MỘT ÔNG GIÁO KIÊM NHÀ TRINH THÁM (Trích)

(Phạm Cao Củng)

Tóm lược đoạn đầu: Thầy giáo Hy bị mất chiếc đồng hồ để trong túi áo ba-đờ-suy treo trong lớp học. Thầy trách phạt Kỳ Phát vì cho rằng cậu đã lấy chiếc đồng hồ đó trong giờ ra chơi.

[…] Sâm đưa Kỳ Phát ra cửa, sực nhớ, hỏi rằng:

– À, nhưng vì ai nói mà anh biết được việc này?

Kỳ Phát lắc đầu:

– Không, có ai biết mà nói được! Để tôi cắt nghĩa cho anh nghe, chỉ nhờ có chỗ 8 giờ kém 5 mà tôi tìm được ra người đã lấy, nói trót cầm thì đúng hơn, chiếc đồng hồ của thầy giáo Hy.

Thấy Sâm ngạc nhiên không hiểu, Kỳ Phát tiếp:

– Anh nên để ý một điều là: thầy giáo Hy sáng hôm ấy đến trường lúc 7 giờ 15. Vì thầy cần lên Hà Nội nên lấy đồng hồ lại, để chậm 15 phút vì lẽ đồng hồ thầy chạy nhanh, như vậy thì lên đến Hà Nội, đồng hồ sẽ vừa đúng. Vậy mà lúc vào học, thầy lấy đồng hồ xem, thấy đồng hồ chết và kim chỉ 8 giờ kém 5. Anh hãy nghĩ mà coi, đồng hồ của thầy giáo tuy nhanh nhưng có phải trong khoảng non một giờ đồng hồ (từ 7 giờ đến 8 giờ) đồng hồ có thể chạy nhanh lên được tới trên 15 phút không? Thực là vô lí. Như vậy, ta có thể biết chắc rằng trước khi thầy giáo vào lớp học, áo ba-đờ-suy còn treo ở trên mắc, thì đã có người lên lấy đồng hồ ra, vặn lại rồi. Tôi đoán hẳn phải có một anh bạn nào tính tò mò, nhân vào sớm giờ thấy áo thầy giáo treo trên mắc, biết trong đó có đồng hồ nên tinh nghịch lén lấy ra mở, xem máy, vặn đi vặn lại và bởi vậy làm cho đồng hồ hỏng máy không chạy nữa!

Rồi đến giờ vào học, anh chàng ấy mới vội vàng bỏ đồng hồ vào túi trả thầy, tưởng rằng thầy sẽ không để ý đến, ngờ đâu, vừa vào lớp, thầy đã giở đồng hồ ra rồi. Và cũng bởi thế anh chàng kia sợ hãi, chờ cho đến giờ chơi, lại lẻn vào lớp, định lấy đồng hồ mở máy ra chữa. Song loay hoay chưa kịp lắp vào trả, vả lại đồng hồ cũng chưa chạy, anh chàng kia chợt thấy tôi ở ngoài vào (mãi về sau tôi mới nhớ lúc ra chơi tôi có bỏ lớp ra ngoài mất một lúc) không giấu đi đâu kịp, vội vàng bỏ đồng hồ vào túi và chạy ra khỏi lớp. Anh chàng này, không định lấy đồng hồ vậy mà thành ra ăn cắp bất đắc dĩ…

Sâm chú ý nghe Kỳ Phát, tỏ vẻ kính phục mà nói rằng:

 

– Anh kể việc đã xảy ra đúng như hệt chính mắt anh trông thấy vậy. Tôi đã hiểu từ chỗ 8 giờ kém 5 mà anh luận ra có kẻ nghịch đồng hồ trước khi vào học, nhưng tôi cũng chưa biết vì đâu mà anh biết tôi chính là thủ phạm.

Kỳ Phát gật đầu:

– Khi đã biết thế, tôi chỉ còn nhớ ra xem trong lớp thường có những bạn nào hay đến trường sớm và hay cất sách trước vào lớp để ra sân chơi. Tôi thấy có ba, bốn anh nhưng để ý tìm tòi, không thấy cặp ai có dấu gì khả nghi cả (vì tôi đoán có lẽ anh chàng ăn cắp bất đắc dĩ ấy không dám mang đồng hồ ra khỏi lớp ngay). Khi tìm đến chỗ anh ngồi thì tình cờ tôi thấy trên mặt bàn có vết dầu máy, khi tôi lấy giấy thấm lên lau thì vết dầu lại càng rõ rệt. Như vậy thì chắc chắn anh đã tháo máy đồng hồ để lên bàn rồi còn gì nữa.

