NHÀ MẸ LÊ (1)

(Lược phần đầu: Đoàn Thôn là một cái phố chợ tồi tàn gần ngay một huyện lị nhỏ ở trung châu. Người ở phố chợ là bảy tám gia đình nghèo khổ không biết ở đâu, mà người dân trong huyện thường gọi một cách khinh bỉ: những kẻ ngụ cư. Những gia đình này giống nhau ở chỗ cùng nghèo nàn như nhau cả.)

Nhà mẹ Lê là một gia đình một người mẹ với mười một người con. Bác Lê là một người đàn bà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô. Khi bác mới đến phố, ai ai cũng chú ý đến đám con của bác: mười một đứa, mà đứa lớn mới có mười bảy tuổi! Đứa bé nhất hãy còn bế trên tay.

Mẹ con bác ta ở một căn nhà lá. Chừng ấy người chen chúc trong một khoảng rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan gãy nát. Mùa rét thì trải ổ rơm đầy nhà, mẹ con cùng nằm ngủ trên đó, trông như một cái ổ chó, chó mẹ và chó con lúc nhúc. Đối với người nghèo như bác một chỗ ở như thế cũng tươm tất lắm rồi. Nhưng còn cách kiếm ăn? Bác Lê chật vật, khó khăn suốt ngày cũng không đủ nuôi từng ấy đứa con. Từ buổi sáng tinh sương, mùa nực cũng như mùa rét, bác ta đã phải trở dậy để đi làm mướn cho những người trong làng. Những ngày có người mướn ấy, tuy bác phải làm vất vả, nhưng chắc chắn buổi tối được mấy bát gạo và mấy đồng xu về nuôi lũ con đói đợi ở nhà.

[…] Mùa rét năm ấy đến, giá lạnh và mưa gió lầy lội. Đàn con bác Lê ôm chặt lấy nhau rét run trong căn nhà ẩm ướt và tối tăm vì đèn đuốc không có nữa. Mấy gia đình ở phố chợ đều đói rét và khổ sở. Nhưng mỗi nhà đều lặng lẽ, âm thầm và chịu khổ một mình, không than thở với láng giềng hàng xóm lời gì, ai nấy đều biết cũng nghèo khốn như nhau.

Một buổi chiều, mà đàn con đã nhịn đói suốt buổi, bác Lê vá lại manh áo rét, gọi đứa cả đến rồi bảo:

- Ở nhà trông các em, tao vào ông Bá xem có xin được ít gạo nào không?

- Ban sáng u đã vào nhà người ta có cho đâu, cậu Phúc lại còn bảo hễ u vào nữa thì cậu ấy thả chó ra cắn.

Bác Lê đáp:

- Nhưng biết làm thế nào! Không có thì lấy gạo đâu ra mà ăn? Thôi tao cứ liều vào lần nữa xem sao.

Nói xong, bác Lê mở cửa liếp ra đi. Trong lòng bác vẫn có chút hy vọng trong buổi sáng lúc vào xin gạo. Ông Bá đã đuổi mắng không cho. Bác nhớ lại cải cảnh sang trọng, ấm cúng trong nhà ông Bá. Những chậu sứ, câu đối thếp vàng sáng chói. Không lẽ ông Bá giầu có thế mà không thí cho mẹ con bác được bát gạo hay sao?

Ở nhà, đàn con bác ngồi nhìn nhau đợi trong ổ rơm. Bác đi đâu không thấy về. Thằng Hy lắng tai nghe tiếng chó cắn trong làng rồi bảo chị nó:

- Hình như u về đấy chị ạ.

Thằng cả đi lại bên cửa bếp nhìn ra ngoài. Bỗng có tiếng chân người rầm rập, đến tiếng gọi, rồi lũ trẻ thấy bác Đối và một người nữa khiêng bác Lê vào trong nhà. Trên bắp chân người mẹ, máu đỏ chảy ròng ròng.

Thằng cả hiểu ngay mẹ nó bị chó ông Bá cắn. Bác đặt người bị thương xuống chiếu rồi ra đi sau khi dặn:

- Bây giờ, bác lấy lá lốt mà dịt cho nó cầm máu. Chó tây cắn thì độc lắm đấy.

Khi bác đi khỏi, lũ trẻ xúm quanh lấy mẹ. Thằng Hy vừa mếu máo vừa hỏi:

- U làm sao thế, u?

