Nguồn suối (trích)

(Nguyễn Minh Châu)

(Lược: Trưa ngày ba mươi tháng Chạp, tôi theo chân anh Ngạn cùng một người chiến sĩ liên lạc tên Vang lên ăn Tết ở Pa-khen, một bản ở ngay sát biên giới giáp nước bạn Lào. Suốt dọc đường, Ngạn kể cho chúng tôi nghe những ngày đầu kháng chiến anh hoạt động trên đất Pa-khen).

Ngạn thuộc loại người quen với rừng. Lần đầu mới gặp anh ta khó làm quen ngay. Anh hơi lạnh lùng. Anh không thích bắt tay, càng không thích mời mọc, xã giao, cả với khách lạ. Những khách lạ tới huyện đội, hãy cứ đi theo anh xuống bản một chuyến, dù không ưa anh thì cũng phải nhận thấy ở cuộc đời anh có nhiều điều đáng tìm tòi để biết.

Ngạn đã ngoài bốn mươi, quê vùng xuôi, đâu tận giáp biển, nhưng từ ngày mới vào bộ đội, anh đã lăn lộn trên vùng rừng núi biên giới. Anh ở bộ đội gần hai mươi năm thì gần hai mươi năm lăn lộn trên mảnh đất này. Công tác của anh thôi thì đủ: đánh Pháp, đánh phỉ, nắm dân, tìm đất… Chúng ta hãy giở tấm bản đồ của nước Việt Nam ta. Trên địa giới miền Tây, một quãng có một cái chấm bằng hạt đất hơi lồi ra. Đó là mảnh rừng âm u có con suối mà ba chúng tôi đang đi giữa lòng nó. Chốn này, như đã nói, tôi mới đặt chân tới lần đầu. Đồng chí Vang, liên lạc của Ngạn, mới mười bảy tuổi, là người dân bản Pa-khen. Còn Ngạn? Khi Vang chưa đẻ thì Ngạn đã chiến đấu ở đây, anh và người ông ngoại của Vang là hai người đã có công đưa mảnh đất Pa-khen trở về bản đồ của Tổ quốc.

Năm 1945, dù đã có chính quyền cách mạng ở biên giới nhưng vùng đất Pa-khen vẫn bị Pháp nhập vào đất Lào, mọi giấy tờ địa chính cũ bị Pháp hủy hết. Lúc ấy, Ngạn là chiến sĩ vệ quốc đoàn chiến đấu bị thương, anh bị lạc đơn vị, anh được Y Khiêu - một người con gái người Lào cõng về, chữa lành vết thương. Sau khi vết thương khỏi, Ngạn ở lại bản tạo dựng cơ sở kháng chiến tại Pa-khen.

(Lược: Sau gần nửa năm, vùng Pa-khen liên tiếp nổ ra những trận đánh phục kích, tập kích nhỏ làm rung chuyển hệ thống đồn ải của quân Pháp và bọn thổ phỉ theo Pháp. Cảm phục tài trí và lòng dũng cảm của Ngạn, cha của Y Khiêu mời Ngạn đến uống rượu và nói với Ngạn muốn gả Y Khiêu cho anh.)

...Ông với tay lên nóc nhà lấy một ống tre, lôi từ trong cái ống tre đầy bồ hóng ra những tờ giấy bản viết bằng chữ nho và chữ nôm, có tờ đóng dấu son và đã vàng úa. Đấy là những giấy tờ mà theo cáo thị của đồn Pháp, nhà ai còn thu giấu sẽ bị đem xử bắn. Đấy là tất cả bằng chứng xác thực chứng tỏ đất Pa-khen là đất Việt Nam. Ông già Lào trao tất cả cho Ngạn, với một lời dặn: “Mảnh đất này là đất Việt Nam. Anh là người chiến sĩ bộ đội Việt Nam, anh hãy giữ lấy”.

(Trích “Nguồn suối”, Tuyển tập Nguyễn Minh Châu, Nhà xuất bản Văn học, 2006, tr 6-9)

Nêu dấu hiệu nhận biết ngôi kể của đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Nguồn suối” của Nguyễn Minh Châu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu: một trong những cây bút văn xuôi tiêu biểu thời kì kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, sau 1975 là người mở đường tinh anh cho văn học đổi mới.