(Phạm Cao Củng, Chiếc tất nhuộm bùn, NXB Công an nhân dân, 2018, tr. 63 – 67)

Chú thích: Phạm Cao Củng (1913 - 2012) là nhà văn chuyên viết truyện trinh thám, nổi tiếng trước năm 1945. Ông được xem là “Vua truyện trinh thám Việt Nam” và cũng được coi là người viết truyện trinh thám đầu tiên của Việt Nam.

Đặc điểm về hệ thống nhân vật của thể loại truyện trinh thám được thể hiện như thế nào trong trích đoạn “ Một ông giáo kiêm nhà trinh thám”?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích hình tượng nhân vật Kỳ Phát và nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Phạm Cao Củng – “Vua truyện trinh thám Việt Nam”, người tiên phong đặt nền móng cho thể loại trinh thám trước 1945.

- Dẫn dắt đến đoạn trích “Một ông giáo kiêm nhà trinh thám” với nhân vật Kỳ Phát – hình tượng nổi bật cho trí tuệ sắc sảo và khả năng suy luận lô-gic.

- Nêu vấn đề: Phân tích nhân vật Kỳ Phát và nghệ thuật đặc sắc trong đoạn trích.

* Thân bài:

a. Phân tích nhân vật Kỳ Phát

- Khả năng quan sát tỉ mỉ: Chỉ với chi tiết “8 giờ kém 5”, Kỳ Phát đã nhận ra điểm bất thường của chiếc đồng hồ.

- Óc suy luận lô-gic, khoa học: Từ việc đồng hồ chết trước khi thầy vào lớp, kết hợp với thói quen đến sớm của một số bạn, anh suy luận ra thủ phạm là người “ăn cắp bất đắc dĩ”.

- Tinh thần cẩn trọng, khách quan: Kỳ Phát không kết luận vội vàng mà dựa trên bằng chứng cụ thể như “vết dầu máy” trên bàn học.

- Bản lĩnh, dũng cảm: Sẵn sàng đối diện sự thật, đưa ra lập luận thuyết phục mà không sợ trách nhiệm hay va chạm.

b. Nghệ thuật đặc sắc

- Cốt truyện trinh thám theo trình tự: Bí ẩn – điều tra – phá án, tạo sự kịch tính và hấp dẫn.

- Xây dựng nhân vật qua lời nói, hành động, suy nghĩ: Giúp nhân vật Kỳ Phát hiện lên sống động, có chiều sâu trí tuệ.

- Ngôn ngữ kể chuyện linh hoạt: Kết hợp giữa miêu tả, tự sự và đối thoại làm mạch truyện tự nhiên, lôi cuốn.

- Chi tiết bất ngờ, hợp lí: Tạo sức hấp dẫn đặc trưng của truyện trinh thám.

* Kết bài:

- Khẳng định tài năng và trí tuệ sắc sảo của Kỳ Phát – đại diện cho hình tượng nhà trinh thám Việt Nam đầu thế kỷ XX.

- Đánh giá đóng góp của Phạm Cao Củng trong việc xây dựng thể loại trinh thám hấp dẫn, giàu tính lí trí nhưng gần gũi với đời sống học đường và xã hội đương thời.

Bài viết tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam trước 1945, Phạm Cao Củng được xem là “Vua truyện trinh thám”, người tiên phong đặt nền móng cho thể loại này ở nước ta. Tác phẩm Chiếc tất nhuộm bùn của ông, đặc biệt là trích đoạn “Một ông giáo kiêm nhà trinh thám”, đã gây ấn tượng sâu sắc với hình tượng nhân vật Kỳ Phát – người học trò thông minh, sắc sảo, sở hữu tài quan sát và suy luận lô-gic xuất sắc. Qua đoạn trích, người đọc không chỉ thấy được trí tuệ của nhân vật mà còn cảm nhận được nét độc đáo trong nghệ thuật kể chuyện trinh thám của Phạm Cao Củng.

