VUI CHƠI LÀ BẢN NĂNG SINH TỒN

(Nhung Nguyễn)

(1) Vui chơi ở người lớn lâu nay thường bị coi thường. Trong tiếng Việt, chơi thường bị biểu đạt bằng những từ ngữ tai tiếng như “chơi bời”, “ăn chơi”, hay mang những hàm ý miệt thị chỉ sự lêu lổng, lười biếng, thậm chí ích kỉ và lãng phí. Nhưng khi các nhà nghiên cứu về vui chơi bắt đầu tìm hiểu về vai trò của nó đối với người trưởng thành, họ nhận ra, đối lập với chơi không phải là làm, mà là trầm cảm. Vui chơi trong đời sống cũng thiết yếu như giấc ngủ ngon và bữa ăn đầy đủ dinh dưỡng, và thiếu chơi là một hiểm hoạ ăn mòn sức khoẻ sâu rộng không chỉ với cá nhân, mà cả cộng đồng.

(2) Hành vi vui chơi cũng xuất hiện ở nhiều loài động vật. Chó sói, tinh tinh, hải cẩu,... chơi đùa trong những năm đầu đời có thể quyết định khả năng sống sót của chúng khi trưởng thành. Quá trình vui chơi đem lại mô hình thế giới phiên bản thu nhỏ và an toàn, cho phép con non thực hành, thử nghiệm, học hỏi các kĩ năng sinh tồn và giao tiếp, như săn bắt, đọc vị các hành vi phân biệt bạn - thủ, tăng cường niềm tin, kiềm chế bản thân... Với loài người vui chơi cũng định hình phát triển nhận thức, thể chất, xã hội và cảm xúc. Chơi đùa trang bị cho trẻ em các kĩ năng khám phá, sáng tạo, tưởng tượng, ứng biến, giao tiếp..... Bước ra khỏi tuổi thơ với những trò chơi, các em được tập dượt cách làm chủ và thích nghi với các tình huống trong cuộc sống.

(3) Nhưng nếu hầu hết các loài chỉ chơi đến độ tuổi nhất định, thì tạo hoá lại cho con người làm “dân chơi” suốt đời. Tiến sĩ Stuart Brown, chuyên gia tâm thần học, sáng lập Viện. Quốc gia về vui chơi của Mỹ, đưa ra các bản chụp quét não và phân tích hành vi con người đề chứng minh rằng trong xã hội hiện đại, bộ não có thể tiếp tục phát triển lâu sau khi chúng ta đã qua tuổi vị thành niên, và vui chơi thúc đẩy sự phát triển đó. “Bộ não của chúng ta không ngừng phát triển sau tuổi đôi mươi. Với một cá nhân khoẻ mạnh, vui chơi rất có thể tiếp tục thúc đẩy quá trình hình thành thần kinh mới (neurogenesis) trong suốt cuộc đời, ông viết trong cuốn Play: How it Shapes the Brain, Opens the Imagination, and Invigorates the Soul (2009). Ví dụ, các nghiên cứu về chứng mất trí sớm cho thấy rằng vui chơi thể chất ngăn chặn tình trạng suy giảm tinh thần bằng cách kích thích các tế bào thần kinh mới ra đời. Ngay cả với những người trên 70 tuổi, các trò chơi như giải câu đố hay chơi cờ có liên quan đến khả năng chống sa sút trí tuệ, như một nghiên cứu gần đây cho thấy.

(4) Khi được vui chơi, cơ thể con người kích hoạt giải phóng những hormone hạnh phúc tự nhiên có lợi cho cơ thể như dopamine và oxytocin, thúc đẩy cảm giác vui sướng và thậm chí có thể giảm đau và căng thẳng tạm thời. Vui chơi cũng kích hoạt các yếu tố tăng trưởng thần kinh mạnh mẽ giúp tăng khả năng học tập và tính linh hoạt của tinh thần.

(Theo Vui chơi là bản năng sinh tồn, Nhung Nguyễn, https://tiasangcom.vn/van-hoa/vui-choi-la-ban-nang sinh-ton, ngày 25/02/2024)

8.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

8.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Xác định một biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn trích sau:

Với loài người, vui chơi cũng định hình phát triển nhận thức, thể chất, xã hội và cảm xúc. Chơi đùa trang bị cho trẻ em các kĩ năng khám phá, sáng tạo, tưởng tượng, ứng biến, giao tiếp,...

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích phần đọc hiểu “Vui chơi là bản năng sinh tồn” của Nhung Nguyễn.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề nghị luận: Vai trò và ý nghĩa của vui chơi trong cuộc sống con người.

- Dẫn dắt và giới thiệu văn bản “Vui chơi là bản năng sinh tồn” của Nhung Nguyễn – một văn bản mang tính khoa học và xã hội sâu sắc về bản năng và nhu cầu vui chơi.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung đoạn trích

- Đoạn trích tập trung khẳng định vai trò thiết yếu của vui chơi không chỉ ở trẻ em mà còn ở người lớn.