- Giới thiệu văn bản Nguồn suối: viết về cuộc kháng chiến ở vùng biên giới Pa-khen, ca ngợi những chiến sĩ kiên cường gắn bó máu thịt với nhân dân và đất nước.

- Nêu vấn đề: Đoạn trích khắc họa hình tượng nhân vật Ngạn và ý nghĩa của mảnh đất Pa-khen trong mạch tư tưởng của tác phẩm.

* Thân bài:

a. Hình tượng nhân vật Ngạn

- Ngạn là một người lính gắn bó cả tuổi trẻ với vùng biên giới: gần 20 năm lăn lộn nơi rừng núi, trải qua đủ công việc (đánh Pháp, đánh phỉ, nắm dân, tìm đất…).

- Tính cách giản dị, có phần lạnh lùng, ít nói, không thích xã giao, nhưng ẩn chứa chiều sâu: kiên định, bền bỉ, dấn thân vì nhiệm vụ lớn lao.

- Công lao to lớn: cùng nhân dân Pa-khen bảo vệ vùng đất, đánh đuổi giặc ngoại xâm, giữ cho Pa-khen trở lại bản đồ Tổ quốc.

- Hình tượng Ngạn là biểu tượng cho lớp người chiến sĩ vệ quốc đoàn – sống, chiến đấu, hy sinh thầm lặng để bảo vệ từng tấc đất của Tổ quốc.

b. Ý nghĩa của mảnh đất Pa-khen

- Pa-khen là vùng đất biên cương – điểm nóng tranh chấp, từng bị Pháp nhập vào đất Lào.

- Những giấy tờ cổ do ông già Lào trao cho Ngạn là bằng chứng lịch sử khẳng định chủ quyền Việt Nam.

- Pa-khen gắn với bao máu xương, hi sinh của chiến sĩ và nhân dân, trở thành biểu tượng của tinh thần kiên cường, bất khuất, tình đoàn kết Việt – Lào.

- Vùng đất biên giới trong tác phẩm cũng mang ý nghĩa khái quát: Tổ quốc không chỉ là khái niệm trừu tượng mà là mảnh đất cụ thể, được giữ gìn bằng máu, bằng lòng trung thành của nhiều thế hệ.

c. Nghệ thuật trần thuật

- Lựa chọn ngôi kể thứ nhất (nhân vật “tôi”) giúp câu chuyện trở nên chân thực, gần gũi, giàu cảm xúc.

- Điểm nhìn bên ngoài, xen lẫn cảm xúc khâm phục, ngưỡng mộ, khiến nhân vật Ngạn hiện lên sống động, đầy sức thuyết phục.

- Sự kết hợp giữa kể, tả, miêu tả không gian Pa-khen và khắc họa nhân vật tạo nên sức hấp dẫn cho tác phẩm.

d. Ý nghĩa, giá trị tư tưởng

- Ca ngợi phẩm chất cao đẹp của người lính cách mạng: kiên cường, trách nhiệm, tận hiến.

- Khẳng định giá trị thiêng liêng của độc lập dân tộc, chủ quyền đất nước.

- Khơi gợi trong người đọc niềm tự hào, lòng biết ơn thế hệ cha anh và ý thức trách nhiệm giữ gìn biên cương Tổ quốc hôm nay.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: khắc họa hình tượng nhân vật Ngạn tiêu biểu cho thế hệ chiến sĩ kháng chiến, đồng thời khẳng định sự thiêng liêng của từng tấc đất biên cương.

- Liên hệ: Tác phẩm để lại bài học sâu sắc về tình yêu đất nước, ý thức bảo vệ chủ quyền dân tộc trong bối cảnh hiện đại.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. Trước 1975, ông chuyên viết về người lính và cuộc kháng chiến chống kẻ thù chung; sau 1975, ông trở thành “người mở đường tinh anh và tài năng” của văn học đổi mới. Tác phẩm Nguồn suối là một sáng tác tiêu biểu cho giai đoạn kháng chiến, phản ánh tinh thần kiên cường của người lính và nhân dân nơi biên giới. Đoạn trích đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc qua hình tượng nhân vật Ngạn và ý nghĩa của mảnh đất Pa-khen.

