TRƯA VẮNG

(Hồ Dzếnh)

Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ

Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non

Lâu rồi, còn thoảng mùi thơm

Chân đi nghe động tới hồn ngây thơ

 

Sâu rộng quá những giờ vui trước

Nhịp cười say trên nước chưa trôi

Trưa hè thường thấy hai tôi*

Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn

 

Ðời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?

Trang sách đầu chép hết giây mơ

Ngả mình trên bóng nhung tơ

Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!         

 

Cỏ mấy bận xanh rồi lại tạ

Gió lùa thu trong lá bao lần…

Bạn trường những bóng phù vân

Xót thương mái tóc nay dần hết xanh.

 

Hồn xưa dậy: chim cành động nắng

Lá reo trên hồ lặng lờ trong

Trưa im im đến não nùng

Tôi ngờ trống học trong lòng trưa vang...

(Hồ Dzếnh, Quê ngoại, NXB Hội nhà văn, Hà Nội, 1996, tr. 62-63)  

* Hai tôi: ở đây chỉ tác giả và người anh của mình.

Bài thơ “Trưa vắng” được viết theo thể thơ nào? Xác định nhân vật trữ tình trong tác phẩm.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Trưa nắng” của tác giả Hồ Dzếnh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

Giới thiệu khái quát về tác giả và tác phẩm, nêu nhận định chung về tác phẩm.

- Tác giả Hồ Dzếnh (1916 – 1991), là tác giả đã khẳng định được tên tuổi từ phong trào thơ mới.

- Bài thơ Trưa vắng in trong tập thơ Quê ngoại (1942) là một sáng tác tiêu biểu cho giọng thơ, hồn thơ của thi sĩ.

Hồ Dzếnh (1916 – 1991) là một tác giả đã khẳng định được tên tuổi của mình từ phong trào Thơ mới. Các thi phẩm của ông gợi cho người đọc ấn tượng về một giọng thơ ấm áp, chân chất. Đọc thơ ông, ta có cảm giác như ông đang kể chuyện cuộc đời mình. Bài thơ Trưa vắng in trong tập thơ Quê ngoại (1942) là một sáng tác tiêu biểu cho giọng thơ, hồn thơ của thi sĩ.

* Thân bài:

Khái quát chung: - Đề tài, mạch cảm xúc của bài thơ.

Tuổi thơ, nhất là tuổi học trò luôn là miền kí ức đẹp đẽ nhất trong cuộc đời mỗi con người, để rồi khi trưởng thành, ai cũng ít nhất một lần ao ước “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” như cách nói của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Trưa vắng của Hồ Dzếnh cũng nằm trong mạch nguồn đề tài ấy. Bài thơ có mạch cảm xúc đi từ những hồi tưởng về những kỉ niệm tuổi học trò còn in đậm trong tâm hồn đến hiện tại khi đã trưởng thành, đã xa mái trường ấu thơ, nhưng âm thanh kí ức về mái trường, về tuổi nhất quỷ nhì mà vẫn không bao giờ phai nhạt.

a. Luận điểm 1: Về miền kí ức với những kỉ niệm tươi đẹp bên mái trường và bè bạn mến thương (khổ 1,2,3)

- Khổ 1: Bài thơ mở đầu bằng lời chia sẻ:

Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ

Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non

Lâu rồi, còn thoảng mùi thơm

Chân đi nghe động tới hồn ngây thơ

+ Đó là câu chuyện của hồn tôi được nhà thơ kể lại, một thế giới ăm ắp những kỉ niệm, những cảm xúc thân thương. Nơi ấy có ngôi trường “nho nhỏ” tác giả từng gắn bó thời thơ ấu. Ngôi trường ấy được quét nước vôi xanh, có bờ cỏ tươi non và thoảng mùi thơm, rộn ràng tiếng chân đi… Hình ảnh ngôi trường lưu lại trong tâm hồn tác giả rõ mồm một từng chi tiết, được cảm nhận qua cả thị giác, khứu giác và thính giác, như vẫn đang hiện hữu với vẻ đẹp tinh khôi.