Kỳ Phát hiện lên trước hết là một người có khả năng quan sát tỉ mỉ, nhạy bén với từng chi tiết nhỏ. Chỉ với chi tiết “8 giờ kém 5” trên mặt đồng hồ, cậu đã nhận ra điểm bất thường và suy luận ra nguyên nhân khiến chiếc đồng hồ chết máy. Không dừng lại ở đó, Kỳ Phát còn cho thấy óc phán đoán khoa học, lô-gic chặt chẽ. Cậu xâu chuỗi các sự kiện: việc thầy giáo Hy đến sớm, đồng hồ chết trước khi vào lớp, thói quen đến trường của các bạn học,… để dần khoanh vùng thủ phạm là người “ăn cắp bất đắc dĩ” – chỉ vì tò mò chứ không hề có ý định xấu. Kỳ Phát không kết luận vội vàng mà tìm bằng chứng cụ thể, từ vết dầu máy còn sót lại trên bàn học đến thái độ lúng túng của Sâm, tất cả đều được phân tích hợp lí, khách quan. Bản lĩnh và sự tự tin của Kỳ Phát cũng khiến người đọc khâm phục: cậu sẵn sàng đối diện sự thật, trình bày suy luận sắc sảo trước mọi người để minh oan cho mình và chỉ ra thủ phạm thật sự.

Bên cạnh nhân vật hấp dẫn, nghệ thuật kể chuyện trong đoạn trích cũng mang nhiều điểm đặc sắc. Cốt truyện tuân theo trình tự quen thuộc của thể loại trinh thám: bí ẩn xuất hiện – hành trình điều tra – chân tướng được sáng tỏ, tạo nên sự kịch tính và tò mò. Nhân vật được khắc họa qua lời nói, hành động, suy nghĩ chứ không chỉ qua lời kể của tác giả, khiến Kỳ Phát hiện lên sống động và đầy sức thuyết phục. Ngôn ngữ truyện kết hợp giữa miêu tả, đối thoại và lập luận, vừa sinh động vừa chặt chẽ, lôi cuốn người đọc theo từng bước phá án.

Có thể nói, với nhân vật Kỳ Phát, Phạm Cao Củng đã đem đến cho văn học Việt Nam hình tượng nhà trinh thám đầu tiên mang màu sắc trí tuệ và giàu sức hấp dẫn. Tài năng của nhân vật cùng nghệ thuật kể chuyện khéo léo của tác giả đã góp phần khẳng định vị trí tiên phong của Phạm Cao Củng trong dòng văn học trinh thám Việt Nam, đồng thời mở ra một thế giới phá án li kì nhưng rất gần gũi với đời sống học đường và xã hội đương thời.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích nhân vật Kỳ Phát trong trích đoạn.

- Hệ thống ý:

+ Phân tích đặc điểm nhân vật: Kỳ Phát – người điều tra

. Là người có khả năng quan sát tỉ mỉ

. Là người có óc phán đoán, suy luận lô-gic

. Là người cẩn trọng, dũng cảm đối mặt với tìm ra sự thật

....

(Đưa ra các bằng chứng cụ thể trong văn bản)

+ Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật:

. Cốt truyện là chuỗi sự kiện theo trình tự: bí ẩn xuất hiện – hành trình giải mã – bí ẩn được làm sáng tỏ.

. Đặc điểm nhân vật được thể hiện qua các phương diện lời nói, hành động, suy nghĩ, cách nhìn nhận, đánh giá sự việc...

. Các chi tiết li kì, hấp dẫn,…

=> Góp phần làm nổi bật trí thông minh, tài năng của người điều tra Kỳ Phát

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ nhân vật Kỳ Phát trong trích đoạn.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nhân vật Kỳ Phát trong trích đoạn “Một ông giáo kiêm nhà trinh thám” hiện lên như một nhà trinh thám tài ba với khả năng quan sát và suy luận lô-gic sắc bén. Chỉ từ chi tiết “kim đồng hồ chết ở chỗ 8 giờ kém 5”, Kỳ Phát đã lần lượt phân tích, loại trừ các khả năng và đi đến kết luận chính xác về người “ăn cắp bất đắc dĩ” chiếc đồng hồ của thầy giáo Hy. Anh quan sát tỉ mỉ từng dấu vết như “vết dầu máy trên bàn”, suy nghĩ thấu đáo về thời gian, hành vi và tâm lý thủ phạm, từ đó ghép nối các dữ kiện để làm sáng tỏ vụ việc. Hành động cẩn trọng, lời giải thích chặt chẽ, đầy sức thuyết phục cho thấy trí tuệ sắc sảo và tinh thần dũng cảm khi đối diện với sự thật của Kỳ Phát. Nghệ thuật kể chuyện của Phạm Cao Củng theo lối trinh thám phương Tây: bí ẩn xuất hiện – hành trình giải mã – sự thật được phơi bày, kết hợp cùng chi tiết li kì, hấp dẫn và cách khắc họa nhân vật qua lời nói, hành động, đã làm nổi bật hình ảnh một Kỳ Phát thông minh, tài năng, xứng đáng là biểu tượng của thể loại truyện trinh thám Việt Nam thời kỳ đầu.