Hương cỏ mật (trích)

(Đỗ Chu)

[Lược trích: Lúc nhân vật “tôi” còn nhỏ, “cô tôi” thường rủ “tôi” lên bờ đê tìm cỏ mật và chỉ cho “tôi” cách ngửi hương cỏ mật - mùi hương như dâng lên từ trong lòng đất, như lắng xuống từ trên trời, một vị ngọt như có thể uống được.

Chiến tranh ác liệt nổ ra. Cô tôi xung phong đi bộ đội. Ngay lập tức cô phải vượt Trường Sơn sang Lào rồi lộn về đánh nhau ở Khe Sanh. Những bức thư cô tôi viết về ướp đầy hương cỏ mật. Bà nội tôi cầm bức thư - đã đi qua hàng trăm nơi, qua tay bao nhiêu người mới về đến đúng địa chỉ nhà tôi - khóc ngất:

- Không biết nó sống chết ra rằng, chiến trường bom đạn, đã nói ở nhà lấy chồng cho tôi nhờ, cứ khăng khăng đòi ra trận.

- Thôi đi nội - tôi đón bức thư từ nội - nội đưa con đọc cho.

- Ừ, đọc đi con, đọc đi coi hắn đang ở chỗ mô con, không biết có khoẻ không để mà lo chiến đấu!

- Dạ.

Tôi đón bức thư cô tôi gửi, một mùi hương cỏ mật thơm thoảng qua trong tôi. Cô tôi viết thư, chữ con gái nắn nót và có phần điệu đà:

“Gửi mẹ và Khảm!

Con đang ở Khe Sanh mẹ ạ, sau khi vượt Trường Sơn sang Lào, chúng con lại ngược về Khe Sanh. Ở rừng vất vả lắm nhưng rất vui mẹ ạ. Các anh chị ở đây luôn yêu thương và đùm bọc lẫn nhau. Ngày đêm ngày, chiến tranh cứ thế dai dẳng không dứt. Con làm cứu thương, chăm sóc thương binh ở đoạn rừng này. Các anh bị thương nhiều lắm. Nhiều đêm nhớ nhà. nhớ mẹ, nhớ Khảm, con lại viết thư nhưng không biết những bức thư con gửi có đến được tay mẹ hay không. Nếu nó đến được tay mẹ thì hãy tin rằng, con bình yên mẹ nhé. Mùi hương cỏ mật của quê nhà luôn bên con, nghe ngọt như mùi trầu của mẹ và mùi mồ hôi của Khảm.

Khảm cố gắng học tốt cháu nhé. Lớn lên cháu sẽ là nhà văn. Cháu sẽ được đi học và không phải ra trận như cô bây giờ nữa”.

Tôi gấp bức thư lại rồi bỏ vào trong chiếc hộp sắt gọn gàng. Hộp thư chứa đầy những bức thư của cô tôi. Trong mỗi bức thư gửi về nhà, cô toàn kể chuyện chiến trường, chuyện bom vĩnh cửu, của đất đai mùa màng và cả của sự hứa hẹn trở về... Điều đó khiến tôi tin là cô tôi đạn gầm rú..... nhưng từ lá thư của cô lại toả ra thứ hương thơm của sự bình yên, của cuộc sống không bao giờ hi sinh cả.

***

Một buổi chiều bình yên. Hôm đó, nắng quái ráng đỏ cả bờ đê và đám cỏ may cháy vàng. Tôi thả trâu ven đê và nằm dài riu riu mắt, gối đầu lên đám cỏ mật vừa tìm được. Chợt tôi nghe tiếng gọi đò thất thanh từ bên kia sông:

- Đò ơi! Đò ơi! Đò ơi!

Tôi vùng dậy bàng hoàng. Như không tin vào mắt mình nữa, bên kia sông là hai người bộ đội đang vẫy gọi đò. Một nam và một nữ. Người đàn ông đi nạng tập tễnh bước ra ngoài mép nước. Con thuyền chòng chành sang sông.

Tôi đứng trân trân mất một lúc. Búi cỏ mật trên tay trở nên vụng về. Rồi như có ai xúi, tôi chạy ngay xuống bến:

- Cô Thao.

- Khảm, Khảm ơi!

Tiếng kêu vọng lại của cô làm tôi chùng lòng. Nội tôi ốm lâu rồi, nằm mê man cứ ngóng tin cô hằng ngày. Những bức thư của tôi gói đầy cỏ mật bặt tin không trở lại. Sợ nội buồn, ngày nào tôi cũng lấy lá thư cũ, đọc đi rồi đọc lại cho nội. Giờ thì thôi không cần nữa, cô tôi đã thật sự trở về. Không phải tưởng tượng đâu xa xôi, rõ ràng hương cỏ mật đang tan nhanh trong không khí rất ngọt. Hình như nó lửng lơ từ trên tóc cô tôi toả ra vậy.