- Vui chơi là bản năng sinh tồn, góp phần nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần và trí tuệ của con người ở mọi độ tuổi.

2. Phân tích nội dung chính của văn bản

a. Định kiến xã hội về vui chơi

- “Chơi” bị gán ghép với những nghĩa tiêu cực như lười biếng, vô trách nhiệm, thiếu nghiêm túc.

- Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra: đối lập của chơi không phải là làm, mà là… trầm cảm.

- Vui chơi cần thiết như giấc ngủ và dinh dưỡng, thiếu nó là mối nguy hại cho sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

b. Vui chơi là bản năng của tự nhiên, không chỉ ở con người

- Nhiều loài động vật cũng chơi để học kỹ năng sinh tồn.

- Ở trẻ em, chơi giúp phát triển nhận thức, cảm xúc, thể chất, xã hội.

- Trò chơi là công cụ mô phỏng và tập luyện để đối mặt với thế giới thực.

c. Con người là “dân chơi” suốt đời

- Khác với động vật, con người cần và có khả năng vui chơi suốt đời.

- Tiến sĩ Stuart Brown chứng minh: não bộ vẫn tiếp tục phát triển sau tuổi trưởng thành, và vui chơi là một trong các yếu tố thúc đẩy quá trình đó.

- Vui chơi góp phần phòng chống suy giảm trí tuệ, kích thích hình thành tế bào thần kinh mới.

d. Vui chơi mang lại lợi ích sinh học

- Tăng tiết các hormone tích cực như dopamine, oxytocin – giúp giảm căng thẳng, tăng cảm giác hạnh phúc.

- Kích thích tăng trưởng thần kinh, linh hoạt tư duy, tăng khả năng học tập.

3. Nghệ thuật trình bày và tính thuyết phục

- Văn bản sử dụng lập luận chặt chẽ, kết hợp lý lẽ khoa học và dẫn chứng sinh động từ thực tế, nghiên cứu y học.

- Cách viết hấp dẫn, sáng rõ, giúp người đọc thay đổi quan điểm tiêu cực về “chơi”.

- Ngôn ngữ vừa khoa học, vừa gần gũi, đánh trúng định kiến xã hội phổ biến.

* Kết bài:

- Khẳng định lại vai trò quan trọng và cần thiết của vui chơi đối với đời sống con người.

- Mở rộng liên hệ: Trong xã hội hiện đại đầy áp lực, con người càng cần giữ cho mình tinh thần “chơi” để sống khỏe mạnh, sáng tạo và cân bằng.

- Gợi suy nghĩ: Biết chơi đúng cách chính là biết sống lành mạnh và hiệu quả.

Bài viết tham khảo

Vui chơi là bản năng sinh tồn – một quan niệm tưởng như nghịch lý nhưng lại chứa đựng một chân lý sâu sắc về bản chất và nhu cầu tự nhiên của con người. Trong đoạn trích cùng tên của tác giả Nhung Nguyễn, người đọc được tiếp cận một góc nhìn mới mẻ và khoa học về vai trò không thể thiếu của vui chơi trong đời sống con người – không chỉ là trò tiêu khiển, mà là một nhu cầu thiết yếu, gắn bó mật thiết với sự phát triển và tồn tại của cá nhân cũng như cộng đồng.

Trước hết, văn bản đặt vấn đề bằng cách phê phán quan niệm xã hội từ lâu vẫn xem thường hành vi vui chơi, nhất là ở người lớn. Trong tiếng Việt, "chơi" thường gắn với những từ ngữ tiêu cực như “chơi bời”, “ăn chơi”, dễ khiến người ta liên tưởng đến sự lười biếng, hời hợt hay sống vô trách nhiệm. Thế nhưng, theo các nhà nghiên cứu được dẫn trong văn bản, đối lập với chơi không phải là làm, mà là trầm cảm. Quan điểm này vừa phản biện quan niệm sai lầm lâu nay, vừa khẳng định giá trị thực sự của vui chơi trong đời sống tinh thần. Nó quan trọng chẳng kém giấc ngủ hay bữa ăn đầy đủ, và việc thiếu chơi có thể gây nên những tổn hại âm thầm cho sức khỏe tâm lý lẫn thể chất.

Không chỉ dừng lại ở góc độ xã hội học, đoạn trích mở rộng vấn đề sang khía cạnh sinh học và hành vi học. Tác giả chỉ ra rằng không chỉ con người mà nhiều loài động vật cũng có hành vi vui chơi. Ở đó, chơi là cách để các con non rèn luyện bản năng sinh tồn: học cách săn mồi, phân biệt bạn-thù, giao tiếp và điều tiết hành vi. Với loài người, vui chơi từ nhỏ giúp trẻ phát triển toàn diện – từ trí tuệ đến cảm xúc, từ giao tiếp xã hội đến khả năng tưởng tượng và sáng tạo. Trò chơi chính là mô hình thu nhỏ của cuộc sống, nơi trẻ học cách ứng biến và thích nghi với những tình huống không ngờ tới.