Trước hết, nhân vật Ngạn hiện lên như biểu tượng của lớp người lính gắn bó cả đời với Tổ quốc. Ngạn vốn quê vùng xuôi, nhưng từ khi vào bộ đội, gần hai mươi năm cuộc đời anh gắn bó với vùng rừng núi biên giới Pa-khen. Công việc của anh không kể xiết: đánh Pháp, đánh phỉ, nắm dân, tìm đất… Tính cách Ngạn có phần lạnh lùng, ít nói, không ưa xã giao, nhưng bên trong là sự bền bỉ, kiên định và tinh thần cống hiến âm thầm. Ngạn là người trực tiếp cùng nhân dân Pa-khen chiến đấu, bảo vệ mảnh đất này trở về bản đồ Tổ quốc. Qua hình tượng Ngạn, ta thấy rõ vẻ đẹp của thế hệ chiến sĩ vệ quốc đoàn: giản dị, kiên trung, sẵn sàng hi sinh vì độc lập dân tộc.

Không chỉ khắc họa nhân vật, tác phẩm còn làm nổi bật ý nghĩa thiêng liêng của mảnh đất Pa-khen. Đây là vùng đất biên cương, từng bị Pháp nhập vào đất Lào, mọi giấy tờ cũ bị hủy. Khi ông già Lào trao cho Ngạn những tờ giấy cổ xác nhận Pa-khen là đất Việt Nam, đó không chỉ là bằng chứng pháp lý mà còn là niềm tin, trách nhiệm lịch sử được gửi gắm cho người lính. Pa-khen không chỉ là một địa danh, mà là biểu tượng của chủ quyền dân tộc, của tình đoàn kết Việt – Lào trong cuộc kháng chiến. Nó nhắc nhở rằng Tổ quốc không phải điều gì xa vời mà là từng mảnh đất, từng con suối, được giữ gìn bằng máu xương của bao thế hệ.

Thành công của đoạn trích còn đến từ nghệ thuật kể chuyện. Nguyễn Minh Châu chọn ngôi kể thứ nhất qua điểm nhìn của nhân vật “tôi”, khiến cho câu chuyện về Ngạn trở nên chân thực, gần gũi và giàu cảm xúc. Sự xen kẽ giữa miêu tả không gian núi rừng biên giới với việc khắc họa hình tượng nhân vật làm nổi bật chất sử thi và vẻ đẹp bi tráng của cuộc kháng chiến. Đặc biệt, giọng điệu ngưỡng mộ, trân trọng khiến nhân vật Ngạn hiện lên không chỉ như một con người cụ thể mà còn như một biểu tượng cao đẹp.

Từ đó, có thể thấy Nguồn suối chứa đựng những giá trị tư tưởng lớn lao. Tác phẩm ca ngợi phẩm chất anh hùng của người lính, khẳng định sự thiêng liêng của từng tấc đất quê hương, đồng thời khơi gợi trong mỗi người lòng biết ơn thế hệ đi trước và ý thức trách nhiệm với Tổ quốc hôm nay. Đọc đoạn trích, ta không chỉ thấy một mảnh đất biên giới xa xôi mà còn cảm nhận được nhịp đập của trái tim dân tộc – kiên cường, bền bỉ, luôn hướng về độc lập và tự do.

Tóm lại, với Nguồn suối, Nguyễn Minh Châu đã dựng lên hình tượng người lính Ngạn tiêu biểu cho thế hệ kháng chiến, đồng thời khẳng định ý nghĩa thiêng liêng của đất đai, biên cương Tổ quốc. Tác phẩm để lại bài học sâu sắc: yêu nước không chỉ là tình cảm chung chung mà còn là trách nhiệm cụ thể, là sự trân trọng từng mảnh đất thiêng liêng đã thấm đẫm máu xương cha ông.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích ngôi kể, điểm nhìn trần thuật trong đoạn trích “Nguồn suối” của Nguyễn Minh Châu ở phần Đọc hiểu.

