HƯNG ĐẠO VƯƠNG TRẦN QUỐC TUẤN

Tháng 6, ngày 24, sao sa.

Hưng Đạo Vương ốm. Vua ngự tới nhà thăm, hỏi rằng: “Nếu có điều chẳng may, mà giặc phương Bắc lại sang xâm lược thì kế sách như thế nào?”

Hưng Đạo Vương trả lời:

- Ngày xưa Triệu Vũ dựng nước, vua Hán cho quân đánh, nhân dân làm kế thanh dã, đại quân ra Khâm Châu, Liêm Châu đánh vào Trường Sa, còn đoản binh thì đánh úp phía sau. Đó là một thời. Đời Đinh, Lê dùng người tài giỏi, đất phương Nam mới mạnh mà phương Bắc thì mệt mỏi suy yếu, trên dưới một dạ, lòng dân không lìa, xây thành Bình Lỗ mà phá được quân Tống. Đó lại là một thời. Vua Lý mở nền, nhà Tống xâm phạm địa giới, dùng Lý Thường Kiệt đánh Khâm, Liêm, đến tận Mai Lĩnh là vì có thế. Vừa rồi Toa Đô, Ô Mã Nhi bốn mặt bao vây. Vì vua tôi đồng tâm, anh em hòa mục, cả nước góp sức, giặc phải bị bắt. Đó là trời xui nên vậy. Đại khái, nó cậy trường trận, ta dựa vào đoản binh. Dùng đoản binh chế trường trận là sự thường của binh pháp. Nếu chỉ thấy quân nó kéo đến như lửa, như gió thì thế dễ chế ngự. Nếu nó tiến chậm như các tằm ăn, không cầu thắng chóng, thì phải chọn dùng tướng giỏi, xem xét quyền biến, như đánh cờ vậy, tùy thời tạo thế, có được đội quân một lòng như cha con thì mới dùng được. Vả lại, khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc, đó là thượng sách giữ nước vậy.

Quốc Tuấn là con An Sinh Vương, lúc mới sinh ra, có một thầy tướng xem cho và bảo: “Người này ngày sau có thể giúp nước cứu đời”. Đến khi lớn lên, dung mạo khôi ngô, thông minh hơn người, đọc rộng các sách, có tài văn võ. An Sinh Vương trước đây vốn có hiềm khích với Chiêu Lăng, mang lòng hậm hực, tìm khắp những người tài nghệ để dạy Quốc Tuấn. Lúc sắp mất, An Sinh cầm tay Quốc Tuấn giối giăng rằng:

- Con mà không vì cha lấy được thiên hạ thì cha dưới suối vàng cũng không nhắm mắt được.

Quốc Tuấn ghi để điều đó trong lòng, nhưng không cho là phải.

Đến khi vận nước ở trong tay, quyền quân quyền nước đều do ở mình, ông đem lời cha dặn nói với gia nô là Dã Tượng, Yết Kiêu. Hai người gia nô can ông:

- Làm kế ấy tuy được phú quý một thời mà để lại tiếng xấu ngàn năm. Nay đại vương há chẳng đủ phú quý hay sao? Chúng tôi xin chết già làm gia nô, chứ không muốn làm quan mà không có trung hiếu, chỉ xin lấy người ta làm thịt dê là Duyệt làm thầy mà thôi!

Quốc Tuấn cảm phục đển khóc, khen ngợi hai người.

Một hôm Quốc Tuấn vờ hỏi con ông là Hưng Vũ Vương:

- Người xưa có cả thiên hạ để truyền cho con cháu, con nghĩ thế nào?

Hưng Vũ Vương trả lời:

- Dẫu khác họ cũng còn không nên, huống chi là cùng một họ!

Quốc Tuấn ngẫm cho là phải.

Lại một hôm Quốc Tuấn đem chuyện ấy hỏi người con thứ là Hưng Nhượng Vương Quốc Tảng. Quốc Tảng tiến lên thưa:

- Tống Thái Tổ vốn là một ông lão làm ruộng, đã thừa cơ dấy vận nên có được thiên hạ.

