Khắc dấu mạn thuyền (trích)

(Bảo Ninh)

“Thời gian ngưng lại, không biết là trong bao nhiêu lâu. Tôi từ từ mở mắt. Tâm trí đậu xuống ở đâu đó bên rìa một vầng ánh sáng rất mờ. Vẫn còn bồng bềnh, vẫn còn u u minh minh, song tôi biết là lúc này mình đã ở trong một căn buồng, chứ không phải đang ở giữa chừng cơn mê sảng. Tường phòng hình như là quét vôi ve nhưng mà có lẽ do lâu ngày nên mẫu vôi đã bợt. Trần nhà u tối. Không khí ấm sực mùi dầu long não. Tôi khẽ đụng cựa. Dưới lưng, nan giường ót ét. Người tôi ủ trong chăn, đầu kê lên gối. Yên tĩnh, khô ráo và ấm áp đến khó tin. Tôi trở mình. Từ trên chiếc bàn con kê ở góc buồng, ngọn lửa đèn dầu nhỏ líu đều im lìm toả ra một quầng sáng tù đọng mầu vàng đục. Tích tắc đều đều trong đêm vắng, tiếng đồng hồ để bàn một mình rả rích với thời gian. Chợt nhớ đến giờ giấc, tôi giật mình, rên lên.

- Ôi, anh... - Một bàn tay nào đó êm ái áp vào má tôi, một giọng nói sẽ sẽ, nhỏ nhẹ, thì thầm: - Ôi, anh tỉnh rồi. Ôi, em lo quá...

Tim như thể đứng dừng lại, lại như thể đập loạn xạ, tôi ngây người. Chuyện gì thế này nhỉ, cô gái nào thế này?

- Tôi... - Mãi mới mở miệng nổi, tôi nói, nhưng ấp úng, lưỡi ríu vấp, chẳng nói gì được - Tôi ở đâu đây... đây là đâu?

- Đây là nhà em mà anh - Bàn tay cô gái nhẹ nhàng đưa lướt trên trán tôi. - Anh là khách của em mà.

Tôi cố định thần, cố lấy sức, thở dốc, và nặng nhọc xoay người sang phía chủ nhà. Cô ngồi ở mép giường, nhưng gương mặt lại lùi khỏi vùng chiếu sáng của ngọn đèn. Tôi chỉ thấy được hai bờ vai với phần một mái tóc của cô buông xoã.

- Anh vẫn còn hơi sốt đấy, nhưng vậy là đỡ nhiều rồi. May quá đi mất. Chứ cứ như lúc thoạt đầu thì sợ quá. Ôi lúc ấy anh làm em hết cả hồn.

- Nguy rồi. - Thều thào tôi nói - Quá phép mất rồi... Tôi, tôi phải đi đây...

- Ô kìa anh, anh đi đâu thế nào được. Ra ngoài rét bị lại còn nguy hơn. Với lại quần áo của anh phải hong bếp lúc nữa, chứ chưa mặc được đâu, còn ẩm lắm.

- Cái gì? Tôi hoảng hồn, sực tỉnh, đưa tay sờ nhanh lên đùi, lên ngực. Người tôi tái dại đi, nhưng muốn co rúm lại. Dưới tấm chăn bông, thằng tôi đã như trần trụi!

- Bây giờ để em xuống bếp đưa cháo lên anh ăn nhé. - Thản nhiên, cô gái nói, sẽ sàng đứng dậy, rời khỏi giường. - Bộ quần áo em để cạnh gối, anh mặc tạm. Cũng là đồ bộ đội đấy.

Nói đoạn, không cầm theo cây đèn, cô quay lưng đi ra phía cửa, bước mò trong bóng tối. Tôi tung chăn, ngôi nhóm dậy. Từ trong chăn, hơi dầu gió nóng hực phá ra cay mắt. Tôi xã vội xỏ vàng vào quần áo. Bộ Tô Châu hăng mùi băng phiến, còn mới và khá vừa với tôi. Đàng hoàng trong quân phục, tôi như lấy lại được sinh khí, dẫu rằng toàn thân vẫn đau nhừ, đầu óc vắng vắt, và trong tai, phần còn lại của cơn sốt vẫn đang kêu o o.