+ Những câu thơ song thất lục bát giàu vần điệu, độc đáo. Mỗi khổ thơ gồm một cặp song thất (7 chữ) và một cặp lục bát. Gieo vần chân xen vần lưng, vần bằng kết hợp vần trắc: nhỏ - cỏ; thơm - hồn; … Đã dẫn dắt người đọc vào tâm hồn của thi sĩ, ở đó, những câu chuyện diễn ra từ thời cắp sách đến trường mà có cảm giác như đang diễn ra sống động trước mắt.

- Khổ 2: Trong miền kí ức tuổi hoa ấy, có biết bao kỉ niệm không thể nào quên, khiến tác giả kể một cách say sưa:

Sâu rộng quá những giờ vui trước

Nhịp cười say trên nước chưa trôi

Trưa hè thường thấy hai tôi

Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn

+ Biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác dùng cảm nhận không gian sâu rộng để miêu tả thời gian những giờ vui trước. Qua đó thi nhân muốn thể hiện những cảm xúc đang ngập tràn tâm hồn mình.

+ Đó là niềm vui một thời cùng anh trai cả của mình đùa chơi trên sông, chơi trò Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn. Câu thơ với phép đối tài tình “đầu chim chích - đuôi chuồn chuồn lồng trong biện pháp liệt kê đã tái hiện những trò chơi tuổi dại khờ năm xưa cũng như gợi về biết bao trò tinh nghịch khác, giờ đã trở thành kỉ niệm vô giá của hai annh em.

- Khổ 3: Những tháng năm tươi đẹp ấy trở thành nguồn động lực thôi thúc con người hướng tới tương lai, vươn đến ước mơ của mình:

Ðời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?

Trang sách đầu chép hết giây mơ

Ngả mình trên bóng nhung tơ

Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!

+ Câu hỏi tu từ mở đầu khổ thơ Ðời đẹp quá, tôi buồn sao kịp? là lời khẳng định vẻ đẹp cuộc đời, vẻ đẹp tuổi mộng mơ và tình yêu tha thiết dành cho cuộc đời của thi sĩ.

+ Vì muốn ghi lại những vẻ đẹp ấy, tác giả đã nguyện làm thơ suốt đời. Câu thơ Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời! có thể sử dụng một trong hai cách ngắt nhịp là 2/2/2/2 hoặc 2/6. Nếu cách ngắt nhịp 2/2/2/2 đều đặn, tạo cảm giác về một lời tâm sự, giãi bày, thì cách ngắt nhịp 2/6 lại tạo ra sự biến điệu: hai tiếng đầu là lời tuyên thệ, lời tự hứa với lòng mình; sáu tiéng còn lại là nội dung của lời tự hứa đầy tâm huyết, thiết tha. Và dù là cách ngắt nhịp nào thì hai tiếng tôi hứa vẫn được ngắt riêng, thể hiện một quyết tâm mạnh mẽ, dứt khoát, không gì lay chuyển được. Lời nguyện ước ngày nào của tôi đã thành hiện thực, và chúng ta nhận ra rằng môic phút giây của một ai đó trải qua không phải là một sự trôi đi, biến mất trong dĩ vãng, mà là một sự lắng lại, tiếp tục hiện hữu như phù sa vun đắp lên đôi bờ. Đời thơ ấy đã lắng đọng nên hồn thơ ấy. Và tuổi học trò chính là cơ sở, là sức mạnh chắp cánh cho những ước mơ xanh biến thành hiện thực.

b. Luận điểm 2: Trở về thực tại nhưng vẫn khôn nguôi nỗi nhớ tuổi học trò.

- Khổ 4: Thời gian thấm thoắt thoi đưa, cậu trò nhỏ ngày nào giờ đã trưởng thành:

Cỏ mấy bận xanh rồi lại tạ

Gió lùa thu trong lá bao lần…

Bạn trường những bóng phù vân

Xót thương mái tóc nay dần hết xanh.

+ Cuộc sống đã có biết bao biến đổi: cỏ cây đã bao lần héo úa rồi lại xanh tươi; trời đất đã bao độ thu đến rồi tàn; bạn học cùng mái trường năm ấy giờ như bóng phù vân mỗi người mỗi ngả, bản thân thi sĩ cũng dần bạc mái đầu.

