HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT (Trích)

[Giới thiệu: Hồn Trương Ba, da hàng thịt là vở kịch nổi tiếng của Lưu Quang Vũ. Nhân vật chính là ông Trương Ba - một người nông dân nhân hậu, yêu thương vợ con và gia đình. Ông giỏi chơi cờ, thường chơi cờ với Trưởng Hoạt và Đế Thích (một vị tiên giỏi đánh cờ). Do sự tắc trách của Nam Tào và Bắc Đẩu (hai vị tiên trên thiên đình), Trương Ba bị gạch nhầm tên trong sổ tử, bị chết oan. Để sửa sai, Nam Tào và Bắc Đẩu đã nghe theo Đế Thích cho Trương Ba được sống lại bằng cách nhập hồn Trương Ba vào xác của anh hàng thịt mới chết. Đế Thích báo cho vợ Trương Ba và Trưởng Hoạt đến nhà anh hàng thịt để đón Trương Ba về. Đoạn trích dưới đây kể về sự kiện hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt, bước ra từ quan tài trong sự ngỡ ngàng của vợ người hàng thịt và hai người lái lợn.]

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: - Ông không chết thật ư?

HỒN TRƯƠNG BA: (lúng túng, đẩy vợ người hàng thịt ra) - Ô, bà làm gì thế? Bà là ai? Mà sao tôi lại ở đây?

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: Ông chưa tỉnh hẳn sao? (nói với hai lái lợn) - Khổ, ông ấy vẫn còn mê! (với Hồn Trương Ba) - Tôi đây mà, ông đang ở nhà ta chứ ở đâu!

HỒN TRƯƠNG BA: - Bà này ăn nói vớ vẩn! Tôi không đùa với các người đâu (với hai lái lợn) - Các người bắt tôi tới đây phải không? Nói thật đi: Đây là đâu?

LÁI LỢN 2: - Thưa... đây là... là cửa hàng thịt... là nhà của ông, ông chủ hàng thịt...

HỒN TRƯƠNG BA: - Chủ hàng thịt nào? Sao tôi lại là chủ hàng thịt? Tôi là Trương Ba!

LÁI LỢN 2: - Trương... Trương Ba (mấy người nhìn nhau) - Đúng là ông ấy vẫn còn mê.

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: (đỡ hồn Trương Ba) - Ông ngồi xuống đây cho khoẻ đã. Ông còn mệt lắm à?

HỒN TRƯƠNG BA: - Nhưng tôi phải về nhà tôi! (lẩm bẩm) - Quái lạ thật, mình đang ngồi bỗng thấy tất cả tối sầm, rồi thấy mình bỗng nhe bỗng, như có cái gì kéo mình bay vút lên, rồi tất cả cứ nhoà đi chập chờn, mông lung, mình không còn nhớ gì hết, tỉnh ra thấy ở đây... Hay là mình vẫn đang mê ngủ (véo vào tay) - Không, không mê ngủ! (bỗng chăm chú nhìn vào đôi bàn tay mình) - Tay tôi sao bỗng lạ thế này? (nhìn xuống khắp người, ngơ ngác nhận thấy sự thay đổi khác lạ) - Sao thế? Như mình không phải là mình ấy... (đưa tay xoa mặt) - Cho tôi mượn cái gương!

(vợ người hàng thịt đưa cho Hồn Trương Ba cái gương), (soi gương) - Không! Không phải tôi! (nhìn kĩ lại quát to) - Không phải (vứt gương, hoảng hốt) - Không phải tôi! (như muốn tìm kiếm) - Cái mặt của tôi đâu rồi? Chân tay của tôi đâu rồi? Tôi là Trương Ba cơ mà! Người này không phải tôi (sau một lát) - Nhưng... nhưng mình đang là mình đây... Rõ ràng mình đang là mình đây, có ai khác đâu! (ôm mặt) – Ai làm mặt mũi người ngợm tôi thành ra thế này?