Quốc Tuấn rút gươm kể tội:

- Tên loạn thần là từ đứa con bất hiếu mà ra.

Định giết Quốc Tảng. Hưng Vũ Vương hay tin, vội chạy tới khóc lóc xin chịu tội thay, Quốc Tuấn mới tha. Đến đây, ông dặn Hưng Vũ Vương:

- Sau khi ta chết, đậy nắp quân tài đã rồi mới cho Quốc Tảng vào viếng.

Mùa thu, tháng 8, ngày 20, Hưng Đạo Vương Quốc Tuấn mất ở phủ đệ Vạn Kiếp, được tặng thái sư Thương phụ Thượng quốc công Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương.

Thánh Tông có soạn bài văn bia ở sinh từ của Quốc Tuấn, ví ông với Thượng phụ ngày xưa. Lại vì ông có công lao lớn, gia phong là Thượng quốc công, cho phép ông được quyền phong tước cho người khác, từ Minh tự trở xuống, chỉ có tước Hầu thì phong trước rồi tâu sau. Nhưng Quốc Tuấn chưa bao giờ phong tước cho một người nào. Khi giặc Hồ vào cướp, Quốc Tuấn lệnh cho nhà giàu bỏ thóc ra cấp lương quân, mà cũng chỉ cho họ làm lang tướng giả chứ không dám cho họ tước lang tướng thực, ông kính cẩn giữ tiết làm tôi như vậy đấy.

Quốc Tuấn lại từng soạn sách để khích lệ tướng sĩ dưới quyền, dẫn chuyện Kỉ Tín chết thay để thoát Hán Cao, Do Vu giơ lưng chịu giáo để cứu Sở Tử. Thế là dạy đạo trung đó.

Khi sắp mất, ông dặn con rằng:

- Ta chết thì phải hỏa táng, lấy vật tròn đựng xương, bí mật chôn trong vườn An Lạc, rồi san đất và trồng cây như cũ, để người đời không biết chỗ nào, lại phải làm sao cho mau mục.

Quốc Tuấn giữ Lạng Giang, người Nguyên hai lần vào cướp, ông liên tiếp đánh bại chúng, sợ sau này có thể xảy ra tai họa đào mả chăng. Ông lo nghĩ tới việc sau khi mất như thế đấy.

Ông lại khéo tiến cử người tài giỏi cho đất nước, như Dã Tượng, Yết Kiêu là gia thần của ông, có dự công dẹp Ô Mã Nhi, Toa Đô. Bọn Phạm Ngũ Lão, Trần Thì Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sĩ Thường, Nguyễn Thế Trực vốn là môn khách của ông, đều nổi tiếng thời đó về văn chương và chính sự, bởi vì ông có tài mưu lược, anh hùng, lại một lòng giữ gìn trung nghĩa vậy. Xem như khi Thánh Tông vờ bảo Quốc Tuấn rằng: “Thế giặc như vậy, ta phải hàng thôi”, Quốc Tuấn trả lời: “Bệ hạ chém đầu tôi trước rồi hãy hàng”. Vì thế, đời Trùng Hưng lập nên công nghiệp hiếm có. Tiếng vang đến giặc Bắc, chúng thường gọi ông là An Nam Hưng Đạo Vương mà không dám gọi tên. Sau khi mất rồi, các châu huyện ở Lạng Giang hễ có tai nạn, dịch bệnh, nhiều người cầu đảo ông. Đến nay, mỗi khi đất nước có giặc vào cướp, đến lễ ở đền ông, hễ tráp dựng kiếm có tiếng kêu thì thế nào cũng thắng lớn.

(Trích Đại Việt sử kí toàn thư – Ngô Sĩ Liên)

Xác định phương thức biểu đạt của truyện.