+ Dấu chấm lửng nằm giữa những câu thơ miêu tả thiên nhiên và miêu tả con người không tạo sự ngăn cách giữa các đối tượng, mà như một khoảng lặng thẫn thờ của thi sĩ, chất chứa những xót xa trước dòng chảy của thời gian.

- Khổ 4: Dẫu bụi thời gian phủ dầy lên vạn vật, nhưng những kỉ niệm xưa vẫn không bao giờ phai mờ trong kí ức:

Hồn xưa dậy: chim cành động nắng

Lá reo trên hồ lặng lờ trong

Trưa im im đến não nùng

Tôi ngờ trống học trong lòng trưa vang...

+ Người yêu thơ không thể không nhận ra sự đồng điệu xúc cảm giữa khổ thơ này với những câu thơ của Tố Hữu trong bài Nhớ đồng:

Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò

Buổi trưa ở xứ nhiệt đới là khoảng thời gian nghỉ ngơi, là quãng lặng giữa hai buổi làm việc trong ngày. Chính quãng lặng của trưa vắng ấy đã trở thành một khoảng thời gian đặc biệt, có thể khiến tâm hồn con người sống dậy những hồi tưởng, hoài niệm.

+ Trong buổi trưa vắng hôm ấy, không rõ tiếng trống làm thức dậy kỉ niệm năm xưa hay kỉ niệm xưa làm thức dậy tiếng trống trong tâm tưởng thi nhân. Dấu chấm lửng cuối bài thơ thể hiện âm vang tiếng trống trường năm xưa còn chưa dứt. Với thi nhận, quá khứ không chỉ là hoài niệm. Quá khứ vẫn đang hiện hữu trong thực tại.

* Đánh giá mở rộng:

- Trưa vắng là một áng thơ song thất lục bát hiện đại tuyệt hay. Bài thơ vừa có được sự chặt chẽ về vần, nhịp về thể thức, vừa phù hợp với cảm xúc trữ tình hoài niệm, bang khuâng về mặt nội dung của thể thơ. Tất cả đã góp phần khẳng định vai trò, ý nghĩa của miền kí ức tuổi học trò trong cuộc đời mỗi con người.

- Cùng với những tác phẩm viết về đề tài này như “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” của Nguyễn Nhật Ánh, hay “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ” của Nguyễn Ngọc Thuần,… Trưa vắng của Hồ Dzếnh thực sự đã góp một mạch nguồn nho nhỏ mà lắng kết phù sa vào dòng chảy bất bận của văn chương viết về tuổi thơ, tuổi học trò.

* Kết bài:

- Bài thơ được viết bằng ngôn ngữ tự nhiên, mộc mạc mà giàu biẻu cảm như một tự truyện ngọt ngào, thể hiện những rung cảm nhẹ nhàng mà sâu lắng của tâm hồn thi sĩ. Thể thơ song thất lục bát xen kẽ từng cặp câu thơ bảy chữ và cặp lục bát đầy biến tấu, giàu vần nhịp, ngắt nhịp đa dạng, có khả năng chuyển tải những cảm xúc muôn màu, phù hợp để nhà thơ bộc bạch lòng mình. Bài thơ làm sống dậy trong ta những kỉ niệm của tuổi ấu thơ, thưở cắp sách tới trường, khiến ta thêm yêu quý, trân trọng những phút giây mình đã và đang sống.

Bài viết tham khảo

Trưa vắng của Hồ Dzếnh là một trong những thi phẩm đặc sắc in trong tập Quê ngoại (1942). Hồ Dzếnh (1916–1991) là nhà thơ trưởng thành từ phong trào Thơ mới, thơ ông thường mộc mạc, chân thành, ấm áp và giàu chất tự sự. Đọc Trưa vắng, người đọc như được lạc vào miền ký ức tuổi thơ trong trẻo, nơi tình yêu cuộc sống và nỗi hoài niệm quá khứ hòa quyện trong từng câu chữ.

Bài thơ mở ra bằng lời tự bạch:

“Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ

Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non…”

Nhà thơ gọi miền ký ức tuổi thơ ấy là “hồn tôi”, một thế giới của yêu thương và kỷ niệm. Ở đó có mái trường nho nhỏ, bờ cỏ tươi non, mùi hương thoảng nhẹ, tiếng chân học trò rộn ràng – tất cả như vẫn còn nguyên vẹn trong tâm trí nhà thơ dù thời gian đã lùi xa. Những kỷ niệm tuổi thơ ấy hiện lên không chỉ qua hình ảnh mà còn gợi âm thanh, mùi vị, nhờ vậy trở nên sống động, chân thực đến nao lòng.