Bác Lê nén cái đau, giảng cho con biết:

- Thật cậu Phúc ác quá! Đã không cho thì thôi lại còn thả chó ra đuổi, tao đã chạy mà không kịp, nên nó cắn phải. May gặp bác Đối, chứ không biết bao giờ mới lê được về đến nhà.

Bác ngừng lại nhìn đàn con ốm yếu, rồi thở dài:

- Thế là mẹ con lấy gì ăn cho đỡ đói bây giờ.

Thằng Hy òa lên khóc, con Tý cũng khóc theo. Bác Lê giơ tay ôm chúng nó vào lòng nghĩ thân phận mình, bác cũng ứa nước mắt.

(Lược một đoạn: Đêm ấy, bác Lê lên cơn sốt. Trong lúc mê sảng, bác Lê tưởng nhớ lại cả cuộc đời mình, từ lúc còn bé đến bây giờ, chỉ toàn những ngày khổ sở nhọc nhằn. Hai hôm sau, bác Lê lại lên cơn mê sảng rồi chết. Người trong phố chợ gom góp nhau mua cho bác một cỗ ván mọt, rồi đưa giúp bác ra cánh đồng, chôn vùi dưới bãi tha ma nhỏ ở đầu làng.)

Khi trở về, qua căn nhà lạnh lẽo âm u, họ thấy mấy đứa con nhỏ con bác Lê ngồi ở vỉa hè. Con Tý đang dỗ cho thằng Hy nín khóc, nói dối rằng mẹ nó đi chợ một lát rồi sẽ về. Nhưng họ biết rằng bác Lê không trở về nữa và họ thấy một cái cảm giác lo sợ đè nén lấy tâm can họ, những người ở lại, những người còn sống mà cái nghèo khổ cứ theo đuổi mãi không biết bao giờ hết.

(Trích “Gió đầu mùa”, Thạch Lam, NXB Thạch Ngữ, 1974, trang 29 – 37)

Xác định thể loại của văn bản Nhà mẹ Lê.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích truyện ngắn Nhà mẹ Lê.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác phẩm: Nhà mẹ Lê là truyện ngắn tiêu biểu của Thạch Lam, phản ánh đời sống bần cùng, đói khổ của người dân nghèo ở phố chợ, đồng thời ca ngợi tinh thần hy sinh, nhẫn nhịn của con người trước nghịch cảnh.

- Giới thiệu nhân vật trung tâm: bác Lê – người mẹ gánh vác cả gia đình với lòng yêu thương và trách nhiệm sâu sắc.

* Thân bài

- Hoàn cảnh sống và điều kiện vật chất

+ Gia đình đông con: mẹ Lê với 11 đứa con, đứa lớn mới 17 tuổi, đứa bé còn bế trên tay.

+ Nhà lá chật hẹp, chỉ đủ cho mẹ con nằm trên ổ rơm, giường nan gãy nát.

+ Điều kiện thiếu thốn: không đủ gạo ăn, phải đi làm mướn để nuôi con.

+ Phản ánh cuộc sống bần cùng, khó khăn và bất công xã hội.

- Công việc, hành động và phẩm chất của bác Lê

+ Đi làm mướn từ sáng sớm đến tối, chịu đói rét, cực nhọc để nuôi con.

+ Đi xin gạo mặc dù bị từ chối trước đó và nguy hiểm (bị chó cắn).

+ Phẩm chất: hy sinh, nhẫn nhịn, dũng cảm, chịu thương chịu khó.

+ Thể hiện tình mẫu tử sâu sắc và tinh thần vượt khó.

- Tình cảm và mối quan hệ với con cái

+ Luôn lo lắng cho con cái, dạy con tự lập, bảo vệ các con trước khó khăn.

+ Phản ánh tình thương vô bờ bến và sự tận tụy của người mẹ nghèo.

- Nghệ thuật và giọng điệu

+ Phương thức biểu đạt: tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm.

+ Miêu tả chi tiết cảnh sống, hành động và tâm lý nhân vật, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc số phận con người.

+ Giọng điệu: trầm lặng, thương cảm, không bình luận trực tiếp nhưng gợi đồng cảm.

+ Tác giả dùng chi tiết đời thường, cảnh vật, thiên nhiên để phản ánh số phận nhân vật và tạo cảm xúc thương xót.

