CHUYỆN GÃ TRÀ ĐỒNG GIÁNG SINH

(Trà đồng giáng đản lục)

Dương Đức Công tên là Tạc, người phủ Thường Tín⁽¹⁾ xứ Sơn Nam. Dưới triều vua Huệ Tông⁽²⁾ nhà Lý, ông làm quan coi việc hình án trấn Tuyên Quang⁽³⁾ xét rõ mọi điều oan khuất, khiến các vụ án đều được công bằng. Vì sự nhân từ phúc hậu, người thời bấy giờ gọi là Đức công. Năm 50 tuổi, Đức công vẫn không có con trai, chợt bị ốm nặng rồi chết, hồi lâu lại tỉnh bảo với mọi người rằng:

- Ta vừa đến một chỗ thành đèn vách sắt, toan bước chân vào thì có một viên chức ngăn lại. Viên ấy dẫn ta đi sang phía hữu, thấy có những cửa đỏ biển son. Vén áo đi vào cửa này thì thấy san sát những tòa rộng dẫy dài, có đến hơn trăm người thắt đai đứng hầu sau trước. Giữa có hai vị mặc áo bào tía ngồi đối diện nhau ở bên một cái án, đưa mắt cho viên chức kia bảo lấy sổ son của họ Dương ra xem, một lát hai vị cùng nhìn nhau bảo rằng:

- Dương gian thật không có người nào được thế, cứu sống cho mọi người nhiều lắm. Chỉ tiếc hưởng tuổi không dài và dòng sau không người nối dõi. Người như thế mà không biểu dương thì làm sao khuyến khích cho kẻ khác được; ta sẽ phải tâu lên Thượng đế.

Bèn truyền cho Đức công hẵng xuống tạm nghỉ ở cái hành lang phía đông. Chừng độ nửa ngày, hai vị ấy lại sai dẫn Đức công vào, bảo rằng:

- Nhà ngươi ngày thường vốn có tiếng là người lương thiện. Thượng đế khen ngợi, ban cho một người con trai tốt và cho sống lâu thêm hai kỷ⁽⁴⁾ nữa. Nên mau về đi mà cố gắng làm thêm điều âm đức, đừng bảo là trên cõi minh minh không biết gì đến.

Đoạn sai viên chức kia dẫn về. Khi ra khỏi cửa, Dương hỏi rằng:

- Chẳng hay đây là dinh tòa nào? Ai là chủ trương và coi giữ công việc gì?

Viên chức ấy nói:

- Đây là một tòa trong 24 tòa ở Phong Đô⁽⁵⁾; phàm người mới chết đều phải qua cả. Người nào tên ghi ở sổ son, may ra còn có khi sống mà về được, chứ đã tên ghi sổ mực thì chẳng còn có mong gì. Nếu ông không phải là người xưa nay hết lòng làm việc thiện thì cũng khó bề thoát được.

Bèn cùng nhau chia tay từ biệt, rồi ông bừng tỉnh như một giấc chiêm bao.

Bà vợ cũng nói là đêm qua lúc cuối canh một, có ngôi sao nhỏ rơi vào lòng, lòng bỗng thấy rung động. Rồi bà có mang đủ ngày tháng sinh ra được một cậu con trai, đặt tên cho là Thiên Tích. Tính Thiên Tích thích uống trà lắm, thường tự ví mình như Lư Đồng Lục Vũ⁽⁶⁾ đời xưa. Song thiên tư lỗi lạc, học vấn rộng rãi, phàm sách vở văn chương cổ kim, không cái gì là không thông thuộc. Đức công mừng mà rằng:

- Thế là ta có dòng giống rồi!

Bèn chuyên đem những nghĩa lý chân chính dạy con. Sau đó 24 năm, ông mắc bệnh mà mất, Thiên Tích thương xót rất mực; xa gần ai nấy đều cảm động.