Trong miền ký ức ấy, có biết bao trò chơi hồn nhiên của hai anh em thuở nhỏ:

“Trưa hè thường thấy hai tôi

Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn.”

Tiếng cười say sưa, rộn rã vang lên trong những buổi trưa hè tinh nghịch, gợi tuổi thơ trong trẻo và vô tư. Từ đó, tác giả ngộ ra vẻ đẹp của cuộc đời, của tuổi mộng mơ và cất lên lời thề:

“Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!”

Đó là ước mơ ghi lại những phút giây đẹp đẽ ấy bằng thơ ca, là tình yêu tha thiết với cuộc sống và với nghệ thuật.

Thế nhưng, thời gian chẳng dừng lại. “Cỏ mấy bận xanh rồi lại tạ”, bạn bè năm ấy giờ “như bóng phù vân”, mái tóc tác giả cũng dần bạc màu. Trong không gian “trưa im im đến não nùng”, tiếng trống trường xưa như vọng về lay động tâm hồn, gợi nỗi buồn man mác, bâng khuâng. Dẫu quá khứ xa rồi, ký ức về tuổi học trò, về mái trường, về những ngày tháng tươi đẹp vẫn sống dậy trong tâm tưởng, ngân vang mãi không nguôi.

Với thể thơ song thất lục bát giàu nhạc điệu, hình ảnh gợi cảm, kết hợp hồi ức và suy ngẫm, Trưa vắng của Hồ Dzếnh vừa là bản hồi tưởng tuổi thơ trong trẻo vừa là tiếng lòng hoài niệm về những năm tháng đã qua. Bài thơ nhắc nhở ta biết nâng niu quá khứ, trân trọng từng khoảnh khắc của tuổi trẻ – quãng đời đẹp nhất trong đời người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về những kỉ niệm tuổi thơ và ý nghĩa của chúng trong cuộc đời mỗi người.

- Hệ thống ý:

+ Vai trò của tuổi thơ:

. Tuổi thơ là quãng đời đẹp nhất, gắn với những trò chơi, kỷ niệm trong sáng, hồn nhiên.

. Đem lại cho mỗi người nguồn cảm hứng, động lực sống, là hành trang tinh thần khi trưởng thành.

+ Liên hệ thực tế:

. Ai cũng có tuổi thơ riêng, dù giản dị nhưng là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, khơi gợi ước mơ.

. Biết trân trọng và lưu giữ những kỉ niệm đẹp ấy sẽ giúp ta sống nhân ái, bao dung và yêu đời hơn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện được suy nghĩ về những kỉ niệm tuổi thơ và ý nghĩa của chúng trong cuộc đời mỗi người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Tuổi thơ là quãng đời đẹp đẽ và trong sáng nhất của mỗi con người, như lời thơ Hồ Dzếnh gợi lại trong Trưa vắng. Những buổi trưa hè im ắng, tiếng lá reo, tiếng chim động nắng và cả những trò chơi hồn nhiên với anh trai đã trở thành kỉ niệm khắc sâu trong tâm trí tác giả. Tuổi thơ mang đến cho chúng ta niềm vui vô tư, không toan tính, là nơi khơi nguồn ước mơ và nuôi dưỡng tâm hồn thêm phong phú. Chính từ những kỉ niệm bình dị ấy, nhà thơ đã “nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời”, cho thấy tuổi thơ còn là hành trang tinh thần giúp con người sáng tạo và sống có ý nghĩa hơn. Dẫu thời gian trôi qua, cỏ xanh rồi tạ, tóc đen rồi phai, nhưng kỉ niệm tuổi thơ vẫn mãi là miền ký ức đẹp, nâng đỡ tâm hồn ta trong những tháng ngày vất vả của cuộc sống trưởng thành. Vì thế, mỗi chúng ta cần trân trọng và gìn giữ tuổi thơ của mình như một phần không thể thiếu của đời người.