PHẠM TỬ HƯ LÊN CHƠI THIÊN TÀO (Trích)

(Nguyễn Dữ)

“Phạm Tử Hư quê ở Cẩm Giàng, là một người tuấn sảng hào mại không ưa kiềm thúc. Theo học nhà xử sĩ Dương Trạm, Trạm thường răn Tử Hư về cái tính hay kiêu căng. Từ đấy chàng cố sức sửa đổi, trở nên người có đức tính tốt. Khi Dương Trạm chết, các học trò đều tản đi cả, duy Tử Hư làm lều ở mả để chầu chực, sau ba năm rồi mới trở về. Năm 40 tuổi, Tử Hư đi thi vẫn chưa đỗ; đời Trần, sang du học ở kinh, ngụ ở trong một nhà dân bên bờ hồ Tây.

Một buổi sáng, ở nhà trọ đi ra, trong áng sương mù thấy có một đám những tán vàng kiệu ngọc bay lên trên không; kế lại có một cỗ xe nạm hạt châu, kẻ theo hầu cũng rất chững chạc. Tử Hư khẽ dòm trộm xem thì người ngồi trong xe, chính thầy học mình là Dương Trạm. Chàng toan đến gần sụp lạy nhưng Trạm xua tay nói:

- Giữa đường không phải chỗ nói chuyện, tối mai nên đến đền Trấn Vũ cửa Bắc, thầy trò ta sẽ hàn huyên. Tử Hư bèn sắm rượu và thức nhắm, đúng hẹn mà đến. Thầy trò gặp nhau vui vẻ lắm, chàng nhân hỏi rằng:

- Thầy mới từ trần chưa bao lâu, thoắt đã trở nên hiển hách khác hẳn ngày trước, xin thầy cho biết rõ duyên do để con được vui mừng. Dương Trạm nói:

- Ta thuở sống không có một điều thiện nào đáng khen, chỉ có hay giữ điều tín thực đối với thầy bạn, quý trọng những tờ giấy có chữ, hễ thấy rơi vãi liền nhặt mà đốt đi. Đức Đế quân đây ngài khen là có bụng tốt tâu xin cho làm chức trực lại ở cửa Tử đồng. Hôm qua ta hầu lính giá ngài lên chầu Thiên cung, tình cờ lại gặp nhà ngươi, đó cũng là vì thầy trò mình có cái mối duyên…”

(Trích truyện Phạm Tử Hử lên chơi Thiên Tào, Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ, NXB Trẻ, 2016, Tr.142)

Xác định thể loại của đoạn trích trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” của Nguyễn Dữ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Dữ: Học trò Nguyễn Bỉnh Khiêm, sống vào thế kỷ XVI, được mệnh danh là “người mở đầu cho văn xuôi trung đại Việt Nam”.

- Giới thiệu tác phẩm Truyền kì mạn lục: Tập truyện truyền kì nổi tiếng, phản ánh hiện thực, gửi gắm bài học nhân sinh sâu sắc.

- Dẫn vào truyện Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào: Câu chuyện về người học trò và người thầy, ca ngợi nhân cách, sự khiêm nhường, tình nghĩa thầy trò và lối sống trọng đạo đức.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung văn bản

- Nhân vật chính: Phạm Tử Hư và thầy Dương Trạm.

- Diễn biến chính:

+ Phạm Tử Hư ban đầu kiêu căng → nghe lời thầy răn dạy → sửa đổi, sống khiêm nhường, kính trọng thầy học.

+ Dương Trạm sau khi mất, nhờ lòng tín thực và đức hạnh mà được trọng dụng ở Thiên Tào.

+ Cuộc gặp gỡ ở đền Trấn Vũ thể hiện mối duyên thầy trò sâu nặng và bài học đạo lý.

2. Phân tích ý nghĩa văn bản

a) Bài học về nhân cách và lối sống

- Sống khiêm nhường, biết sửa sai như Phạm Tử Hư.

