Tiệc xòe vui nhất (trích)

(Nguyễn Huy Thiệp)

Hà Thị E là con gái trưởng bản Hà Văn Nó. Hiếm có người xinh đẹp như E. Lưng như lưng kiến vàng, mắt long lanh như sao Khun Lú - Nàng Ủa⁽¹⁾ , tiếng nói của nàng dịu dàng. Khi nàng cười, tiếng cười trong vắt và vô tư lự. E xinh đẹp đã đành nhưng đức hạnh của nàng cũng ít có người bì kịp. Nàng là niềm tự hào của người Hua Tát. Cả bản mong nàng tìm được người chồng xứng đáng, trưởng bản Hà Văn Nó cũng muốn thế, các bô lão trong bản cũng muốn thế.

(Lược một đoạn: Mọi người bàn việc chọn chồng cho nàng E. Các bô lão quyết định sẽ làm một cuộc thi tài để chọn người nào có đức tính quý nhất mà khó kiếm nhất làm chồng của E).

Một bữa kia có một chàng trai dáng vẻ hùng dũng đến nói với trưởng bản và các bô lão:

- Dũng cảm là đức tính quý nhất và khó kiếm nhất. Tôi là người có đức tính ấy!

- Cứ chứng minh xem! - Trưởng bản trả lời.

Chàng trai đi vào rừng. Đến chiều chàng vác về một con lợn lòi bị chàng bắn chết. Con lợn lòi đến hơn tạ thịt, lông cứng tua tủa như lông nhím, chết rồi mà hai con mắt đỏ lừ của nó vẫn ngầu sắc máu. Chàng vứt con lợn xuống sàn, mắt chàng long lanh sáng, người chàng như có hào quang. Mọi người đều khen ngợi chàng.

Trưởng bản hỏi con gái:

- Con xem, chàng trai thực là dũng cảm. Chàng ấy đã chứng minh đức tính dũng cảm của mình... E mỉm cười, trái tim nàng rung động khi nhìn thấy đôi mắt dũng cảm của người cầu hôn. Đôi mắt ấy có ánh lửa. Nhưng vốn thông minh, E biết, những người dũng cảm sẽ mải mê với sự nghiệp của mình.

E trả lời:

- Đúng thế, thưa cha! Chàng trai đã chứng minh đức tính dũng cảm của mình... đức tính thật đáng quý... Nhưng thưa cha, đức tính ấy đáng quý nhưng chắc không khó kiếm vì mới từ sáng đến chiều chàng đã chứng minh được nó.

Các bô lão gật gù. Người ta đồng ý với lời E nói. Con lợn được mổ thịt. Cả bản xoè suốt đêm để mừng đức tính dũng cảm, đức tính đáng quý nhưng không khó kiếm. Nhiều người con trai chân chính ở rừng có đức tính này...

(Lược một đoạn: Một lần khác, có một chàng trai trông thông minh, sáng sủa đến cầu hôn nàng E nhưng nàng từ chối vì đức tính khôn ngoan đáng quý nhưng không khó kiếm. Một lần khác nữa, có một chàng trai giàu có đến nhưng cũng không được nàng E chấp nhận vì nàng cho rằng giàu có không phải là đức tính).

Cuối cùng có một chàng trai trong bản Hua Tát tìm đến gặp trưởng bản và các bô lão. Đấy là Hặc, chàng trai mồ côi, người thợ săn xuất sắc nhất bản. Hặc nói với mọi người:

- Trung thực là đức tính đáng quý và khó kiếm nhất!

- Cứ chứng minh xem! - Mọi người bảo chàng.

Hặc trả lời:

- Trung thực không phải cái vòng bạc ở cổ đưa ra cho mọi người trông thấy, sờ tay vào nó.

Mọi người xôn xao, các bô lão bàn tán. Trưởng bản tức giận, mặt ông đỏ bừng như lửa:

- Phải chứng minh! - Trưởng bản hét lên, ông đã nhìn thấy đôi mắt trìu mến của E nhìn Hặc.