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: - Ông... ông làm sao thế? Ông không là ông thì là ai? (Có tiếng xôn xao ngoài cửa).

TIẾNG VỢ TRƯƠNG BA: - Có ông Trương Ba ở đấy không?

HỒN TRƯƠNG BA: (mừng rỡ) - Mình (vợ Trương Ba lùi lại) - Tôi đây!

VỢ TRƯƠNG BA: - Không... Không phải!

HỒN TRƯƠNG BA: (với Trưởng Hoạt) - Bác Trưởng Hoạt! Hai người đến đón tôi về đấy à?

TRƯỞNG HOẠT: (lắc đầu, lùi lại) - Không phải!

HỒN TRƯƠNG BA: - Có chuyện gì xảy ra vậy? Sao lại không phải? Kìa mình, sao mặt mình tái nhợt đi thế? Tôi đây mà...

VỢ TRƯƠNG BA: - Không (nhớn nhác nhìn quanh) - Ông Trương Ba đâu? Chồng tôi đâu? (chỉ hồn Trương Ba) - Người này là ai?

VỢ HÀNG THỊT: - Là chồng tôi, là ông chủ hàng thịt. Các người cần gì?

HỒN TRƯƠNG BA: - Không, tôi là Trương Ba. Mình ơi, tôi đây mà... Tôi đang ngồi cạnh mình thì chợp đi một giấc dài...

VỢ TRƯƠNG BA: - Ông... ông là... (níu vai Trưởng Hoạt) - Ông Trưởng Hoạt, lẽ nào... Ông Đế Thích đã nói gì với tôi nhỉ? Phép màu... xác người hàng thịt... hồn ông Trương Ba... Trời ơi, lẽ nào... (nhìn lại hồn Trương Ba) - Không, không phải! (che mắt, nghĩ ngợi giây lát rồi hỏi hồn Trương Ba) - Có đúng ông là Trương Ba không?

HỒN TRƯƠNG BA: - Sao bà lại hỏi thế? Bà vừa rót cho tôi bát nước chè, bà đang kể chuyện cái Gái suốt ngày tha thẩn cạnh mấy cây na, cây mít tôi mới trồng.

VỢ TRƯƠNG BA: - Nếu đúng ông là Trương Ba thì ông hãy cho tôi hỏi: tôi là ai?

HỒN TRƯƠNG BA: - Lại còn phải hỏi nữa! Bà là vợ tôi chứ ai?

[...]

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: (kéo tay hồn Trương Ba) - Ơ kìa, ông lẩm nhẩm những gì? Tôi đây cơ mà, vợ ông đây cơ mà.

VỢ TRƯƠNG BA: - Không, đây là chồng tôi, ông Trương Ba của tôi!

VỢ NGƯỜI HÀNG THỊT: - Chồng đâu của bà? Chồng tôi chứ!

(Hai người đàn bà cùng giành nhau kéo hồn Trương Ba về phía mình).

(Trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ, in trong Tuyển tập kịch Lưu Quang Vũ, NXB Sân khấu, 1994)

2.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

2.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Sự việc chính được khắc hoạ trong đoạn trích trên là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích diễn biến tâm lí của hồn Trương Ba qua lời thoại và những hành động trong đoạn trích trích ngữ liệu “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ.

- Hệ thống ý:

+ Hoàn cảnh nảy sinh hành động kịch: sau khi hồn nhập vào xác hàng thịt, hồn Trương Ba ngỡ ngàng chưa hiểu chuyện gì xảy ra.

+ Diễn biến tâm lí của nhân vật hồn Trương Ba:

. Hồi tưởng lại trạng thái của mình trước khi chết, tưởng mình vẫn đang mê.

. Thấy lạ khi nhận ra đôi bàn tay không phải của mình trước đây; đau đớn, thất vọng khi phát hiện ra sự khác lạ của thân thể.

