Văn bản ngữ liệu

VĂN HÓA NHANH CHÂN (trích)

(Trần Đăng Tuấn)

“Nhanh chân đã thành thói quen, nhiều khi tức cười: khi chỉ có hai ba người là đã có người nhất định cứ phải chen ngang. Để đổ xăng trước. Để lấy một cái vé trước. Có lúc đường rộng. xe ít, mà vẫn tắc, bởi ai cũng muốn nhanh chân.

Nhanh chân trở thành lối sống, khi người ta cười nhạo kẻ chỉ biết dùng trí lực, chỉ biết lao động, như cười nhạo các anh khờ luôn về đích chậm hơn những người không cần bỏ nhiều sức. nhưng nhanh chân năng đến những “địa chỉ” cần phải đến.

Nhanh chân trở thành “văn hóa”, khi trong mọi hoạt động, từ kinh doanh đến chính trưởng nó được coi như một phẩm chất, một cách thức dễ chịu, lợi đôi hoặc nhiều bề.

Nếu có thời sự thiếu thốn bắt người ta phải nhanh chân, kể cả khi không muốn thì bây giờ, cái nhanh chân không đi với sự miễn cưỡng nữa, mà là động tác tự giác của nhiều người. Dĩ nhiên, sự nhanh chân trắng trợn của những người đó thường kéo  theo sự nhanh chân ép buộc của những người khác. Và dĩ nhiên, làm nảy sinh sự phẫn nộ hoặc khinh bỉ của những người còn lại. Nhưng đã sao - khi nhanh chân vẫn đem lại thành công? Thành công biện minh cho cách thức!

“Nhanh chân” để giành được (và có khi là giật được) quyền lợi vật chất - đồng nghĩa là đã cướp nó từ những người cần nó hơn (Ai đó từng nói: “Miếng bánh anh ăn khi no, là miếng bánh lấy từ tay người đói”). “Nhanh chân” trong cạnh tranh kinh doanh - đồng nghĩa với gian lận trong cuộc chơi đòi hỏi sự ngay thẳng. “Nhanh chân” trong tìm kiếm thành đạt chính trường - đồng nghĩa là sự tiếm quyền của gian dối, mưu mô.

“Văn hóa nhanh chân” là thứ văn hóa bỉ ổi, về bản chất là phản văn hóa, xa lạ với truyền thống người Việt. Nó làm băng hoại cuộc sống tinh thần. Nó là hiện tượng khó tránh của buổi giao thời nhưng về lâu dài, nó cản trở sự phát triển lành mạnh của các hoạt động kinh tế, xã hội. Vấn đề không chỉ ở con người. Kẻ có năng khiếu “nhanh chân” bẩm sinh thì đã đành, nhưng nếu như người không muốn “nhanh chân” vẫn buộc phải “nhanh chân” thì đây đã là vấn đề: Cơ chế xã hội nào đã tạo ra mảnh đất màu mỡ để thứ văn hóa cỏ dại này phát triển?”

(Trích Văn hoá nhanh chân - Trần Đăng Tuấn, theo thanhnien.vn)

7.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

7.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

 Nêu phương thức biểu đạt chính của đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích ngữ liệu trong phần Đọc hiểu (trích “Văn hóa nhanh chân” – Trần Đăng Tuấn).

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề nghị luận:

- Trong xã hội hiện đại, sự cạnh tranh và tốc độ khiến con người ngày càng ưa chuộng hành động “nhanh chân" như một cách để giành lấy cơ hội và lợi ích. Trần Đăng Tuấn, trong trích đoạn “Văn hóa nhanh chân”, đã chỉ ra một thực trạng đáng lo ngại: khi “nhanh chân” từ hành vi tự vệ trở thành một “văn hóa” phản giá trị.

* Thân bài:

1. Giải thích khái niệm “văn hóa nhanh chân”

- “Nhanh chân” ban đầu là hành vi muốn làm việc nhanh, giành trước, vượt trước người khác.

- Khi điều này trở thành thói quen, phổ biến rộng rãi và được xem như một "phẩm chất" để thành công – nó trở thành một "văn hóa".

- Tuy nhiên, tác giả gọi đây là một “phản văn hóa”, do làm băng hoại giá trị đạo đức, tinh thần cộng đồng.

2. Phân tích các biểu hiện cụ thể của “văn hóa nhanh chân”

- Trong đời sống hàng ngày: chen lấn, vượt hàng, muốn được phục vụ trước dù không cần thiết.