Đặc biệt, điểm độc đáo trong đoạn trích nằm ở luận điểm cho rằng con người là “dân chơi suốt đời”. Tiến sĩ Stuart Brown được trích dẫn để làm rõ rằng não bộ con người vẫn tiếp tục phát triển sau tuổi trưởng thành, và chính việc vui chơi là yếu tố thúc đẩy sự hình thành các tế bào thần kinh mới. Những nghiên cứu khoa học còn chỉ ra rằng việc duy trì các hoạt động mang tính giải trí, tư duy – như giải câu đố, chơi cờ – có thể giúp người cao tuổi chống lại bệnh sa sút trí tuệ. Như vậy, vui chơi không chỉ là nhu cầu của tuổi thơ, mà là điều kiện duy trì sức khỏe trí tuệ suốt đời người.

Cuối cùng, văn bản đề cập đến lợi ích sinh học của vui chơi dưới góc nhìn thần kinh học: nó giúp giải phóng các hormone hạnh phúc như dopamine, oxytocin – làm tăng cảm giác vui vẻ, giảm stress, hỗ trợ học tập và tăng cường tính linh hoạt của tư duy. Đây là lập luận khoa học có cơ sở, giúp củng cố thêm tính thuyết phục cho quan điểm trung tâm của văn bản.

Nhìn chung, đoạn trích “Vui chơi là bản năng sinh tồn” là một bài viết giàu tính học thuật và nhân văn. Tác giả đã dùng lối viết kết hợp giữa lý lẽ chặt chẽ, dẫn chứng khoa học phong phú và giọng điệu gần gũi để phá bỏ định kiến cũ, đề cao giá trị của niềm vui trong đời sống. Từ văn bản này, mỗi chúng ta có thể tự rút ra bài học: đừng coi nhẹ những giờ phút chơi đùa, thư giãn – vì đó không chỉ là nhu cầu, mà còn là bản năng sinh tồn giúp ta sống khỏe mạnh, sáng tạo và trọn vẹn hơn trong hành trình làm người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: suy nghĩ về vai trò của vui chơi trong cuộc sống con người.

- Hệ thống ý:

+ Vui chơi là nhu cầu bản năng và thiết yếu trong cuộc sống:

. Không chỉ ở trẻ em, mà cả người trưởng thành cũng cần vui chơi để giữ trạng thái tinh thần cân bằng.

. Thiếu vui chơi có thể dẫn đến căng thẳng, trầm cảm.

+ Vui chơi giúp phát triển thể chất và tinh thần:

. Ở trẻ em, chơi là phương thức học tập, rèn luyện kỹ năng giao tiếp, sáng tạo, thích nghi.

. Ở người lớn, vui chơi giúp não bộ tiếp tục phát triển, ngăn chặn suy giảm nhận thức.

+ Vui chơi mang lại lợi ích sức khỏe:

. Kích thích sản sinh các hormone như dopamine, oxytocin giúp giảm căng thẳng, tăng cảm giác hạnh phúc.

. Tăng cường khả năng học tập và thích nghi linh hoạt.

+ Phê phán lối suy nghĩ sai lầm về vui chơi:

. Cần thay đổi định kiến "vui chơi là lười biếng" và đề cao vai trò của nó như một phần của đời sống lành mạnh.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vai trò của vui chơi trong cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Từ văn bản “Vui chơi là bản năng sinh tồn” của Nhung Nguyễn, có thể thấy rằng vui chơi không chỉ là một hoạt động giải trí mà còn là nhu cầu thiết yếu và mang tính bản năng của con người. Trong xã hội hiện đại, nhiều người vẫn giữ quan niệm sai lầm khi cho rằng chơi là biểu hiện của sự lười biếng hay thiếu trách nhiệm. Tuy nhiên, nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng vui chơi là một phần quan trọng giúp con người duy trì sức khỏe thể chất, tinh thần và khả năng học hỏi suốt đời. Vui chơi không chỉ hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ mà còn có tác dụng ngăn ngừa trầm cảm, cải thiện trí nhớ và kích thích sự sáng tạo ở người lớn. Thậm chí, ở người cao tuổi, các hoạt động vui chơi như giải ô chữ hay chơi cờ còn giúp làm chậm quá trình suy giảm nhận thức. Bên cạnh đó, khi chơi đùa, cơ thể tiết ra các hormone như dopamine và oxytocin – những chất đem lại cảm giác hạnh phúc và thư giãn. Vì vậy, vui chơi không phải là hành vi vô bổ mà là một yếu tố quan trọng để con người sống khỏe mạnh, sáng tạo và trọn vẹn hơn.