- Ai tin mày! Ai bảo mày có đức tính trung thực? - Trưởng bản hỏi.

- Then biết! - Hặc trả lời.

- Cả con cũng biết! - E nói nghiêm trang.

- Điên rồ! - Trưởng bản gầm lên. Ông nhìn sang các bô lão cầu cứu. Ông biết, người già bao giờ cũng tìm ra được lối thoát đơn giản cho mọi rắc rối trên đời.

- Hãy cầu Then đi! - Một vị bô lão bảo Hặc. - Trời đang hạn hán, tất cả mó nước⁽²⁾ đều đã cạn khô. Nếu con trung thực, con hãy cầu Then mưa xuống!

Trưa hôm sau, dân bản Hua Tát lập đàn cầu đảo, không khí oi nồng ngột ngạt. Hặc bước lên đàn, chàng ngước đôi mắt trang nghiêm nhìn trời. Chàng nói:

- Con sống trung thực, dầu biết trung thực bao giờ cũng chịu đau khổ thiệt thòi. Tuy nhiên, nếu lòng trung thực chuộc được tội lỗi và mang tình yêu đến được cho thế gian này, xin trời mưa xuống...

Trời cao tĩnh lặng. Bỗng nhiên từ đâu đó xa xôi có một cơn gió mơ hồ thổi về. Tất cả ngọn cây trên rừng xào xạc. Mặt đất bắt đầu xuất hiện những cơn lốc nhỏ.

Buổi chiều, bầu trời đầy mây vần vũ và khi đêm xuống thì mưa như trút.

Lần ấy, người ta đã xoè suốt một tuần trăng để mừng đám cưới của Hặc với con gái trưởng bản.

Đây là tiệc xoè vui nhất ở bản Hua Tát. Cả bản đều say khướt. Từng cái cột nhà, thậm chí đến từng cái cây trong vườn cũng được mời uống một sừng rượu đại.

1981

(Nguyễn Huy Thiệp - Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, NXB Văn học, Hà Nội, 2021, tr.19-22)

Chú thích:

(1) Sao Khun Lú - Nàng Ủa: sao Hôm, sao Mai.

(2) Mó nước: nguồn nước chảy từ núi.

Xác định điểm nhìn trần thuật của văn bản.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Tiệc xòe vui nhất” của Nguyễn Huy Thiệp.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Huy Thiệp: nhà văn tiêu biểu thời kỳ đổi mới, nổi bật với phong cách hiện thực, sắc sảo, gửi gắm nhiều tư tưởng nhân sinh.

- Giới thiệu tác phẩm Tiệc xòe vui nhất: truyện ngắn giàu màu sắc dân gian, phản ánh quan niệm về những phẩm chất tốt đẹp của con người.

- Dẫn dắt, nêu vấn đề: Qua câu chuyện kén rể cho nàng E, tác giả khẳng định quan niệm: trung thực là đức tính quý nhất, khó kiếm nhất.

* Thân bài:

a. Khái quát văn bản

- Nội dung chính: nàng E – con gái trưởng bản, xinh đẹp, đức hạnh, được cả bản mong muốn chọn được người chồng xứng đáng.

- Các chàng trai đến cầu hôn với những phẩm chất khác nhau: dũng cảm, khôn ngoan, giàu có nhưng đều bị từ chối.

- Chỉ đến khi Hặc – chàng trai mồ côi, trung thực xuất hiện thì nàng E và cả bản mới tìm thấy người xứng đáng.

- Kết thúc: trời mưa nhờ lời cầu khẩn của Hặc, E nên duyên cùng Hặc, cả bản mở tiệc xòe vui nhất.

b. Phân tích nhân vật và chi tiết tiêu biểu

- Nàng E:

+ Xinh đẹp, đức hạnh, thông minh, sáng suốt trong việc lựa chọn đức tính đáng quý nhất.

+ Đại diện cho sự tinh anh, tiếng nói của lương tri cộng đồng.

- Các chàng trai đầu tiên:

+ Dũng cảm, khôn ngoan, giàu có – đều là phẩm chất đáng quý nhưng không hiếm, có thể dễ dàng chứng minh hoặc đạt được.