Văn bản diễn ra vào thời Trần, khi Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn còn sống và giặc phương Bắc (Nguyên – Mông Cổ) nhiều lần xâm lược nước Đại Việt. Bối cảnh là thời chiến tranh bảo vệ đất nước, vua Trần và các tướng lĩnh cùng toàn dân tập trung lực lượng chống giặc. Văn bản cũng phản ánh tình hình chính trị, quân sự và đạo đức thời Trần, nơi các tướng lĩnh trung nghĩa, tài năng được trọng dụng, đồng thời nhấn mạnh sự đoàn kết vua tôi, lòng dân một dạ và việc chuẩn bị chiến lược, kế sách phòng thủ đất nước.

- Khi gia nô can rằng nếu làm kế để giành phú quý thì sẽ để lại tiếng xấu, ông cảm phục, khen ngợi và khóc.

- Thể hiện ông trân trọng trung hiếu, coi trọng nhân tài, không chỉ lo phú quý cá nhân.

- Quốc Tuấn giận dỗi khi Quốc Tảng nói về việc Tống Thái Tổ làm lão nông mà có thiên hạ, muốn rút gươm kể tội.

- Hưng Vũ Vương can ngăn, khóc xin chịu tội thay, Quốc Tuấn mới tha.

- Cho thấy cương nghị nhưng công bằng, dạy con lễ nghĩa, giữ trật tự trong gia đình.

Biện pháp tu từ: so sánh:

- quân nó kéo đến như lửa, như gió

- nó tiến chậm như các tằm ăn

- xem xét quyền biến, như đánh cờ vậy

- có được đội quân một lòng như cha con thì mới dùng được

à Hiệu quả nghệ thuật: hàng loạt so sánh làm cho cách diễn đạt gợi hình ảnh cụ thể, qua đó thấy được tài năng trong cách dùng binh cũng như thấy được tầm nhìn sâu rộng của nhà quân sự Hưng Đạo Vương khi ông đề cao sức mạnh của tinh thần đoàn kết toàn dân sẽ chống giặc thành công.

- Binh pháp là hệ thống tri thức về những vấn đề lí luận quân sự nói chung và phương pháp tác chiến nói riêng.

- Binh pháp của Hưng Đạo Vương có điểm đáng chú ý là chống giặc phải tuỳ thời mà tạo thế, phải vận dụng linh hoạt, không có một khuôn mẫu nào nhất định.

Nghệ thuật kể chuyện:

- Cách kể về các nhân vật lịch sử không đơn điệu theo trình tự thời gian.

- Nhà viết sử không chỉ kể chuyện một cách phức hợp, với nhiều chiều thời gian, mà còn khéo léo lồng vào câu chuyện những nhận xét sâu sắc nhằm định hướng cho người đọc có những nhận xét, đánh giá thoả đáng.

- Cách kể chuyện trong đoạn trích vừa mạch lạc, khúc chiết vừa giải quyết được những vấn đề then chốt về nhân vật đồng thời vẫn giữ được mạch truyện tiếp nối logic. Chuyện vì thế trở nên sinh động, hấp dẫn. Nhân vật lịch sử cũng vì thế mà được nổi bật chân dung.

- Nội dung lời trình bày của Trần Quốc Tuấn với vua:

+ Nên tuỳ thời thế mà có sách lược phù hợp, binh pháp cần vận dụng linh hoạt, không có khuôn mẫu nhất định.

+ Điều kiện quan trọng nhất để thắng giặc là toàn dân đoàn kết một lòng

+ Do đó phải giảm thuế khoá, bớt hình phạt, không phiền nhiễu dân, chăm lo cho dân có đời sống sung túc,... đó chính là "thượng sách giữ nước".

- Qua nội dung lời trình bày, người đọc nhận thấy Trần Quốc Tuấn không những là vị tướng tài năng, mưu lược, có lòng trung quân mà còn biết thương dân, trọng dân và biết lo cho dân.

- Khi vua đề nghị hàng giặc, ông trả lời: “Bệ hạ chém đầu tôi trước rồi hãy hàng”.

- Thể hiện tinh thần trung thành tuyệt đối với vua và đất nước, dũng cảm, không chịu khuất phục kẻ thù.

- Nhân vật lịch sử nổi bật: Trần Quốc Tuấn, anh hùng giữ nước.