- Sống trọng chữ tín, trân trọng tri thức như Dương Trạm: Nhặt giấy có chữ, giữ đạo nghĩa với thầy bạn → được trọng thưởng ngay cả khi mất đi.

b) Ca ngợi tình nghĩa thầy trò

- Phạm Tử Hư để tang thầy ba năm → lòng tôn sư trọng đạo.

- Cuộc gặp gỡ nơi Thiên Tào thể hiện sự tri ân, tình nghĩa sâu đậm vượt cả cõi âm dương.

c) Bài học nhân sinh

- Đức hạnh quan trọng hơn công danh, quyền lực.

- Con người cần sống chân thành, hướng thiện để lưu lại giá trị bền vững cho đời.

3. Giá trị nghệ thuật

- Kết hợp yếu tố thực và ảo: Cuộc gặp gỡ giữa người và cõi thần linh.

- Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, chi tiết kì ảo hấp dẫn.

- Ngôn ngữ mộc mạc, súc tích, hàm chứa triết lý sâu sắc.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị tư tưởng của truyện: Đề cao đạo lý làm người, ca ngợi nhân cách cao đẹp và tình nghĩa thầy trò.

- Liên hệ bản thân: Cần sống khiêm nhường, giữ đạo nghĩa, rèn luyện nhân cách và trân trọng tri thức để trở thành người có ích cho xã hội.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn học trung đại Việt Nam, Nguyễn Dữ được xem là người mở đầu cho dòng văn xuôi tự sự với tập Truyền kì mạn lục nổi tiếng. Tác phẩm không chỉ hấp dẫn bởi yếu tố kì ảo mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc về đạo lý làm người. Một trong những truyện tiêu biểu là Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào, câu chuyện giàu ý nghĩa nhân sinh, đề cao nhân cách, đạo đức và tình nghĩa thầy trò.

Câu chuyện xoay quanh nhân vật Phạm Tử Hư và thầy học Dương Trạm. Ban đầu, Phạm Tử Hư là người tuấn tú, thông minh nhưng kiêu căng, ngạo mạn. Nhờ sự răn dạy của thầy Dương Trạm, ông đã sửa đổi, sống khiêm nhường, trở thành người có đức hạnh. Sau khi thầy mất, Tử Hư để tang thầy ba năm, thể hiện lòng kính trọng sâu sắc. Một lần, tình cờ gặp thầy trong cảnh giới thần tiên, ông được biết Dương Trạm khi còn sống không lập đại công danh gì lớn lao nhưng vì giữ trọn đạo nghĩa thầy trò, trân trọng tri thức, sống chân thành nên được Thiên đế ban thưởng. Cuộc gặp gỡ giữa thầy và trò không chỉ cảm động mà còn để lại nhiều suy ngẫm về đạo lý làm người.

Trước hết, truyện mang đến bài học về nhân cách và lối sống. Con người cần biết sửa sai, sống khiêm nhường như Phạm Tử Hư và giữ đạo nghĩa, quý trọng tri thức như Dương Trạm. Chỉ bằng những hành động tưởng chừng nhỏ bé như nhặt những mảnh giấy có chữ để không bị thất lạc, Dương Trạm đã bày tỏ lòng tôn trọng tri thức và được Thiên đế khen thưởng. Điều đó khẳng định: sống hướng thiện, dù việc nhỏ cũng góp phần tạo nên giá trị đạo đức lớn lao.

Bên cạnh đó, câu chuyện còn ca ngợi tình nghĩa thầy trò sâu nặng. Phạm Tử Hư để tang thầy ba năm, gặp lại thầy nơi cõi tiên vẫn giữ trọn sự kính trọng. Tình cảm ấy vượt qua cả ranh giới âm dương, thể hiện truyền thống “tôn sư trọng đạo” quý báu của dân tộc.

