I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

(1) Ở phủ Thái Bình có ông lão,

Hai mắt mù mặc áo vải thô.

Nắm tay trẻ dắt ngoại ô,

Ven sông hát dạo lần mò kiếm ăn.

Thuyền bên có kẻ ham nghe hát,

Dẫn ông già xuống sát cửa thuyền.

Lúc này thuyền tối không đèn,

Cơm thừa canh cặn đổ tràn tứ tung.

Lò dò vô trong cùng, một góc,

Hai ba lần lóc ngóc cám ơn.

Miệng ca, tay nắn dây đàn,

Một hơi đàn hát chẳng lần nghỉ ngơi.

[…]

(2) Chục người xem mà đành phăng phắc,

Gió ru trăng vằng vặc trên sông.

Miệng sùi, tay mỏi lão ông,

Cất đàn, ngồi lại, thưa rằng đã xong.

Gần một canh, hết lòng hết sức,

Năm sáu đồng kiếm được thế thôi.

Ðứa em dẫn khỏi thuyền rồi,

Còn quay đầu lại gửi lời chúc may.

Chợt nhìn thấy cảnh này đau xót,

Phàm người ta chết tốt hơn nghèo.

Trung Hoa no ấm, nghe nhiều,

Trung Hoa cũng có người nghèo thế ư?

Kìa không thấy sứ từ xa lại,

Gạo thịt đầy thuyền cái thuyền con.

Người ăn no ứ vẫn còn,

Ðáy sông cơm ngọt món ngon đổ chìm.

(Trích Thái Bình mại ca giả – Nguyễn Du, Đặng Thế Kiệt dịch,

in trong Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978)

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ trên.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

* Giải thích

- Đồng cảm: khả năng đặt mình vào hoàn cảnh của người khác để thấu hiểu và chia sẻ.

- Xót thương: cảm giác đau lòng, thương hại trước nỗi khổ của người khác.

- Hai khái niệm gắn liền, tạo nên sức mạnh tinh thần giúp con người gần gũi và giúp đỡ nhau.

* Bàn luận

- Ý nghĩa:

+ Giúp người khổ có thêm động lực vượt qua khó khăn.

+ Lan tỏa tinh thần nhân ái, làm xã hội văn minh và gắn kết hơn.

+ Bồi đắp tâm hồn, nhân cách của mỗi cá nhân.

- Phê phán:

+ Thái độ vô cảm, thờ ơ trước nỗi đau của người khác.

+ Lợi dụng sự thương cảm để trục lợi.

* Bài học, liên hệ

- Mỗi người cần rèn luyện lòng nhân ái, biết quan sát và lắng nghe để thấu hiểu.

- Thể hiện đồng cảm bằng những hành động thiết thực, phù hợp khả năng.

- Trân trọng những giá trị nhân văn trong văn học và đời sống.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng đối tượng thuyết minh

Bài thơ Thái Bình mại ca giả – Nguyễn Du

c. Triển khai đối tượng thuyết minh

- Tổ chức, sắp xếp các ý tho trật tự hợp lí.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Du: Danh nhân văn hóa thế giới, nhà thơ lớn của dân tộc, nổi tiếng với Truyện Kiều và tập Thơ chữ Hán.

- Giới thiệu bài thơ Thái Bình mại ca giả: ghi lại hình ảnh một ông lão mù hát rong ở Thái Bình, từ đó bộc lộ tấm lòng nhân đạo và cái nhìn hiện thực sâu sắc của Nguyễn Du.

2. Thân bài

a. Hoàn cảnh ra đời và vị trí

- Thái Bình mại ca giả thuộc Bắc hành tạp lục, sáng tác trong chuyến đi sứ Trung Hoa (1813–1814).

- Là một trong những bài tiêu biểu cho phong cách hiện thực – nhân đạo trong thơ chữ Hán của Nguyễn Du.

b. Nội dung chính

- Bức chân dung ông lão mù hát rong

+ Ngoại hình: mặc áo vải thô, đôi mắt mù, được đứa trẻ dắt đi hát ven sông.

+ Hoạt động: đàn hát liền hơi, hết lòng hết sức để kiếm vài đồng.

+ Hoàn cảnh: nghèo khổ, kiếm sống nhọc nhằn, được trả công ít ỏi.

+ Thái độ của ông: lễ phép cảm ơn, gửi lời chúc may.

- Sự đối lập giàu – nghèo

+ Trên thuyền: cơm thừa canh cặn đổ bỏ, thức ăn ngon bị vứt xuống sông.

+ Dưới bến: ông lão mù và em nhỏ chật vật kiếm sống từng đồng.

+ Hình ảnh giàu nghèo đối lập tạo nên sức tố cáo mạnh mẽ.

- Tấm lòng của Nguyễn Du

+ Xót xa, thương cảm cho số phận bất hạnh.

+ Trăn trở trước bất công xã hội: “Phàm người ta chết tốt hơn nghèo”.

+ Suy tư vượt biên giới: không chỉ Việt Nam mà cả Trung Hoa giàu mạnh vẫn có người nghèo khổ.

c. Nghệ thuật

- Tả thực sinh động: hình ảnh, hành động, bối cảnh rõ nét.

- Kết hợp tự sự, miêu tả, biểu cảm, bình luận.

- Thủ pháp đối lập giàu – nghèo tạo hiệu quả tố cáo.

- Ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi.

3. Kết bài

- Khẳng định giá trị tác phẩm:

+ Nội dung: Bộc lộ tấm lòng thương người, tinh thần nhân đạo sâu sắc và cái nhìn hiện thực nhạy bén.

+ Nghệ thuật: Miêu tả chân thực, kết hợp biểu cảm, đối lập giàu – nghèo ấn tượng.

- Nêu ý nghĩa: Bài thơ giúp người đọc thêm trân trọng lòng nhân ái và có ý thức quan tâm tới những phận đời bất hạnh.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.