(Trích Hương cỏ mật, Đỗ Chu, Tạp chí Văn nghệ quân đội, 1962)

Xác định ngôi kể và nhân vật xưng “tôi” trong đoạn trích Hương cỏ mật .

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Hương cỏ mật” của Đỗ Chu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Đỗ Chu: cây bút văn xuôi trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, nổi tiếng với những trang viết đậm chất trữ tình, hồn hậu.

- Giới thiệu tác phẩm Hương cỏ mật (1962): một truyện ngắn giàu cảm xúc, gắn liền với không khí chiến tranh nhưng vẫn chan chứa hương vị ngọt lành của quê hương.

- Nêu vấn đề: Hương cỏ mật là bản hòa ca vừa dữ dội, vừa ngọt ngào về chiến tranh, tình người, và niềm tin bất diệt vào sự sống, quê hương.

* Thân bài:

a. Hình tượng cô Thao (người cô của nhân vật “tôi”):

- Người con gái nông thôn bình dị nhưng giàu nghị lực, khát vọng cống hiến.

- Xung phong ra trận, vượt Trường Sơn, tham gia chiến đấu ở Khe Sanh.

- Trong thư gửi về luôn chan chứa tình yêu thương gia đình, quê hương, và hương cỏ mật.

→ Hiện thân cho thế hệ thanh niên Việt Nam thời chống Mỹ: dũng cảm, lạc quan, giàu tình cảm.

b. Nhân vật “tôi”:

- Tuổi thơ gắn liền với cỏ mật và người cô.

- Hồi ức về những lá thư từ chiến trường chứa đựng niềm tin, hương vị quê nhà.

- Khoảnh khắc gặp lại cô sau bao năm chờ đợi: xúc động, nghẹn ngào.

→ “Tôi” chính là nhân chứng, là cầu nối để người đọc cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của người lính và tình thân.

c. Hình ảnh hương cỏ mật – biểu tượng trung tâm:

- Là hương vị của thiên nhiên, quê hương, tuổi thơ.

- Đi cùng cô Thao ra chiến trường, trở thành niềm an ủi, động viên tinh thần.

- Biểu tượng cho sự sống, cho hòa bình, cho tình yêu thương và khát vọng không bao giờ tắt.

→ Một chi tiết giàu sức gợi, làm nên vẻ đẹp lãng mạn và trữ tình của tác phẩm.

d. Giá trị nội dung và nghệ thuật:

- Nội dung: ca ngợi tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình, sức sống lạc quan giữa chiến tranh.

- Nghệ thuật: bút pháp trữ tình, chi tiết giàu biểu tượng (hương cỏ mật), giọng văn hồn hậu, ngọt ngào.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị của Hương cỏ mật: tác phẩm tiêu biểu cho văn học chống Mỹ, kết hợp giữa chất hiện thực và trữ tình.

- Hương cỏ mật không chỉ là hương của cỏ cây, mà còn là hương của quê hương, của niềm tin, sức sống bất diệt.

- Bài học, liên hệ: trong cuộc sống hôm nay, mỗi người trẻ cần trân trọng hòa bình, biết yêu quê hương và sống có trách nhiệm.

Bài văn tham khảo

Văn học Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Mỹ đã để lại nhiều tác phẩm giàu chất trữ tình, vừa phản ánh hiện thực khốc liệt của chiến tranh, vừa cất lên những âm điệu ngọt ngào của tình người, tình quê. Trong số đó, truyện ngắn Hương cỏ mật của Đỗ Chu (1962) là một tác phẩm tiêu biểu. Bằng giọng văn hồn hậu, tinh tế, nhà văn đã đưa người đọc đến với một mảnh đời rất đỗi bình dị, để từ đó cảm nhận được vẻ đẹp trong sáng, lạc quan và bền bỉ của con người Việt Nam trong bom đạn.

Tác phẩm nổi bật trước hết bởi hình tượng cô Thao – người cô của nhân vật “tôi”. Cô vốn là một người con gái nông thôn giản dị, gắn bó với cỏ mật và những buổi chiều bình yên trên bờ đê. Thế nhưng khi đất nước lâm nguy, cô xung phong ra trận, vượt Trường Sơn, chiến đấu ở Khe Sanh. Trong những bức thư gửi về, cô không kể lể gian khổ mà luôn gieo vào lòng người thân sự lạc quan, niềm tin vào ngày chiến thắng. Hình ảnh cô Thao hiện lên vừa anh dũng vừa dịu dàng, tiêu biểu cho thế hệ thanh niên Việt Nam sẵn sàng hi sinh tuổi xuân cho Tổ quốc.