Nhưng mặc dù nhọc một đến thế, tôi vẫn kịp ngửi thủy lập tức mùi cháo nóng, khi cô chủ nhà còn chưa vào hắn trong buồng. Có bước đi rất nhẹ, đôi guốc chạm rất khẽ trên sản gỗ. Cô để mâm xuống bản, vận cao bắc đèn lên.

- Tạnh mưa rồi anh ạ. - Cô nói, và không hiểu sao, lại thở dài.

Trong nhập nhoạng tranh tối tranh sáng của căn phòng, tôi lặng nhìn. Người con gái xa lạ tuyệt vời ấy như thế một ảo giác hiện thoáng lên trước mắt tôi, một ảo giác tuyệt trần, xinh đẹp và hiền dịu. Xinh đẹp và hiền dịu, gương mặt, cặp mắt, đôi môi, thực thể, mặc dù thật ra tôi đã không thể kịp nhìn rõ cô. Bởi vì, giờ của thành phố này đã điểm. Chỉ trong nửa phần của một tích tắc, trời đất không kịp trở tay, không kịp cả đến rùng mình.

(Trích Khắc dấu mạn thuyền - Bảo Ninh, theo Những truyện ngắn - Bảo Ninh, NXB Trẻ, 2021)

Xác định đề tài của đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Khắc dấu mạn thuyền” của Bảo Ninh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Bảo Ninh: một cây bút trưởng thành sau chiến tranh, nổi bật với ngòi bút nhân bản, giàu chất trữ tình.

- Giới thiệu tác phẩm Khắc dấu mạn thuyền (trích): không tập trung vào khói lửa chiến trường, mà khắc họa tình người ấm áp trong hoàn cảnh khắc nghiệt.

- Dẫn dắt vấn đề: Chủ đề nổi bật của đoạn trích là ngợi ca vẻ đẹp nhân ái, tình người trong chiến tranh.

* Thân bài:

a. Khái quát nội dung đoạn trích:

- Nhân vật “tôi” (một người lính) ngất đi vì sốt rét.

- Được một cô gái xa lạ cứu giúp: đưa về nhà, chăm sóc, cho quần áo, nấu cháo, ân cần hỏi han.

- Trong cảm nhận của nhân vật “tôi”, cô gái hiện lên như một hình ảnh tuyệt đẹp, vừa xinh xắn, vừa hiền dịu, giàu lòng nhân ái.

b. Phân tích chủ đề và ý nghĩa nhân văn:

- Tình người trong chiến tranh:

+ Không gian căn buồng nhỏ, ấm áp tương phản với sự khốc liệt ngoài kia.

+ Cô gái xuất hiện như biểu tượng của sự che chở, bao dung, nuôi dưỡng sự sống.

- Hình tượng nhân vật cô gái:

+ Qua cử chỉ, lời nói: nhẹ nhàng, dịu dàng, đầy lo lắng cho người xa lạ.

+ Qua hành động: cho mặc quần áo, chuẩn bị cháo nóng, chăm sóc tận tình → biểu hiện của lòng nhân ái, nhân hậu, giàu tình thương.

+ Qua cái nhìn của nhân vật “tôi”: cô hiện lên như “ảo giác tuyệt trần”, tượng trưng cho vẻ đẹp trong sáng, ấm áp, làm dịu đi nỗi khốc liệt của chiến tranh.

- Cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật “tôi”:

+ Lúng túng, ngạc nhiên, rồi dần cảm nhận được sự dịu dàng, nhân hậu của cô gái.

+ Thấy ở cô một vẻ đẹp hiền dịu, tuyệt trần, để từ đó nhận ra giá trị tình người giữa bom đạn.

- Ý nghĩa chủ đề:

+ Không ca ngợi chiến công, mà ngợi ca vẻ đẹp nhân văn trong chiến tranh.

+ Khẳng định sức mạnh của tình người: ngay trong khói lửa, con người vẫn nâng đỡ nhau, gieo niềm tin vào sự sống.

c. Nghệ thuật:

- Miêu tả tinh tế không gian (căn buồng, ánh sáng, mùi hương).