. Nghi ngờ, hoang mang không biết chuyện gì đã xảy ra với mình.

=> Qua những diễn biến tâm lí của hồn Trương Ba trong hành động kịch này, tác giả kín đáo gửi gắm ngụ ý: không thể là sự chắp ghép vênh lệch giữa hồn và xác chỉ vì để có sự sống.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ diễn biến tâm lí của hồn Trương Ba qua lời thoại và những hành động được thể hiện trong văn bản đọc hiểu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích, sau khi hồn nhập vào xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba rơi vào trạng thái ngỡ ngàng, hoang mang khi chưa hiểu chuyện gì xảy ra với mình. Ông hồi tưởng lại khoảnh khắc trước khi chết, tưởng rằng mình vẫn còn đang trong mơ nên tự véo vào tay để kiểm chứng. Nhưng khi nhận ra đôi bàn tay, khuôn mặt, thân thể xa lạ kia không phải của mình, hồn Trương Ba bàng hoàng, thất vọng đến cực độ. Nỗi đau đớn ấy được thể hiện qua những lời thoại dồn dập: “Không! Không phải tôi! Cái mặt của tôi đâu rồi? Chân tay của tôi đâu rồi?”. Sự thật quá phũ phàng khiến ông hoang mang, nghi ngờ, rồi lại cố trấn an mình rằng “mình vẫn là mình đây” nhưng càng nói càng tuyệt vọng. Qua diễn biến tâm lí phức tạp ấy, Lưu Quang Vũ muốn khẳng định một chân lí: sự sống không thể tồn tại chỉ bằng linh hồn hay thể xác riêng lẻ, càng không thể là sự chắp vá khiên cưỡng giữa hồn và xác; con người chỉ thực sự là mình khi có sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Ba đồng một mớ mộng mơ” của Nguyễn Ngọc Tư.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Lưu Quang Vũ: nhà viết kịch tài năng, có nhiều tác phẩm nổi tiếng với những vấn đề triết lí sâu sắc.

- Giới thiệu vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt: tác phẩm tiêu biểu của Lưu Quang Vũ, phản ánh triết lí về mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác, giữa phần người và phần vật chất.

- Dẫn dắt đến đoạn trích: tình huống Trương Ba sau khi chết oan được nhập hồn vào xác hàng thịt, từ đó nảy sinh nhiều bi kịch.

* Thân bài:

1. Tóm tắt ngắn gọn tình huống kịch

- Trương Ba chết oan do sự nhầm lẫn của Nam Tào – Bắc Đẩu.

- Để sửa sai, Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt để sống lại.

- Mâu thuẫn, bi kịch bắt đầu khi hồn Trương Ba tỉnh dậy và nhận ra sự thật trớ trêu.

2. Phân tích diễn biến tâm lí của hồn Trương Ba trong đoạn trích

- Ban đầu ngỡ ngàng, hoang mang: tưởng mình còn mê ngủ, không tin vào sự thật mình đang sống trong thân xác người khác.

- Đau đớn, bàng hoàng: nhận ra khuôn mặt, thân xác xa lạ, tự hỏi "Tôi đâu? Người này là ai?".

- Mâu thuẫn nội tâm: vừa khẳng định "mình vẫn là mình", vừa đau khổ vì thể xác và linh hồn không hòa hợp.

→ Thể hiện bi kịch con người khi tâm hồn và thể xác không thống nhất.

3. Ý nghĩa tình huống kịch

- Tố cáo sự nhầm lẫn, tắc trách của các vị tiên trên thiên đình, qua đó phê phán thói vô trách nhiệm trong xã hội.

- Đặt ra vấn đề triết lí: Con người không chỉ cần sự sống mà còn cần được sống đúng với bản thân mình, với những giá trị tinh thần, phẩm giá vốn có.

- Khẳng định sự gắn bó hài hòa giữa linh hồn và thể xác, giữa đời sống tinh thần và đời sống vật chất.