→ Gây ra sự bất công, bức xúc trong cộng đồng.

- Trong công việc, kinh doanh: ưu tiên lợi ích cá nhân hơn giá trị cống hiến, chấp nhận gian lận để "về đích" nhanh.

→ Làm mất tính công bằng, gây tổn hại lâu dài cho tổ chức và xã hội.

- Trong chính trị - chính quyền: gian dối, mưu mẹo để leo lên vị trí cao.

→ Gây suy thoái đạo đức, phá vỡ lòng tin vào hệ thống.

3. Hệ lụy của “văn hóa nhanh chân”

- Gây mất trật tự xã hội, băng hoại đạo đức cá nhân và cộng đồng.

- Tạo ra tâm lý buộc người khác cũng phải "nhanh chân" để không bị thua thiệt → cạnh tranh không lành mạnh.

- Trở thành mảnh đất cho các hành vi tiêu cực phát triển: tham nhũng, gian lận, ích kỷ.

4. Phê phán và cảnh tỉnh

- Tác giả lên án thẳng thắn: đây là "văn hóa bỉ ổi", "cỏ dại", làm nghèo đi tinh thần dân tộc.

- Từ một hiện tượng xã hội, tác giả nâng tầm thành vấn đề cơ chế: Điều gì đã tạo ra môi trường cho nó sinh sôi?

→ Gợi mở cho người đọc suy nghĩ về trách nhiệm cá nhân và cộng đồng trong việc xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.

5. Bài học và liên hệ thực tiễn

- Mỗi người cần điều chỉnh lại hành vi, thay đổi tư duy “nhanh chân để thắng”.

- Phải xây dựng môi trường xã hội minh bạch, công bằng để giá trị thật sự được công nhận.

- Cần phục hồi những phẩm chất truyền thống: trung thực, nhường nhịn, tôn trọng lẽ phải.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị phản biện của văn bản “Văn hóa nhanh chân”.

- Mỗi cá nhân cần nhận thức rõ sự nguy hại của lối sống “nhanh chân”, hướng tới hành xử có trách nhiệm, văn minh hơn, góp phần xây dựng xã hội phát triển bền vững.

Bài viết tham khảo

Trong nhịp sống hiện đại, “nhanh” dường như đã trở thành tiêu chuẩn để đánh giá năng suất, hiệu quả và cả... thành công. Tuy nhiên, không phải tốc độ nào cũng tích cực. Trích đoạn “Văn hóa nhanh chân” của Trần Đăng Tuấn là một tiếng chuông cảnh tỉnh đầy sâu sắc và thẳng thắn về một thực trạng đáng lo ngại trong xã hội hiện đại: thói “nhanh chân” bị biến tướng thành một thứ “văn hóa phản văn hóa”.

Mở đầu, tác giả mô tả hiện tượng “nhanh chân” như một thói quen phổ biến và lặp lại trong đời sống thường nhật: chen ngang để được trước, giành lấy cơ hội, lấn lướt người khác để đạt được cái mình muốn. Từ một hành vi nhỏ, hiện tượng này dần phát triển thành một “lối sống” mà ở đó người ta không ngại ngần cười nhạo những người làm việc chăm chỉ nhưng “chậm chân”, trong khi tôn vinh kẻ “nhanh chân” đến đích bằng bất cứ cách nào. Sự méo mó trong tư duy đã khiến hành động thiếu văn minh ấy được hợp thức hóa như một phẩm chất “linh hoạt”, thậm chí là khôn ngoan.

Tác giả chỉ rõ bản chất thật sự của “văn hóa nhanh chân” – đó không còn là sự năng động, mà là sự mưu mẹo, cơ hội, thậm chí gian dối. Khi sự nhanh nhảu ấy đi kèm với tham lam, lấn át, cướp đoạt thì nó không còn là một thói quen vô hại nữa mà trở thành “cỏ dại”, phá hoại nền tảng đạo đức và công bằng trong xã hội. Điển hình như trong kinh doanh, sự “nhanh chân” đôi khi là biểu hiện của gian lận. Trong chính trường, đó có thể là sự tiếm quyền, mưu mô. Còn trong đời sống hằng ngày, đó là chen lấn, giành giật, coi thường luật lệ. Tác giả ví những người nhanh chân giành miếng bánh khi đã no là đang cướp phần của người đang đói – một hình ảnh đầy tính nhân văn và phê phán sâu sắc.

