I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

(Lược dẫn: Buổi sáng hôm nay, khi thức dậy, Sơn cảm nhận rõ cái rét của mùa đông đã đến. Chị và mẹ của Sơn đều đã dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Sơn được mẹ cho mặc một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ và ba mẹ con cùng nhớ về Duyên - người em gái đã mất khi nhìn thấy chiếc áo bông cũ… Sau đó, hai chị em chạy ra chợ chơi cùng với lũ trẻ con trong làng. Chúng đều là những đứa trẻ nhà nghèo không có áo ấm để mặc…)

Đến cuối chợ đã thấy lũ trẻ đang quây quần chơi nghịch. Chúng nó thấy chị em Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy, tuy Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.

Thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc sán gần giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn. Sơn nhận thấy chúng ăn mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Nhưng hôm nay, môi chúng nó tím lại, và qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi. Mỗi cơn gió đến, chúng lại run lên, hàm răng đập vào nhau. Thằng Xuân đến mó vào chiếc áo của Sơn, nó chưa thấy cái áo như thế bao giờ, Sơn lật vạt áo thâm, chìa áo vệ sinh và áo dạ cho cả bọn xem. Một đứa tặc lưỡi, nói:

- Cái áo này mặc thì nóng lắm. Chắc mua phải đến một đồng bạc chứ không ít, chúng mày nhỉ?

Đứa khác nói:

- Ngày trước thầy tao cũng có một cái áo như thế, về sau bán cho ông lý mất.

Con Túc ngây ngô giương đôi mắt lên hỏi Sơn:

- Cái này cậu mua tận Hà Nội phải không?

Sơn ưỡn ngực đáp:

- Ở Hà Nội, chứ ở đây làm gì có. Mẹ tôi còn hẹn mua cho tôi một cái áo len nhiều tiền hơn nữa kia.

Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé, từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, gọi:

- Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi.

Hiên là đứa con gái bên hàng xóm, bạn với Lan và Duyên. Sơn thấy chị gọi nó không lại, bước gần đến trông thấy con bé co ro đứng bên cột quán, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay. Chị Lan cũng đến hỏi:

- Sao áo của mày rách thế Hiên, áo lành đâu không mặc?

Con bé bịu xịu nói:

- Hết áo rồi, chỉ còn cái này.

- Sao không bảo u mày may cho?

Sơn bây giờ mới chợt nhớ ra là mẹ cái Hiên rất nghèo, chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc thì còn lấy đâu ra tiền mà sắm áo cho con nữa. Sơn thấy động lòng thương, cũng như ban sáng Sơn đã nhớ thương đến em Duyên ngày trước vẫn cùng nó với Hiên đùa nghịch ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí, Sơn lại gần chị thì thầm:

- Hay là chúng ta đem cho nó cái áo bông cũ, chị ạ.

- Ừ, phải đấy. Để chị về lấy.

Với lòng ngây thơ của tuổi trẻ, chị Lan hăm hở chạy về nhà lấy áo. Sơn đứng lặng yên đợi, trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui […]

                                              (Trích Gió lạnh đầu mùa, Thạch Lam, Thạch Lam tuyển tập, NXB Văn học, 2016, trang 207-209)

(0,5 điểm) Xác định ngôi kể của người kể chuyện.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích: ước mơ là mục tiêu, khát vọng mà con người muốn vươn tới trong tương lai.

- Vai trò của ước mơ:

+ Là kim chỉ nam giúp tuổi trẻ có định hướng rõ ràng trong cuộc sống.

+ Tạo động lực phấn đấu, vượt qua khó khăn, thử thách.

+ Giúp con người sống có lý tưởng, không mờ nhạt hay lạc lối.

- Thực trạng:

+ Nhiều bạn trẻ có ước mơ nhưng chưa biết cách thực hiện.

+ Một số khác sống không có mục tiêu, dễ sa ngã, buông thả bản thân.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích nhân vật Sơn

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả Thạch Lam – cây bút nổi bật với phong cách văn chương nhẹ nhàng, tinh tế, hướng đến đời sống nội tâm con người, đặc biệt là trẻ em.

- Giới thiệu truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa – một tác phẩm tiêu biểu.

- Dẫn dắt vào nhân vật Sơn – một cậu bé sống trong tình yêu thương, có nội tâm nhạy cảm và lòng nhân hậu.

2. Thân bài

* Hoàn cảnh sống và tâm hồn nhạy cảm của Sơn

- Sơn là cậu bé sống trong một gia đình tương đối khá giả, được mẹ và chị quan tâm, chăm sóc chu đáo.

- Dù sống đủ đầy, Sơn vẫn có những cảm nhận tinh tế về thời tiết, không khí mùa đông và những kỷ niệm gợi nhớ về người em đã mất – Duyên → thể hiện một tâm hồn sâu sắc, dễ xúc động.

* Sơn khi chơi với lũ trẻ nghèo

- Cùng chị ra chợ chơi, Sơn vẫn thân thiện với các bạn nghèo, không tỏ thái độ kiêu ngạo như các em họ → thể hiện sự tử tế, hòa đồng.

- Khi thấy lũ trẻ mặc áo rách, run rẩy vì lạnh, Sơn cảm nhận được sự thiếu thốn của các bạn: môi tím, da thịt thâm, áo vá chằng chịt → Sơn không dửng dưng mà quan sát với sự đồng cảm.

- Khi trò chuyện, Sơn vẫn vô tư khoe áo mới nhưng không hề có ý khinh thường → phản ánh tâm lý trẻ thơ, vô tư nhưng không lạnh lùng.

* Sự chuyển biến trong nhận thức và hành động nhân ái

- Khi nhìn thấy bé Hiên co ro trong manh áo rách, Sơn xúc động và nhớ tới hoàn cảnh nghèo khó của gia đình bé.

- Liên tưởng đến em gái đã mất khiến Sơn càng thêm cảm thương.

- Từ thương cảm chuyển thành hành động đẹp: đề nghị chị Lan về lấy áo bông cũ cho Hiên → đây là chi tiết quan trọng thể hiện sự trưởng thành trong suy nghĩ và tình yêu thương của Sơn.

- Kết thúc bằng hình ảnh Sơn “đứng lặng yên đợi… thấy ấm áp vui vui” → cái ấm áp đến từ lòng tốt và tình người.

* Đánh giá nhân vật

- Sơn là đại diện cho vẻ đẹp tâm hồn trẻ thơ: trong sáng, biết yêu thương, đồng cảm và chia sẻ.

- Qua nhân vật Sơn, Thạch Lam thể hiện quan niệm nhân đạo sâu sắc: sự ấm áp, yêu thương giữa con người với nhau có thể xua tan cái lạnh của mùa đông, xoa dịu những mất mát, nghèo đói.

3. Kết bài

- Khẳng định lại vẻ đẹp nhân vật Sơn: từ một cậu bé khá giả biết quan tâm đến người nghèo đến một tâm hồn giàu yêu thương.

- Nêu thông điệp nhân văn của tác phẩm: tình người là hơi ấm xoa dịu mọi khổ đau.

- Liên hệ bản thân: trong cuộc sống hiện đại, mỗi người cần biết quan tâm, sẻ chia với những hoàn cảnh khó khăn xung quanh mình.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.