- Sự kiện lịch sử có thật: đánh bại quân Nguyên, giữ Lạng Giang, tiến cử nhân tài.

- Tính cách và phẩm chất: trung nghĩa, dũng cảm, thông minh, khéo léo.

- Giá trị giáo dục: ca ngợi tài năng, đức hạnh, lòng trung thành, tinh thần yêu nước.

- Nghệ thuật: kết hợp miêu tả hành động, đối thoại, trích dẫn trực tiếp, trật tự thời gian rõ ràng, ngôn ngữ sinh động và trang nghiêm.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: về tính cách và phẩm chất anh hùng của Phạm Ngũ Lão

c. Hệ thống ý

- Trung nghĩa: trung thành với vua, giữ đất nước, dạy con và gia nô lễ nghĩa.

- Dũng cảm: không chịu khuất phục giặc, trả lời vua “chém đầu tôi trước rồi hãy hàng”.

- Tài năng: mưu lược quân sự, chiến thắng giặc Nguyên, tiến cử nhân tài, biết giữ gìn sức dân.

à Làm gương anh hùng, giáo dục lòng yêu nước và đạo đức cho thế hệ sau.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là một vị anh hùng lịch sử tiêu biểu với nhiều phẩm chất đáng ngưỡng mộ. Ông trung nghĩa tuyệt đối, luôn trung thành với vua và đất nước, dạy dỗ con cái và gia nô lễ nghĩa, tôn trọng trung hiếu. Lòng dũng cảm của ông được thể hiện rõ khi đối diện với giặc Nguyên, ông thậm chí trả lời vua: “Bệ hạ chém đầu tôi trước rồi hãy hàng”, cho thấy tinh thần quyết chiến và không chịu khuất phục. Không chỉ dũng cảm, ông còn là bậc mưu lược, tài năng trong chiến lược quân sự, chỉ huy đánh bại quân Nguyên hai lần, đồng thời tiến cử nhân tài như Dã Tượng, Yết Kiêu, Phạm Ngũ Lão, góp phần củng cố đất nước. Hưng Đạo Vương cũng khéo léo giữ gìn sức dân, kết hợp giữa chiến lược quân sự và chính trị, thể hiện trí tuệ toàn diện. Qua những chi tiết đó, ông trở thành hình mẫu anh hùng yêu nước, trung nghĩa, đồng thời giáo dục lòng dũng cảm, trung thành và tinh thần trách nhiệm cho thế hệ sau.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn tự sự

- Học sinh biết tạo lập một bài văn tự sự đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề tự sự: kể về chuyến đi trải nghiệm một môn thể thao hoặc hoạt động mới.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài – Giới thiệu chuyến đi

- Giới thiệu môn thể thao hoặc hoạt động mới: tên, địa điểm, thời gian.

- Lý do tham gia: tò mò, muốn thử sức, rèn luyện bản thân, đi cùng bạn bè hoặc gia đình.

* Thân bài – Kể chi tiết trải nghiệm

- Chuẩn bị trước chuyến đi

+ Chuẩn bị trang phục, dụng cụ, đồ dùng cần thiết.

+ Cảm xúc, háo hức, lo lắng hoặc hồi hộp trước khi bắt đầu.

- Quá trình tham gia môn thể thao/hoạt động

+ Di chuyển đến địa điểm: cảm nhận quang cảnh, không khí.

+ Học và làm quen với luật chơi, kỹ thuật cơ bản.

+ Trải nghiệm thực tế: tham gia thi đấu, tập luyện, thử thách bản thân.

+ Cảm xúc khi gặp khó khăn, vượt qua thử thách, hoặc thành công trong trải nghiệm.

- Nêu ấn tượng về chuyến đi

+ Một khoảnh khắc đáng nhớ hoặc thử thách đặc biệt.

+ Cảm nhận về lợi ích của môn thể thao/hoạt động mới: rèn luyện sức khỏe, kỹ năng, tinh thần đồng đội.

* Kết bài – Cảm nhận chung

- Bài học, trải nghiệm rút ra: sự kiên nhẫn, dám thử thách, kỹ năng mới.