Song hành cùng nhân vật cô Thao là nhân vật “tôi”. Đó là một đứa cháu nhỏ, tuổi thơ gắn liền với cỏ mật và những kỉ niệm êm đềm bên người cô. Mỗi lá thư từ chiến trường gửi về đều trở thành niềm an ủi lớn lao, thắp sáng trong cậu niềm tin rằng cô mình vẫn bình yên. Khoảnh khắc gặp lại cô sau bao năm xa cách là một điểm nhấn giàu cảm xúc: từ sự bàng hoàng, xúc động cho đến niềm hạnh phúc vỡ òa. “Tôi” chính là cầu nối để người đọc cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của người lính, đồng thời cũng là nhân chứng cho sức sống kì diệu của tình thân và tình quê.

Nổi bật nhất trong tác phẩm là hình ảnh hương cỏ mật – chi tiết nghệ thuật mang tính biểu tượng. Hương cỏ mật là mùi hương ngọt ngào của thiên nhiên, của tuổi thơ, của đất quê. Nó đi cùng cô Thao ra chiến trường, trở thành sợi dây gắn kết cô với gia đình, với quê hương, là nguồn động viên tinh thần trong những ngày gian khổ. Mùi hương ấy cũng trở thành tín hiệu của sự sống, của hòa bình, như một lời hứa hẹn về ngày trở về. Nhờ đó, hương cỏ mật đã vượt khỏi ý nghĩa thông thường của cỏ cây mà trở thành biểu tượng cho quê hương, cho khát vọng sống và niềm tin bất diệt của con người Việt Nam.

Về nghệ thuật, truyện ngắn mang đậm chất trữ tình. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, chi tiết hương cỏ mật được xây dựng tinh tế và ám ảnh. Giọng văn nhẹ nhàng, ngọt ngào nhưng không kém phần sâu lắng, gợi nên vẻ đẹp dung dị mà thiêng liêng của những con người trong khói lửa chiến tranh.

Tóm lại, Hương cỏ mật không chỉ là câu chuyện về một người cô ra trận, mà còn là bản hòa ca ngọt ngào về tình yêu quê hương, tình cảm gia đình, sức mạnh niềm tin và hi vọng. Hương cỏ mật là hương vị của đất trời, của ký ức tuổi thơ, và cũng là hương vị của sự sống bất diệt. Đọc truyện, ta thêm trân trọng những hi sinh thầm lặng của thế hệ đi trước, đồng thời nhắc nhở bản thân phải sống xứng đáng, giữ gìn hòa bình và nuôi dưỡng niềm tin yêu cuộc đời.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về ý nghĩa hình ảnh hương cỏ mật được nhắc đến trong văn bản Hương cỏ mật.

- Hệ thống ý:

+ Ý nghĩa trực tiếp, cụ thể:

. Hương cỏ mật là mùi hương của quê hương, gợi cảm giác ngọt ngào, bình dị, gần gũi, thân thuộc.

. Trở thành sợi dây vô hình gắn kết nhân vật “tôi”, bà nội, mẹ và đặc biệt là cô Thao – người ra trận.

+ Ý nghĩa tinh thần, tình cảm:

. Trong chiến tranh, hương cỏ mật tượng trưng cho nỗi nhớ quê nhà, là nguồn an ủi, chỗ dựa tinh thần giúp con người vượt qua gian khổ, hiểm nguy.

. Gắn liền với tình mẫu tử, tình thân, tình đồng đội → khẳng định sức mạnh của tình cảm gia đình và quê hương.

+ Ý nghĩa biểu tượng:

. Hương cỏ mật là biểu tượng của sự sống, niềm tin, khát vọng hòa bình giữa khói lửa chiến tranh.

. Là hương thơm của sự trường tồn, của những giá trị nhân văn bền vững, không gì có thể bị hủy diệt.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh hương cỏ mật trong văn bản ngữ liệu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong truyện ngắn Hương cỏ mật của Đỗ Chu, hình ảnh hương cỏ mật là một chi tiết nghệ thuật giàu giá trị biểu tượng, để lại nhiều dư âm sâu lắng trong lòng người đọc. Trước hết, đó là mùi hương của quê hương, giản dị mà ngọt ngào, gắn với tuổi thơ của nhân vật “tôi” và ký ức thân thương với cô Thao. Khi chiến tranh ác liệt nổ ra, hương cỏ mật không chỉ còn là mùi hương của thiên nhiên, mà đã trở thành một sợi dây vô hình kết nối người ở hậu phương với người nơi chiến trường. Trong những lá thư gửi về, cô Thao vẫn nhắc đến hương cỏ mật như mang cả quê hương theo mình, để nhớ mẹ, nhớ em, và cũng để tự an ủi, tiếp thêm sức mạnh vượt qua bom đạn. Xa hơn, hương cỏ mật còn là biểu tượng cho sự sống, niềm tin, khát vọng hòa bình, cho những giá trị vĩnh hằng của tình yêu thương, của sự gắn bó máu thịt giữa con người với quê hương đất nước. Vì thế, hương cỏ mật trong tác phẩm không chỉ tỏa ra hương vị ngọt lành của cỏ cây, mà còn lan tỏa niềm tin, sự bình yên và sức mạnh tinh thần bất diệt.