Về nghệ thuật, Nguyễn Dữ khéo léo kết hợp yếu tố thực và ảo: giữa cuộc sống đời thường và cảnh giới thần linh, khiến câu chuyện vừa hấp dẫn vừa gợi nhiều suy tưởng. Ngôn ngữ mộc mạc, súc tích, giàu tính triết lý cũng làm nổi bật ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Tóm lại, Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào không chỉ kể một câu chuyện kì ảo mà còn gửi gắm bài học đạo đức: con người cần sống khiêm nhường, giữ trọn chữ tín, trọng nghĩa tình và biết hướng thiện để tạo nên giá trị đích thực cho cuộc đời. Bài học ấy vẫn vẹn nguyên giá trị, nhắc nhở mỗi chúng ta hôm nay sống sao cho xứng đáng với những gì tốt đẹp nhất của con người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về bài học ý nghĩa từ câu chuyện: Sống lương thiện, khiêm tốn và biết trân trọng tri thức sẽ giúp con người có cuộc đời giá trị và ý nghĩa hơn.

- Hệ thống ý

+ Giải thích ý kiến:

. Sống lương thiện là sống ngay thẳng, tốt bụng, biết làm điều đúng đắn.

. Khiêm tốn là không kiêu căng, tự phụ, luôn biết lắng nghe, học hỏi.

. Trân trọng tri thức là coi trọng giá trị của chữ nghĩa, học vấn, và sự hiểu biết.

+ Bài học từ văn bản:

. Dương Trạm cả đời không làm việc đại thiện nhưng luôn giữ lòng tín nghĩa, khiêm nhường và trân trọng chữ nghĩa nên được trọng dụng ở chốn Thiên Tào.

. Phạm Tử Hư nhờ nghe lời thầy sửa bỏ tính kiêu căng, sống chân thành mà trở thành người tốt, biết trân quý tri thức.

+ Ý nghĩa thực tiễn:

. Cuộc sống hiện đại cần con người không chỉ tài giỏi mà còn phải có đạo đức, lối sống đẹp.

. Người lương thiện, khiêm tốn, ham học hỏi sẽ được xã hội tôn trọng, mở ra nhiều cơ hội thành công.

+ Bài học nhận thức và hành động:

. Cần rèn luyện bản thân: sống tử tế, khiêm nhường, biết ơn thầy cô và yêu quý tri thức.

. Phê phán thói kiêu căng, coi thường người khác, sống ích kỉ, vô ơn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện được suy nghĩ về bài học ý nghĩa từ câu chuyện: Sống lương thiện, khiêm tốn và biết trân trọng tri thức sẽ giúp con người có cuộc đời giá trị và ý nghĩa hơn.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Từ câu chuyện Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào của Nguyễn Dữ, ta nhận ra bài học sâu sắc: sống lương thiện, khiêm tốn và biết trân trọng tri thức sẽ giúp con người có cuộc đời giá trị hơn. Lương thiện là sống ngay thẳng, biết làm điều tốt; khiêm tốn là không kiêu căng, tự mãn; còn trân trọng tri thức là yêu quý chữ nghĩa, coi trọng học vấn. Trong truyện, Dương Trạm cả đời không làm việc thiện lớn lao nhưng sống tín nghĩa với thầy bạn, trân trọng từng con chữ nên khi mất đi đã được ban chức ở Thiên Tào. Còn Phạm Tử Hư, nhờ nghe lời thầy sửa bỏ tính kiêu căng, sống khiêm nhường và ham học hỏi nên trở thành người có đức hạnh. Câu chuyện nhắc nhở chúng ta rằng trong cuộc sống, tài năng thôi chưa đủ, con người cần rèn luyện đạo đức, nhân cách để được mọi người yêu quý và kính trọng. Đồng thời, mỗi người cần biết sống chân thành, yêu quý tri thức và không ngừng học hỏi để hoàn thiện bản thân. Sống như vậy, cuộc đời mới thực sự có ý nghĩa và giá trị.