I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Một mẹ cùng ba con

Lê la bên đường nọ

Đứa bé ôm trong lòng

Đứa lớn tay mang giỏ

Trong giỏ đựng những gì?

Mớ rau lẫn tấm cám

Nửa ngày bụng vẫn không

Quần áo vẻ co dúm

[…]

Lần phố xin miếng ăn

Cách ấy đâu được mãi

Chết lăn rãnh đến nơi

Thịt da béo cầy sói

Mẹ chết có tiếc gì!

Thương đàn con vô tội

Nỗi đau như xé lòng

Trời cao có thấu nổi?

[…]

Đêm qua trạm Tây Hà

Mâm cổ sang vô kể

Vây cá hầm gân hươu

Lợn dê mâm đầy ngút

Quan lớn không gắp qua

Các thầy chỉ nếm chút

Thức ăn thừa đổ đi

Quanh xóm no đàn chó

Biết đâu bên đường quan

Có mẹ con đói khổ

Ai vẽ bức tranh này

Dâng lên nhà vua rõ.

(Trích Sở kiến hành – Nguyễn Du, Nguyễn Hữu Bông dịch,

in trong Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978)

Bài thơ trên được viết theo thể thơ nào?

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích, đánh giá chủ đề của bài thơ.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả và tác phẩm: “Sở kiến hành” là bài thơ bằng chữ Hán được tác giả viết về những điều mắt thấy tai nghe trong đợt đi sứ sang Trung Quốc. Bài thơ chứa đựng những giá trị tư tưởng sâu sắc, qua đó cho thấy được tấm lòng nhân đạo cao đẹp của Nguyễn Du.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đề của bài thơ.

2. Thân bài

a. Xác định chủ đề:

Bài thơ là bức tranh hiện thực của xã hội Trung Quốc: nhân dân đói khổ lầm than trong khi đó bọn quan lại thì sống xa hoa lãng phí. Qua bài thơ, tác giả thể hiện nỗi lòng đồng cảm đối với nhân dân đói khổ, lên án bọn quan lại ăn chơi sa đọa, đồng thời thể hiện sự mong ước về một xã hội tốt đẹp hơn.

b. Phân tích, đánh giá chủ đề:

Bài thơ đã vẽ lên trước mắt người đọc hai hình ảnh đối lập:

* Hình ảnh mẹ con người ăn xin:

- Một gia đình đông người, nheo nhóc: một mẹ cùng ba con, có đứa còn bé phải ẵm bồng.

- Họ đang lâm vào cảnh bi đát: rách rưới, đói khát và có nguy cơ chết đói.

- Tình cảnh ấy khiến người mẹ vô cùng đau xót khi nghĩ đến đàn con của mình: Nỗi đau như xé lòng/ Trời xanh có thấu nổi => Câu thơ vừa là tiếng kêu đứt ruột, vừa là nỗi oán hận với số kiếp, với cuộc đời, cũng là một cách gián tiếp bộc lộ nỗi oán trách đối với chế độ.

* Hình ảnh quan lại:

Tong khi ba mẹ con người ăn xin đang lâm vào cảnh đói rách, cận kề bên cái chết thì cuộc sống của bọn quan lại lại thật thừa mứa, xa hoa, lãng phí:

- Tác giả miêu tả kĩ hình ảnh mâm cỗ: Vây cá hầm gân hươu/ Lợn dê mâm đầy ngút. Một mâm cỗ quá sang trọng với đầy những sơn hào hải vị, đối lập hoàn toàn với những thức ăn của mẹ con người ăn mày: Mớ rau lẫn tấm cám.

- Mâm cỗ ngon lành ấy lại bị các quan lại thờ ơ: Quan lớn không gắp qua/ Các thầy chỉ nếm chút. Cuộc sống của họ quá no đủ, quá dư thừa, nên họ không còn thiết đến những món ăn ấy nữa. Thế nhưng vì tiếp đãi các quan, vì yến tiệc, người ta vẫn phải dọn lên.

- Nhức nhối nhất là hình ảnh những thức ăn ngon lành ấy bị đổ đi, làm thức ăn cho đàn chó. Hình ảnh đàn chó thì no bụng với những sơn hào hải vị, trong khi đó có những con người thì lại đang đói khát, sắp chết đói đến nơi vừa gợi sự đau xót, vừa khiến người đọc oán giận vô cùng.

* Thái độ của tác giả:

- Bằng việc vẽ lên hai hình ảnh cuộc sống đối lập nhau, Nguyễn Du đã bày tỏ thái độ thương cảm, đau xót đối với ba mẹ con người ăn xin nói riêng và những kiếp người cơ cực nói chung; đồng thời tỏ thái độ phê phán, phẫn nộ trước sự vô cảm, tàn nhẫn, xa hoa lãng phí của giai cấp thống trị.

- Qua bài thơ, ta thấy được tấm lòng nhân đạo rộng lớn của Nguyễn Du: ông không chỉ nói về một xã hội cụ thể với những con người cụ thể, mà đó là tấm lòng đối với con người, đối với mọi xã hội nói chung. Ông luôn ước mơ một xã hội tốt đẹp, công bằng, ở đó mọi người đều được no ấm, hạnh phúc.

3. Kết bài

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề của bài thơ: Bài thơ vừa mang giá trị hiện thực, vừa mang giá trị nhân đạo sâu sắc.

- Nêu tác động của tác phẩm đối với bản thân hoặc cảm nghĩ sau khi đọc, thưởng thức bài thơ: Bài thơ không chỉ cho ta hiểu hơn về xã hội phong kiến Trung Quốc đương thời, mà còn giúp ta thấy được tấm lòng nhân ái bao la của Nguyễn Du, con người có “con mắt nhìn thấu sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt ngàn năm”.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

* Giải thích vấn đề

- Tình yêu thương là sự đồng cảm, chia sẻ, quan tâm giữa con người với con người.

- Trong hoạn nạn, tình yêu thương giúp người gặp khó khăn cảm thấy được an ủi, tiếp thêm sức mạnh để vượt qua.

* Phân tích, chứng minh

- Tình yêu thương là nền tảng của sự đoàn kết, lan tỏa tinh thần “lá lành đùm lá rách”.

- Những hành động nhỏ như giúp đỡ, động viên, quyên góp... có thể làm thay đổi số phận một con người.

- Dẫn chứng: hành động tương trợ trong thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, hoàn cảnh nghèo khó...

* Bình luận, mở rộng

- Tình yêu thương không chỉ giúp người khác mà còn hoàn thiện chính bản thân ta.

- Trong xã hội hiện đại, đôi khi con người sống thờ ơ, cần khơi dậy và lan tỏa tình yêu thương.