4. Nghệ thuật kịch

- Tình huống độc đáo, kịch tính.

- Lời thoại giàu kịch tính, diễn tả chân thật tâm lí nhân vật.

- Xây dựng mâu thuẫn phát triển tự nhiên, hợp lí, mang chiều sâu triết lí.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích: sâu sắc về tư tưởng, mới mẻ về hình thức kịch.

- Liên hệ: Tác phẩm gợi suy ngẫm về cách con người hôm nay trân trọng giá trị tinh thần, sống đúng là mình trong xã hội hiện đại.

Bài văn tham khảo

Lưu Quang Vũ là một trong những nhà viết kịch tài năng nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại. Kịch của ông giàu tính triết lí, luôn day dứt về những vấn đề lớn lao của con người và cuộc đời. Trong đó, Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một tác phẩm tiêu biểu, phản ánh sâu sắc mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác, giữa phần “người” và phần “xác” trong đời sống con người. Đoạn trích khi hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt là một trong những lớp kịch tiêu biểu, bộc lộ rõ bi kịch của nhân vật chính và tư tưởng nhân văn của tác giả.

Sau khi chết oan vì sự tắc trách của Nam Tào – Bắc Đẩu, hồn Trương Ba được Đế Thích cho nhập vào xác anh hàng thịt để sống lại. Cứ tưởng như đó là một điều kì diệu, thế nhưng chính lúc tỉnh dậy, Trương Ba mới nhận ra một bi kịch trớ trêu bắt đầu.

Ban đầu, hồn Trương Ba vô cùng ngỡ ngàng, hoang mang trước những điều vừa xảy ra. Ông không hiểu sao mình lại có mặt ở nhà hàng thịt, thậm chí còn tưởng rằng mình đang mơ. Nhưng khi soi gương, nhận ra khuôn mặt xa lạ, bàn tay thô kệch, thân thể không phải của mình, ông bàng hoàng, đau đớn đến cực độ. Lời thoại liên tiếp, dồn dập: “Không! Không phải tôi! Cái mặt của tôi đâu rồi? Chân tay của tôi đâu rồi?” bộc lộ tâm trạng rối bời, tuyệt vọng khi linh hồn và thể xác bị chia cắt, không còn là một thể thống nhất. Trương Ba vừa cố gắng khẳng định “mình vẫn là mình” vừa dằn vặt, đau khổ vì sự chắp vá khiên cưỡng ấy. Bi kịch nội tâm bắt đầu từ đây, báo hiệu những mâu thuẫn ngày càng gay gắt sau này.

Qua tình huống kịch độc đáo, Lưu Quang Vũ không chỉ tố cáo sự vô trách nhiệm, nhầm lẫn nơi cõi tiên mà còn gửi gắm một triết lí sâu sắc: Con người không chỉ cần được sống mà quan trọng hơn là được sống đúng với bản thân mình, với những giá trị tinh thần cao đẹp. Sự sống đơn thuần về thể xác mà xa lạ với tâm hồn, nhân phẩm chỉ đem lại đau khổ, dằn vặt chứ không thể đem lại hạnh phúc.

Về nghệ thuật, đoạn kịch gây ấn tượng mạnh nhờ tình huống kịch giàu kịch tính, lời thoại tự nhiên, gần gũi, diễn tả tinh tế tâm trạng nhân vật. Mâu thuẫn được xây dựng hợp lí, phát triển theo chiều sâu triết lí chứ không dừng ở bề mặt câu chuyện.

Tóm lại, đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt không chỉ phản ánh một bi kịch cá nhân mà còn đặt ra vấn đề triết lí về sự sống, cái chết, về ý nghĩa đích thực của hạnh phúc con người. Tác phẩm khiến người đọc hôm nay phải suy ngẫm: sống không chỉ là tồn tại mà quan trọng là được sống đúng với giá trị và nhân phẩm của mình.