(Nguyễn Dữ, in trong Truyền kỳ Mạn lục, NXB Văn học)

* Chú thích:

(1) Thường Tín: nay là huyện, thuộc tỉnh Hà Tây.

(2) Huệ Tông (? - 1226) : tức Lý Hạo Sảm, vua thứ tám nhà Lý, ở ngôi: 1211-1224, niên hiệu Kiến Gia.

(3) Trấn Tuyên Quang gồm tỉnh lỵ và một số huyện của tỉnh Hà Giang, Vĩnh Phúc, Yên Bái ngày nay.

(4) Kỷ: một kỷ là 12 năm.

(5) Phong Đô: một tòa coi việc hình ngục ở địa phủ.

(6) Lư Đồng, Lục Vũ: hai người nghiện trà của Trung Quốc thời xưa, đều từng viết về trà. Lư Đồng hiệu Ngọc Xuyên Tử mỗi lần uống đều uống bảy chén, có bài ca nói về bảy chén trà; Lục Vũ tự Hồng Tiệm, có tác phẩm Trà kinh gồm 3 thiên (theo nguyên chú).

Xác định thể loại và phương thức biểu đạt chính của văn bản trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của câu chuyện đối với con người trong cuộc sống hiện nay.

- Hệ thống ý: Ý nghĩa câu chuyện:

+ Khẳng định quan niệm “ở hiền gặp lành”, đề cao lối sống thiện lương, tích đức cho đời.

+ Thể hiện niềm tin dân gian về luật nhân quả: người làm việc tốt sẽ được trời đất chứng giám và ban phúc.

+ Gửi gắm lời nhắn nhủ: con người cần sống tử tế, công bằng để gieo phúc cho đời và cho chính mình.

=> Liên hệ thực tiễn: Ngày nay, lối sống nhân ái, vị tha vẫn luôn cần thiết; việc làm thiện lương có thể mang lại niềm vui, hạnh phúc cho bản thân và cộng đồng.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của câu chuyện đối với con người trong cuộc sống hiện nay.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Câu chuyện Chuyện gã Trà đồng giáng sinh kể về Đức công – một vị quan thanh liêm, nhân từ, luôn xử án công bằng, cứu giúp dân lành. Khi chết tạm, ông được Thượng đế khen ngợi, ban cho con trai và tuổi thọ dài hơn, như một phần thưởng cho những việc thiện đã làm. Câu chuyện thể hiện quan niệm “ở hiền gặp lành” của cha ông ta: làm điều tốt, sống nhân nghĩa thì ắt được trời đất chứng giám và ban phúc. Đây cũng là bài học sâu sắc về luật nhân quả: mọi hành động thiện – ác của con người đều có hậu quả tương xứng, có thể không thấy ngay nhưng sẽ đến trong tương lai. Ngày nay, khi xã hội phát triển, đôi khi người ta chạy theo lợi ích cá nhân mà quên đi giá trị đạo đức, câu chuyện vẫn nhắc nhở chúng ta sống lương thiện, nhân ái, biết nghĩ cho người khác. Sống tử tế không chỉ mang lại hạnh phúc cho cộng đồng mà còn khiến chính ta cảm thấy thanh thản, ý nghĩa hơn trong cuộc đời.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích giá trị nội dung, tư tưởng nhân đạo trong văn bản ngữ liệu phần Đọc hiểu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Dữ – cây bút tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam với Truyền kỳ mạn lục.

- Giới thiệu truyện Chuyện gã Trà đồng giáng sinh và vấn đề nghị luận: giá trị nội dung, tư tưởng nhân đạo.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung câu chuyện:

- Câu chuyện kể về Đức công, một vị quan thanh liêm, nhân hậu, làm nhiều việc thiện, được Thượng đế ban phúc cho con trai và sống lâu hơn.

- Sau này con trai ông – Thiên Tích – học rộng, tài giỏi, sống nhân nghĩa.

2. Phân tích giá trị nội dung, tư tưởng nhân đạo:

- Ca ngợi phẩm chất con người: Đức công là biểu tượng cho con người nhân từ, công bằng, hết lòng vì dân.