- Thông điệp của truyện

+ Ca ngợi tình mẫu tử, lòng hy sinh và nhẫn nhịn.

+ Phản ánh bất công xã hội, kêu gọi đồng cảm và sẻ chia với người nghèo.

+ Gợi suy ngẫm về giá trị đạo đức, nhân cách con người trong xã hội.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị nhân đạo và nghệ thuật của truyện.

- Nhấn mạnh hình ảnh bác Lê là biểu tượng cho tình thương, lòng hy sinh và sự kiên cường của con người trước khó khăn.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Cuộc sống của những con người nghèo khổ nơi phố chợ vốn lặng lẽ, âm thầm và đầy nhọc nhằn, nhưng chính trong những cảnh đời tưởng chừng tầm thường ấy lại bộc lộ những phẩm chất cao quý của con người. Truyện ngắn Nhà mẹ Lê của Thạch Lam là một minh chứng điển hình, phản ánh đời sống bần cùng của những gia đình ngụ cư và đồng thời ca ngợi tinh thần hy sinh, nhẫn nhịn của người mẹ trước nghịch cảnh. Nhân vật trung tâm của truyện, bác Lê, hiện lên như biểu tượng của tình mẫu tử và lòng kiên cường trước khó khăn.

Hoàn cảnh sống của bác Lê vô cùng thiếu thốn và khắc nghiệt. Bà sống cùng mười một đứa con trong căn nhà lá chật hẹp, chỉ đủ cho mọi người nằm trên ổ rơm, với chiếc giường nan gãy nát. Mùa rét, cả nhà phải quây quần ngủ chung trên ổ rơm, trông như “một cái ổ chó”, nhưng đó là nơi trú ẩn duy nhất mà bà có thể chuẩn bị cho con. Cuộc sống bần cùng ấy khiến bác Lê phải lao động cực nhọc từ sáng sớm đến tối, làm mướn để kiếm từng bát gạo nuôi con, phản ánh hiện thực xã hội bất công và nỗi vất vả của người nghèo.

Trong hoàn cảnh ấy, phẩm chất cao quý của bác Lê được khắc họa rõ nét. Bà là người mẹ hy sinh, sẵn sàng chịu đau đớn, nguy hiểm để con cái no đủ và an toàn. Khi đi xin gạo, bà gặp nguy hiểm bị chó cắn nhưng vẫn âm thầm nghĩ đến con và cố gắng giữ bình tĩnh. Bác Lê còn nhẫn nhịn, chịu thương chịu khó, không than vãn hay oán trách, luôn gánh vác trách nhiệm nặng nề của người mẹ nghèo. Những phẩm chất ấy được Thạch Lam miêu tả qua hành động, lời nói và tâm trạng nhân vật, khiến người đọc cảm nhận được sự cao quý trong tâm hồn bà, dù vật chất và cuộc sống xung quanh đầy bất hạnh.

Tình cảm và mối quan hệ của bác Lê với con cái cũng được nhấn mạnh. Bà quan tâm, chăm lo từng đứa con, dạy chúng biết tự lập và bảo vệ nhau trước khó khăn. Ngay khi bị thương, bà vẫn nghĩ cách cầm máu và trấn an con cái, làm nổi bật tình mẫu tử thiêng liêng và tinh thần tận tụy.

Nghệ thuật của Thạch Lam giúp truyện sống động và gây xúc động sâu sắc. Tác giả sử dụng phương thức tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm, đi sâu khắc họa cảnh sống, hành động, tâm lý nhân vật và môi trường xung quanh. Giọng điệu trầm lặng, thương cảm nhưng không bình luận trực tiếp, khiến người đọc đồng cảm và thấm thía số phận con người. Những chi tiết đời thường, như cảnh ngủ chung trên ổ rơm, hành động đi xin gạo hay bị chó cắn, đều góp phần làm nổi bật phẩm chất cao đẹp của nhân vật và hiện thực bần cùng.

Nhà mẹ Lê không chỉ là bức tranh hiện thực về đời sống nghèo khó mà còn là bài học về lòng hy sinh, nhẫn nhịn và tình mẫu tử thiêng liêng. Nhân vật bác Lê hiện lên như biểu tượng của tinh thần kiên cường và phẩm chất đạo đức cao đẹp, gợi nhắc con người về giá trị của sự quan tâm, yêu thương và trách nhiệm trong gia đình và cộng đồng.