+ Cho thấy sự phân biệt rõ ràng giữa những giá trị bề ngoài và giá trị cốt lõi.

- Chàng Hặc:

+ Mồ côi, thợ săn giỏi, giàu trải nghiệm.

+ Lựa chọn trung thực – đức tính khó chứng minh, khó nắm bắt, nhưng lại có sức mạnh cảm hóa.

+ Cảnh cầu mưa: vừa kịch tính, vừa mang màu sắc huyền thoại, khẳng định sức mạnh thiêng liêng của lòng trung thực.

+ Trở thành người chồng xứng đáng, mang lại hạnh phúc cho nàng E và cả bản.

c. Ý nghĩa, tư tưởng của tác phẩm

- Đề cao giá trị trung thực – một đức tính cao quý, khó tìm, đôi khi gắn liền với thiệt thòi, đau khổ nhưng cuối cùng sẽ được trân trọng.

- Thể hiện niềm tin nhân sinh: cái đẹp, cái thiện có sức mạnh gắn kết cộng đồng và đem lại hạnh phúc bền vững.

- Góp phần nhắc nhở con người hôm nay về bài học sống chân thật, giữ gìn phẩm chất đạo đức trong một xã hội nhiều biến động.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Tiệc xòe vui nhất không chỉ là một câu chuyện dân gian hiện đại mà còn là triết lý nhân sinh sâu sắc.

- Qua hình tượng chàng Hặc, tác giả Nguyễn Huy Thiệp nhắn gửi: sống trung thực là con đường để con người được yêu thương, được cộng đồng ghi nhận và có cuộc sống tốt đẹp.

- Liên hệ: Trong thời đại hôm nay, trung thực vẫn luôn là nền tảng cần thiết để xây dựng niềm tin, hạnh phúc và sự phát triển bền vững.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Huy Thiệp là một trong những gương mặt tiêu biểu của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới. Ông được biết đến với phong cách hiện thực sắc sảo, nhiều trăn trở về những giá trị nhân sinh. Truyện ngắn Tiệc xòe vui nhất là một tác phẩm giàu màu sắc dân gian, phản ánh quan niệm về các phẩm chất tốt đẹp của con người. Qua câu chuyện kén rể cho nàng E, tác giả đã gửi gắm một tư tưởng sâu sắc: trung thực là đức tính quý nhất, khó kiếm nhất.

Câu chuyện bắt đầu bằng hình ảnh nàng E – con gái trưởng bản Hà Văn Nó. Nàng vừa xinh đẹp, vừa đức hạnh, lại thông minh sáng suốt, trở thành niềm tự hào của cả bản Hua Tát. Cả cộng đồng đều mong nàng chọn được một người chồng xứng đáng. Những chàng trai lần lượt xuất hiện, mỗi người đều muốn chứng minh mình sở hữu một đức tính quý hiếm. Có chàng trai dũng cảm, săn được lợn lòi, khiến cả bản ngưỡng mộ. Có chàng trai khôn ngoan, sáng sủa, khiến nhiều người khen ngợi. Thậm chí có người giàu có đến cầu hôn. Tuy nhiên, nàng E đều từ chối, bởi với sự tinh anh của mình, nàng nhận ra rằng những đức tính ấy tuy đáng quý nhưng không khó kiếm, chưa đủ để làm nền tảng cho một đời sống hôn nhân.

Chỉ đến khi Hặc – chàng trai mồ côi, thợ săn giỏi, đến xin cưới, câu chuyện mới bước sang một bước ngoặt. Hặc khẳng định trung thực mới là đức tính đáng quý và khó kiếm nhất. Nhưng trung thực không phải vật hữu hình có thể trưng ra làm bằng chứng. Câu nói ấy khiến dân bản hoài nghi, trưởng bản tức giận, song lại làm trái tim nàng E rung động. Cuộc thử thách cầu mưa trở thành minh chứng đặc biệt: bằng sự trong sáng, chân thành và lòng tin vào giá trị trung thực, Hặc đã khiến cả bản Hua Tát chứng kiến một cơn mưa kỳ diệu. Nhờ đó, chàng được đón nhận và trở thành người chồng xứng đáng của nàng E. Đám cưới của họ được ghi nhớ là “tiệc xòe vui nhất”.