- Hệ thống ý:

+ Ngôi kể, điểm nhìn trần thuật của đoạn trích “Nguồn suối” ở phần Đọc hiểu được thể hiện ở một số phương diện sau:

++ Lựa chọn ngôi kể: Ngôi kể thứ nhất, người kể chuyện trực tiếp xuất hiện trong đoạn trích và kể lại câu chuyện về nhân vật Ngạn: là người vùng xuôi, giáp biển; gần 20 năm lăn lộn ở vùng biên giới; chiến đấu bảo vệ vùng đất Pa-khen, có công đưa vùng đất Pa-khen bị sát nhập vào đất Lào trở về với bản đồ của Tổ quốc.

=> Lựa chọn ngôi kể thứ nhất, nhân vật “tôi” là người trực tiếp chứng kiến, theo chân Ngạn lên mảnh đất Pa- khen và được nghe Ngạn kể lại những ngày đầu kháng chiến, Ngạn hoạt động ở mảnh đất Pa-khen... -> khiến nhân vật Ngạn hiện lên cụ thể, chân thực, khách quan.

++ Điểm nhìn trần thuật: Sử dụng điểm nhìn của người kể chuyện “nhân vật tôi”. Điểm nhìn của người kể chuyện chủ yếu là điểm nhìn bên ngoài: kể về tính cách của Ngạn (lạnh lùng), công lao to lớn của anh với vùng đất Pa-khen (đánh Pháp, đánh phỉ, nắm dân…bảo vệ cuộc sống yên bình cho nhân dân), đưa vùng đất Pa – khen trở về với bản đồ của Tổ quốc…

=> Lựa chọn ngôi kể và điểm nhìn trần thuật như trên giúp câu chuyện được kể linh hoạt, đồng thời, người kể chuyện có thể đan xen vào đó những cảm xúc, suy nghĩ của cá nhân...

+ Ý nghĩa của việc lựa chọn ngôi kể và điểm nhìn trần thuật trong đoạn trích:

++ Tạo nên sự sinh động, hấp dẫn cho câu chuyện.

++ Ngôi kể và điểm nhìn góp phần thể hiện chủ đề tư tưởng của tác phẩm

++ Người đọc hình dung được về tính cách, cuộc đời, những việc làm và đóng góp của nhân vật Ngạn với mảnh đất Pa-khen.

++ Cách trần thuật thể hiện thái độ của khâm phục, ngưỡng mộ, ngợi ca tự hào của người kể chuyện với nhân vật Ngạn

++ Khơi dậy trong lòng bạn đọc tình yêu, tinh thần cống hiến cho Tổ Quốc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ ngôi kể, điểm nhìn trần thuật được thể hiện trong văn bản đọc hiểu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Nguồn suối của Nguyễn Minh Châu, ngôi kể và điểm nhìn trần thuật được lựa chọn hết sức linh hoạt, góp phần khắc họa thành công nhân vật Ngạn và làm nổi bật chủ đề tác phẩm. Tác giả sử dụng ngôi kể thứ nhất, nhân vật “tôi” trực tiếp xuất hiện trong câu chuyện, theo chân Ngạn lên Pa-khen và nghe anh kể lại những ngày đầu kháng chiến. Cách lựa chọn ngôi kể này khiến câu chuyện trở nên cụ thể, chân thực, gần gũi, bởi “tôi” vừa là người chứng kiến, vừa là người nghe, qua đó tái hiện rõ nét tính cách, cuộc đời và công lao của Ngạn đối với vùng đất biên giới. Bên cạnh đó, tác phẩm sử dụng điểm nhìn trần thuật của nhân vật “tôi” – chủ yếu là điểm nhìn bên ngoài – để giới thiệu về Ngạn: một con người lạnh lùng, giản dị nhưng có công lớn trong việc đánh Pháp, đánh phỉ, nắm dân, giữ gìn vùng đất Pa-khen trở về với bản đồ Tổ quốc. Nhờ sự kết hợp này, câu chuyện không chỉ khách quan mà còn xen lẫn những cảm xúc, sự khâm phục của người kể, khiến nhân vật Ngạn hiện lên sống động, giàu sức thuyết phục. Có thể thấy, việc lựa chọn ngôi kể thứ nhất và điểm nhìn phù hợp đã giúp tác phẩm trở nên hấp dẫn, làm nổi bật tấm gương người chiến sĩ kiên trung, qua đó khơi gợi trong lòng bạn đọc niềm tự hào dân tộc và tinh thần cống hiến cho đất nước.