Đáng lo hơn, “văn hóa nhanh chân” dần trở thành áp lực xã hội. Khi có quá nhiều người sẵn sàng bất chấp tất cả để giành lấy cơ hội, những người không muốn chen lấn cũng buộc phải cuốn theo để không bị tụt lại phía sau. Như vậy, từ một biểu hiện cá nhân, “nhanh chân” lan rộng, tạo thành một cơ chế ngấm ngầm ép buộc, gây ra sự tha hóa đạo đức, sự bất bình trong cộng đồng và đẩy lùi các giá trị văn hóa truyền thống như nhường nhịn, công bằng, tôn trọng lẫn nhau.

Tác giả đã gọi đúng tên vấn đề: đây là “một thứ văn hóa bỉ ổi”, là “phản văn hóa”, xa lạ với truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Bằng giọng điệu châm biếm xen lẫn phẫn nộ, bằng lập luận sắc sảo và hình ảnh sinh động, Trần Đăng Tuấn không chỉ phản ánh một thực trạng mà còn đặt ra một câu hỏi lớn về trách nhiệm của cả hệ thống: điều gì trong cơ chế xã hội đã tạo điều kiện cho thói “nhanh chân” thiếu văn hóa phát triển?

Tóm lại, “Văn hóa nhanh chân” là một văn bản giàu tính thời sự, khơi gợi suy nghĩ sâu sắc về đạo đức, lối sống và trách nhiệm công dân. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, không phải cứ nhanh là tốt. Điều quan trọng không phải là đến trước, mà là đến đúng cách, với lòng tự trọng và sự tử tế.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về hiện tượng: Bây giờ, cái nhanh chân không đi với sự miễn cưỡng nữa, mà là động tác tự giác của nhiều người.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích hiện tượng:

. “Nhanh chân” nghĩa là hành động chen lên trước, giành phần hơn, không tuân thủ trật tự chung.

. Ban đầu có thể là phản ứng do thiếu thốn, áp lực, nhưng dần trở thành lối sống và “văn hóa” tự nguyện của nhiều người.

+ Nguyên nhân:

. Môi trường xã hội thiếu công bằng, khiến người tử tế bị thiệt thòi.

. Tâm lý “không nhanh thì thua”, dẫn đến sự đồng lõa vô thức.

. Cơ chế thưởng phạt chưa rõ ràng, thiếu giáo dục về đạo đức công dân.

+ Hệ quả tiêu cực:

. Làm mất đi sự công bằng, tôn trọng trong cộng đồng.

. Làm tha hóa giá trị sống, suy giảm đạo đức xã hội.

. Cản trở sự phát triển bền vững của một xã hội văn minh.

=> Phê phán lối sống “nhanh chân” ích kỷ, coi thường luật lệ. Cần xây dựng một xã hội công bằng, tôn trọng thứ tự, đề cao đạo đức và luật pháp.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, cảm nhận về hiện tượng được thể hiện trong văn bản: bây giờ, cái nhanh chân không đi với sự miễn cưỡng nữa, mà là động tác tự giác của nhiều người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong xã hội hiện đại, khi tốc độ trở thành một giá trị sống, nhiều người đang lựa chọn “nhanh chân” như một phản xạ tự giác chứ không còn là sự miễn cưỡng. “Nhanh chân” ở đây không đơn thuần là hành động đi nhanh, mà là biểu hiện của việc chen lấn, giành giật, mưu cầu lợi ích cá nhân mà không quan tâm đến lợi ích tập thể. Trước kia, hành động ấy có thể xuất phát từ hoàn cảnh thiếu thốn, cạnh tranh sinh tồn, nhưng ngày nay, nó dần trở thành một “văn hóa” phản ánh sự thực dụng và ích kỷ của con người. Việc đổ lỗi cho hoàn cảnh chỉ là ngụy biện, bởi chính mỗi người đã quen với việc “mạnh ai nấy sống”. Hệ quả là trật tự xã hội bị phá vỡ, đạo đức bị bào mòn, lòng tin giữa người với người cũng dần phai nhạt. Một xã hội văn minh không thể được xây dựng nếu ai cũng sống trong nỗi sợ bị thiệt thòi. Vì vậy, thay vì “nhanh chân” để giành phần hơn, mỗi cá nhân cần học cách cư xử công bằng, biết chờ đợi, và tôn trọng người khác. Đó mới là hành vi thể hiện bản lĩnh và văn hóa đích thực.