- Khẳng định luật nhân quả, “ở hiền gặp lành”: Người làm việc thiện sẽ được trời đất chứng giám và ban phúc.

- Thể hiện ước mơ, khát vọng về cuộc sống công bằng: Cái thiện được đề cao, cái ác bị lên án.

- Tinh thần nhân văn sâu sắc: Tin vào sự bất tử của cái thiện, cổ vũ con người sống nhân ái, tử tế.

3. Liên hệ thực tiễn, bài học cho bản thân:

- Trong xã hội hiện đại, giá trị đạo đức vẫn luôn quan trọng.

- Mỗi người cần sống lương thiện, công bằng, sẵn sàng giúp đỡ người khác.

- Làm việc thiện chính là mang lại hạnh phúc cho cộng đồng và cho chính mình.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị nội dung, tư tưởng nhân đạo của tác phẩm.

- Liên hệ bản thân: sống nhân ái, tích cực làm việc tốt để góp phần làm cho cuộc sống ý nghĩa hơn.

Bài viết tham khảo

Nguyễn Dữ là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam với kiệt tác Truyền kỳ mạn lục. Tác phẩm không chỉ có giá trị về nghệ thuật mà còn chứa đựng nhiều tư tưởng nhân văn sâu sắc. Trong đó, Chuyện gã Trà đồng giáng sinh là một câu chuyện đặc sắc, ca ngợi những giá trị đạo đức tốt đẹp và gửi gắm bài học về lối sống thiện lương của con người.

Câu chuyện xoay quanh nhân vật Dương Đức Công – một vị quan nổi tiếng thanh liêm, nhân hậu, xử án công bằng. Khi qua đời, ông được Thượng đế ghi nhận công đức, ban cho một người con trai và kéo dài tuổi thọ. Con trai ông, Thiên Tích, học vấn uyên bác, sống có đạo lý, trở thành niềm tự hào của gia đình. Câu chuyện thấm đẫm tinh thần nhân đạo và niềm tin sâu sắc của nhân dân ta vào luật nhân quả, vào sự bất tử của cái thiện trong cuộc đời.

Giá trị nội dung nổi bật của tác phẩm là sự ca ngợi phẩm chất con người. Đức Công là tấm gương của người cán bộ mẫu mực: công minh, chính trực, hết lòng vì dân. Qua đó, truyện khẳng định niềm tin “ở hiền gặp lành”: những người sống thiện lương, hành thiện tích đức sẽ được đền đáp xứng đáng. Đây cũng là khát vọng ngàn đời của nhân dân về công bằng xã hội: cái thiện được tôn vinh, cái ác bị trừng trị. Bên cạnh đó, câu chuyện thể hiện tư tưởng nhân văn sâu sắc: khuyến khích con người làm điều tốt, hướng đến cuộc sống nhân ái, vị tha, sống vì cộng đồng.

Trong xã hội hiện đại, ý nghĩa của câu chuyện vẫn còn nguyên giá trị. Cuộc sống ngày nay đôi khi khiến con người chạy theo lợi ích cá nhân mà quên đi đạo đức, tình người. Câu chuyện nhắc nhở chúng ta rằng: sống tử tế, lương thiện không chỉ mang lại hạnh phúc cho người khác mà còn đem đến sự bình an cho chính mình. Làm việc tốt chính là cách gieo hạt giống yêu thương để nhận lại quả ngọt trong tương lai.

Tóm lại, Chuyện gã Trà đồng giáng sinh không chỉ giàu giá trị hiện thực mà còn chứa đựng tư tưởng nhân đạo sâu sắc, nuôi dưỡng niềm tin của con người vào cái thiện. Mỗi chúng ta hãy học theo tấm gương của Đức Công, sống nhân ái, ngay thẳng, tích cực làm việc tốt để góp phần làm cho cuộc đời thêm ý nghĩa.