- Suy nghĩ, mong muốn: muốn tiếp tục tham gia, khuyến khích người khác thử.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Người ta thường nói rằng, để khám phá khả năng tiềm ẩn của bản thân, đôi khi chúng ta cần thử sức với những điều mới lạ. Chính suy nghĩ đó đã thôi thúc tôi tham gia trải nghiệm môn leo núi nhân tạo tại một khu thể thao trong thành phố. Trước đây, tôi chỉ nhìn thấy người khác leo núi trên video và chương trình truyền hình, chưa từng thử nên vừa tò mò vừa háo hức. Khi biết có cơ hội tham gia cùng bạn bè, tôi lập tức đăng ký, vừa muốn thử thách bản thân vừa muốn rèn luyện sức khỏe.

Trước chuyến đi, tôi chuẩn bị trang phục thể thao thoải mái, giày leo núi, găng tay và một chai nước nhỏ. Cả nhóm đều háo hức, bàn tán về những thử thách sắp tới và những chướng ngại vật trên vách núi nhân tạo.

Sáng hôm trải nghiệm, chúng tôi di chuyển bằng xe buýt đến địa điểm. Không khí ở khu thể thao sôi động, náo nhiệt với tiếng cười nói, tiếng hướng dẫn của huấn luyện viên và âm thanh của những người leo núi khác. Khi đến nơi, huấn luyện viên hướng dẫn chúng tôi cách sử dụng dây bảo hộ, nắm chắc các nút thắt và cách di chuyển an toàn trên vách núi. Ban đầu, tôi hơi lo lắng, chân tay run run, sợ không thể leo được đến đỉnh. Nhưng nhờ sự hướng dẫn tận tình và cổ vũ của bạn bè, tôi bắt đầu bước từng bước, cảm nhận độ bám của tay và chân trên các mấu núi.

Quá trình leo núi thật sự không dễ dàng. Có những chỗ cao, dốc, tôi phải vận dụng cả sức mạnh tay, chân và sự cân bằng cơ thể. Một vài lần tôi suýt trượt, tim đập nhanh, mồ hôi ướt đẫm lưng. Tuy nhiên, khi vượt qua từng chướng ngại vật, tôi cảm thấy rất vui và tự hào về bản thân. Cảm giác chạm tay vào đỉnh núi nhân tạo, nhìn toàn bộ khu vực từ trên cao, thật sự hạnh phúc và thỏa mãn. Tôi cũng học được cách kiên nhẫn, bình tĩnh trước thử thách và tin tưởng vào khả năng của mình.

Ấn tượng nhất là khi thử sức ở một bức tường dốc, nơi cần kết hợp sức mạnh và kỹ năng di chuyển linh hoạt. Ban đầu tôi không biết phải đặt chân và tay như thế nào, nhưng nhờ quan sát người khác và thử nhiều lần, tôi đã leo lên được đỉnh. Cảm giác vừa mệt vừa vui ấy khiến tôi nhớ mãi. Ngoài ra, trải nghiệm còn giúp tôi hiểu hơn về tinh thần đồng đội, khi chúng tôi hỗ trợ nhau, cổ vũ nhau, giúp mọi người vượt qua nỗi sợ và hoàn thành thử thách.

Kết thúc buổi trải nghiệm, tôi mang về nhiều bài học quý giá. Môn leo núi nhân tạo không chỉ giúp rèn luyện sức khỏe, tăng cường sự dẻo dai, sức bền và khả năng phối hợp tay chân mà còn dạy tôi sự kiên nhẫn, dám thử thách và tin vào chính mình. Tôi cảm thấy tự tin hơn, mạnh mẽ hơn và mong muốn sẽ tiếp tục tham gia những hoạt động thể thao mới trong tương lai.

Chuyến đi trải nghiệm lần này thực sự là một kỷ niệm đáng nhớ, giúp tôi hiểu rằng, chỉ cần dám thử sức, vượt qua thử thách, chúng ta sẽ nhận được niềm vui và thành quả xứng đáng.