩ bụng: “Muốn nói, ông cho chúng mày nói chán! Ông cần gì!…” Hắn lập tức bê cỗ về sân, đặt lên phản, ung dung ngồi. Nói thật ra, thì hắn cũng không được ung dung lắm. Tai hắn vẫn đỏ như cái hoa mào gà, và mặt hắn thì bẽn lẽn muốn chữa thẹn, hắn nhai nhồm nhoàm và vênh vênh nhìn người ta, ra vẻ bất cần ai. Sau cái bữa đầu, hắn thấy thế cũng chẳng sao, và bữa thứ hai đã quen quen, không ngượng nghịu gì mấy nữa. Bữa thứ ba thì quen hẳn. Muốn báo thù lại những anh đã cười hắn trước, tự hắn đi bưng lấy cỗ, và chọn lấy một cỗ thật to để các anh trông mà thèm. Bây giờ thì đến lượt người chủ không được bằng lòng. Có một mình nó ăn mà đòi một cỗ to hơn bốn người ăn!…

- Mẹ kiếp! Không trách được người ta bảo: “Tham như mõ”.

A! Họ bảo hắn là mõ vậy… Tham như mõ vậy!… Đã vậy thì hắn tham cho mà biết!… Từ đấy, không những hắn đòi cỗ to, lúc ăn hắn lại còn đòi xin thêm xôi, thêm thịt, thêm cơm nữa. Không đem lên cho hắn thì tự hắn xông vào chỗ làm cỗ mà xúc lấy. Ăn hết bao nhiêu thì hết, còn lại hắn gói đem về cho vợ con ăn, mà nếu vợ con ăn không hết, thì kho nấu lại để ăn hai ba ngày… Hà hà! Phong lưu thật!… Cho chúng nó cứ cười khoẻ đi!

Cứ vậy, hắn tiến bộ mãi trong nghề nghiệp mõ. Người ta càng khinh hắn, càng làm nhục hắn, hắn càng không biết nhục. Hỡi ôi! Thì ra lòng khinh, trọng của chúng ta có ảnh hưởng đến cái nhân cách của người khác nhiều lắm; nhiều người không biết gì là tự trọng, chỉ vì không được ai trọng cả; làm nhục người là một cách rất diệu (2)để khiến người sinh đê tiện…

Bây giờ thì hắn mõ hơn cả những thằng mõ chính tông. Hắn nghĩ ra đủ cách xoay người ta. Vào một nhà nào, nếu không được vừa lòng, là ra đến ngõ, hắn chửi ngay, không ngượng:

- Mẹ! Xử bẩn cả với thằng mõ…”

(Trích Tư cách mõ, Nam Cao, Tuyển tập, NXB Hội Nhà văn, 1993)

* Chú thích:

(1) Mõ làng là người có nhiệm vụ gõ mõ và thông báo theo chỉ thỉ của các chức sắc trong các làng xã cổ Việt Nam. Công việc của anh ta là đi khắp làng gõ mõ gọi dân làng đến tề tựu ở sân đình để nghe những tin tức mới xảy ra trong làng hoặc tuần phòng ban đêm. Nghề này không có lương bổng, thường được làng cấp cho một mảnh đất công nhỏ để cày cấy hoặc được đến mùa gặt thì được các địa chủ cho một ít thóc.

(2) rất diệu: có khả năng mang lại hiệu quả tốt, rất hay.

Xác định ngôi kể được sử dụng trong đoạn trích.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn.

Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Vai trò của tình người:

+ Mang lại sự gắn bó, niềm tin và ấm áp trong xã hội.

+ Giúp con người vượt qua khó khăn, mất mát.

+ Là nền tảng của lòng nhân ái, sự đoàn kết và phát triển cộng đồng.

- Biểu hiện của tình người: những hành động nhỏ như giúp đỡ người gặp nạn, chia sẻ với người nghèo khổ, biết ơn cha mẹ, thầy cô,…

- Phê phán: một số người thờ ơ, ích kỷ, sống vô cảm, khiến xã hội lạnh lùng và chia rẽ.

- Bài học:

+ Cần nuôi dưỡng lòng yêu thương, biết sống vì người khác.

+ Học sinh cần sống nhân ái, sẵn sàng giúp đỡ bạn bè và mọi người xung quanh.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích nét đặc sắc trong nghệ thuật tự sự của Nam Cao qua đoạn trích Tư cách mõ.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm

- Tác giả Nam Cao: Nam Cao là người đến muộn song với tài năng và sự nỗ lực của mình ông đã trở thành đại diện ưu tú nhất cho trào lưu văn học hiện thực phê phán 1930 – 1945 với quan điểm nghệ thuật phải gắn liền với hiện thực, phải “vị nhân sinh”.

- Truyện ngắn Tư cách mõ: Nam Cao đã vẽ lên hình tượng người nông dân hiền lành, lương thiện bị đẩy vào tình trạng bị hủy hoại nhân tính

* Phân tích nét đặc sắc nghệ thuật tự sự của Nam Cao trong đoạn trích:

- Cốt truyện

+ Cốt truyện đơn giản, xoay quanh nhân vật chính Lộ với quá trình trở thành mõ làng.

+ Cốt truyện được xây dựng trên cơ sở miêu tả cuộc đấu tranh nội tâm của nhân vật Lộ.

- Nghệ thuật miêu tả và phân tích tâm lý nhân vật: Nam Cao miêu tả trực tiếp cả quá trình vận động và phát triển tâm lý, tính cách nhân vật Lộ (độc thoại nội tâm): đi sâu vào miêu tả, phân tích sâu sắc thế giới tinh thần của nhân vật, thể hiện đời sống tinh thần bên trong của họ, qua đó làm nổi bật ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm.

- Ngôn ngữ, giọng điệu:

+ Ngôn ngữ trong tác phẩm có sự kết hợp giữa ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật; ngôn ngữ đối thoại mang đầy chất văn xuôi đời thường; miêu tả lời thoại nội tâm.

+ Giọng điệu: buồn thương da diết của Nam Cao giọng khách quan lạnh lùng, tàn nhẫn bên ngoài mà cảm thông, thương xót bên trong.

- Sử dụng ngôi kể và điểm nhìn: sử dụng ngôi kể là ngôi thứ 3 và điểm nhìn luôn có sự dịch chuyển. Khi thì là điểm nhìn của người kể chuyện, khi lại là điểm nhìn của nhân vật. Đặc biệt khi xây dựng nhân vật tác giả chọn điểm nhìn khi thì bên ngoài, khi lại là bên trong.

* Đánh giá:

- Đoạn trích thể hiện nghệ thuật kể chuyện sắc sảo, già dặn của Nam Cao trên con đường cách tân, đổi mới ở thể loại truyện ngắn của văn học Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945.

- Sự sắc sảo và già dặn đó góp phần làm nên phong cách độc đáo của một cây bút truyện ngắn bậc thầy.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.