- Khắc họa tâm lí nhân vật “tôi” chân thực.

- Xây dựng hình tượng cô gái giàu chất thơ, vừa thực vừa ảo, mang vẻ đẹp nhân văn.

* Kết bài:

- Khẳng định chủ đề của đoạn trích: ngợi ca tình người trong chiến tranh, tôn vinh vẻ đẹp nhân ái của con người.

- Giá trị nhân văn sâu sắc: tác phẩm giúp người đọc thấy được một khía cạnh khác của chiến tranh – nơi tình người sáng lên giữa bóng tối bi thương.

- Liên hệ: gợi suy nghĩ về ý nghĩa của tình người trong cuộc sống hôm nay – đó là sức mạnh để con người vượt qua mọi gian khó.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam sau 1975, Bảo Ninh là một trong những cây bút đặc sắc, với lối viết giàu chất nhân bản, thường nhìn chiến tranh bằng một cái nhìn khác: không chỉ có khói lửa, máu và mất mát, mà còn có tình người, lòng nhân ái, khát vọng sống. Truyện ngắn Khắc dấu mạn thuyền tiêu biểu cho phong cách ấy. Đoạn trích trong tác phẩm không miêu tả những trận đánh dữ dội, mà khắc họa sự gặp gỡ đầy nhân văn giữa một người lính và cô gái xa lạ, để từ đó tôn vinh tình người ấm áp giữa chiến tranh khốc liệt.

Trong đoạn trích, nhân vật “tôi” – một người lính – ngất đi vì sốt rét. Khi tỉnh lại, anh thấy mình đang ở trong một căn buồng nhỏ, sạch sẽ, ấm áp, đầy mùi dầu long não và ánh sáng dịu vàng từ ngọn đèn dầu. Sự ấm áp ấy đối lập hoàn toàn với cái khắc nghiệt, lạnh lẽo ngoài chiến trường. Và đặc biệt hơn, ở đó xuất hiện một cô gái – người đã đưa anh về nhà, chăm sóc, lo lắng cho anh từng chút. Lời nói, cử chỉ và cả sự dịu dàng của cô khiến người lính như bừng tỉnh, cảm nhận được sự chở che, bao dung giữa đời thường.

Hình tượng cô gái hiện lên với vẻ đẹp dịu dàng, hiền từ. Chỉ qua vài lời đối thoại ngắn gọn, ta có thể thấy một tấm lòng nhân hậu: lo lắng khi anh còn sốt, ân cần khuyên anh ở lại nghỉ ngơi, chuẩn bị quần áo khô và bát cháo nóng cho anh. Đó không chỉ là sự quan tâm thông thường, mà còn là tấm lòng nhân ái dành cho một người xa lạ giữa thời chiến. Trong con mắt của nhân vật “tôi”, cô gái ấy trở nên “xinh đẹp và hiền dịu”, như một “ảo giác tuyệt trần”. Vẻ đẹp ấy không chỉ là nét duyên dáng bên ngoài, mà còn là vẻ đẹp tỏa ra từ tình thương, từ sự bao dung và tinh thần nhân văn sâu sắc.

Đối diện với sự chăm sóc ấy, nhân vật “tôi” trải qua nhiều cảm xúc. Từ ngạc nhiên, lúng túng khi phát hiện mình được thay quần áo, đến xúc động, biết ơn trước sự lo lắng dịu dàng của cô. Dẫu rằng chiến tranh tàn khốc luôn rình rập, trong giây phút ấy, anh đã cảm nhận được một khoảng lặng yên bình, nơi tình người sưởi ấm tâm hồn. Chính sự xuất hiện của cô gái đã giúp anh thấy cuộc đời vẫn còn ánh sáng, còn niềm tin và sự gắn bó giữa con người với nhau.

Nghệ thuật của đoạn trích cũng rất đặc sắc. Không gian căn buồng được miêu tả tinh tế, đầy cảm giác ấm áp, đối lập với khắc nghiệt bên ngoài, gợi nên sự đối xứng giữa chiến tranh và tình người. Lời văn giàu chất trữ tình, khắc họa chân thực tâm lí người lính, đồng thời xây dựng hình tượng cô gái vừa thực vừa ảo, mang vẻ đẹp thơ mộng và giàu ý nghĩa biểu tượng.