Qua câu chuyện, Nguyễn Huy Thiệp đã khẳng định: trung thực là phẩm chất cốt lõi làm nên nhân cách con người. Dũng cảm, khôn ngoan, giàu có đều có thể dễ dàng chứng minh hoặc đạt được, nhưng trung thực thì vô hình, khó chứng minh, thậm chí gắn liền với sự thiệt thòi. Chính vì vậy, nó trở nên hiếm hoi và đáng trân trọng hơn bao giờ hết. Bằng ngôn ngữ giản dị, giàu tính dân gian và những chi tiết huyền thoại như cảnh cầu mưa, nhà văn đã thổi hồn cho một triết lý sống giản dị mà sâu xa: chỉ khi sống trung thực, con người mới có thể nhận được tình yêu thương, sự tin tưởng và hạnh phúc đích thực.

Tóm lại, Tiệc xòe vui nhất không chỉ là một câu chuyện kén rể mang đậm màu sắc cổ tích mà còn là lời nhắn gửi nhân sinh đầy ý nghĩa. Nguyễn Huy Thiệp đã khẳng định sức mạnh của sự trung thực – một giá trị làm nên nền tảng cho niềm tin và sự gắn kết cộng đồng. Trong xã hội hôm nay, khi con người phải đối diện với nhiều cám dỗ và giả dối, thông điệp ấy càng trở nên thiết thực: hãy sống chân thành, trung thực, bởi đó là con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc và sự bền vững của cuộc đời.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích nhân vật chàng Hặc trong văn bản ngữ liệu “Tiệc xòe vui nhất” – Nguyễn Huy Thiệp ở phần Đọc hiểu.

- Hệ thống ý:

+ Hặc là chàng trai mồ côi, một thợ săn xuất sắc nhất bản, có đức tính trung thực.

+ Chàng Hặc đến cầu hôn nàng E, được nàng E trân trọng, Trời giúp đỡ; cuối cùng cưới được nàng E xinh đẹp, con gái của trường bản.

+ Nhân vật chàng Hặc thể hiện quan điểm của nhà văn: đức tính trung thực đáng quý nhất. Người có đức tính này có thể chịu đau khổ, thiệt thời nhưng được trân trọng, yêu thương và có cuộc sống tốt đẹp.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ nhân vật chàng Hặc được thể hiện trong văn bản ngữ liệu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong truyện ngắn Tiệc xoè vui nhất của Nguyễn Huy Thiệp, nhân vật Hặc hiện lên như biểu tượng cho đức tính trung thực – phẩm chất đáng quý và khó kiếm nhất trong cuộc đời. Hặc là chàng trai mồ côi, một thợ săn giỏi, sống giản dị nhưng giàu bản lĩnh. Khác với những chàng trai trước đó chỉ khoe khoang sự dũng cảm, khôn ngoan hay giàu có, Hặc khẳng định trung thực mới là đức tính cao quý. Điều đặc biệt là Hặc không tìm cách chứng minh bằng hành động bên ngoài, bởi trung thực không thể cân đo, đong đếm mà chỉ có thể cảm nhận bằng niềm tin. Niềm tin ấy được Then và cả nàng E công nhận, để rồi trời đổ mưa trong lúc hạn hán khốc liệt, minh chứng cho sự đồng thuận của tự nhiên với lòng chân thành. Qua nhân vật Hặc, Nguyễn Huy Thiệp muốn gửi gắm quan niệm nhân sinh: con người trung thực có thể chịu thiệt thòi, đau khổ nhưng rốt cuộc sẽ được yêu thương, trân trọng và hưởng hạnh phúc xứng đáng. Nhân vật Hặc vì thế không chỉ là hình tượng nghệ thuật, mà còn là lời nhắn nhủ về giá trị đạo đức bền vững cho con người ở mọi thời đại.