Đoạn trích Khắc dấu mạn thuyền của Bảo Ninh vì thế mang giá trị nhân văn sâu sắc. Nó không ca ngợi chiến công, mà ngợi ca vẻ đẹp của tình người trong chiến tranh. Giữa bom đạn, con người vẫn tìm đến nhau bằng lòng nhân ái, bằng sự sẻ chia và nâng đỡ, để cùng nhau giữ vững niềm tin vào sự sống. Đọc đoạn văn, ta không chỉ hiểu hơn về chiến tranh, mà còn cảm nhận rõ giá trị của tình người – một sức mạnh vĩnh hằng giúp con người vượt qua mọi gian khó, cả trong quá khứ và hiện tại.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích chủ đề của đoạn trích ở phần Đọc hiểu.

- Hệ thống ý: Đoạn trích không khắc hoạ khung cảnh mưa bom bão đạn mà tô đậm tình người trong chiến tranh, từ đó ngợi ca vẻ đẹp nhân ái của con người. Đó chính là chủ đề nổi bật của đoạn truyện:

+ Chủ đề được tái hiện qua diễn biến cốt truyện ("tôi" bị sốt rét, ngất đi, được cô gái đưa về nhà chăm sóc; "tôi" tỉnh lại, cô gái hỏi han ân cần, đưa quần áo cho mặc nấu cháo cho ăn).

+ Chủ đề được khắc hoạ qua hình tượng nhân vật cô gái (hình tượng cô gái được khắc hoạ qua lời nói, cử chỉ, hành động ân cần, chu đáo với "tôi"; qua lăng kính của "tôi", cô gái hiện lên không chỉ xinh đẹp, dịu dàng, nữ tính mà còn rất ấm áp, giàu tình yêu thương).

+ Chủ đề được thể hiện qua cảm xúc, suy nghĩ của hình tượng nhân vật "tôi" - người kể chuyện và cũng là nhân vật trong truyện - về cô gái đã cứu giúp anh khi anh ngất đi vì sốt rét (trong cái nhìn của "tôi", cô gái hiện lên tuyệt trần, xinh đẹp và hiền dịu. Xinh đẹp và hiền dịu).

=> Với chủ đề ngợi ca tình người trong chiến tranh, ngợi ca vẻ đẹp nhân ái của con người, đoạn trích một góc nhìn khác (Bảo Ninh không ca ngợi chiến công của những người lính) về chiến tranh đậm chất nhân văn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ chủ đề được thể hiện trong đoạn trích văn bản ngữ liệu “Khắc dấu mạn thuyền” của Bảo Ninh.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích Khắc dấu mạn thuyền của Bảo Ninh không tập trung vào những khung cảnh bom rơi đạn nổ khốc liệt, mà lại chọn khắc họa một góc nhìn khác: tình người ấm áp trong chiến tranh. Khi nhân vật “tôi” ngất đi vì cơn sốt rét, anh đã được một cô gái xa lạ đưa về nhà chăm sóc. Từng chi tiết nhỏ như bàn tay áp nhẹ vào má, lời hỏi han ân cần, bát cháo nóng đưa tận tay, hay bộ quần áo được chuẩn bị sẵn… đều là những biểu hiện cụ thể của sự dịu dàng, chu đáo và nhân hậu. Qua lăng kính của nhân vật “tôi”, cô gái hiện lên như một ảo giác tuyệt trần, vừa xinh đẹp, vừa hiền dịu, nhưng quan trọng hơn cả là chan chứa tình yêu thương, giàu lòng nhân ái. Ở đó, ta thấy chiến tranh không chỉ có mất mát, đau thương mà còn thắp lên ngọn lửa ấm áp của tình người. Chủ đề nổi bật của đoạn trích chính là ca ngợi vẻ đẹp nhân văn, lòng nhân ái của con người trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt. Qua đó, Bảo Ninh gửi gắm một thông điệp sâu sắc: ngay cả trong những năm tháng tăm tối, con người vẫn tìm thấy ánh sáng nhân tình, để níu giữ niềm tin và sự sống.