I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Trai tài đầu bạc ngóng trời than,

Dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng.

Thu cúc xuân lan thành chuyện hão,

Hạ nồng đông rét giục ngày tàn.

Chó vàng thủ mãi quanh Hồng Lĩnh,

Mây trắng đau nằm cạnh Quế Giang.

Vẫn thích ở quê luôn có rượu,

Ba mươi đồng sẵn túi còn mang.

(Tạp thi 1 – Nguyễn Du, Nguyễn Thạch Giang dịch,

in trong Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978)

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ trên.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng đối tượng thuyết minh

Bài thơ Tạp thi 1 – Nguyễn Du

c. Triển khai đối tượng thuyết minh

- Tổ chức, sắp xếp các ý tho trật tự hợp lí.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Du:

+ Đại thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.

+ Cuộc đời nhiều biến động, từng sống ở nhiều vùng đất, am hiểu sâu sắc nhân tình thế thái.

+ Không chỉ nổi tiếng với Truyện Kiều, ông còn để lại khối lượng lớn thơ chữ Hán giàu giá trị.

- Giới thiệu tác phẩm:

+ Tạp thi 1 nằm trong tập Thanh Hiên thi tập, sáng tác thời trẻ, khi Nguyễn Du sống ẩn dật sau khi nhà Lê sụp đổ.

+ Bài thơ là tiếng lòng của một kẻ tài hoa nhưng lỡ dở công danh, mang nhiều nỗi niềm nhân thế.

2. Thân bài

* Hoàn cảnh sáng tác

- Viết khi Nguyễn Du đang ở quê nhà hoặc quê vợ, chưa ra làm quan.

- Thời thế rối ren, bản thân không tìm được con đường lập nghiệp.

- “Tạp thi” nghĩa là thơ ngẫu hứng, ghi lại tâm trạng bất chợt, nhưng ở đây vẫn toát lên nỗi buồn sâu kín.

* Khái quát nội dung

- Hai câu đầu:

+ “Trai tài đầu bạc ngóng trời than / Dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng”.

+ Tự họa hình ảnh người đàn ông tài năng nhưng tuổi đã xế, sự nghiệp chưa thành; ngước nhìn trời như than thở số phận.

- Hai câu thực:

+ “Thu cúc xuân lan thành chuyện hão / Hạ nồng đông rét giục ngày tàn”

+ Bốn mùa tuần hoàn, thời gian trôi qua vô ích; tuổi xuân đã thành dĩ vãng, đời người tiến gần hoàng hôn.

- Hai câu luận:

+ “Chó vàng thủ mãi quanh Hồng Lĩnh / Mây trắng đau nằm cạnh Quế Giang”

+ Hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng cho cuộc sống quẩn quanh, tù túng ở quê nhà; tâm trạng buồn đau như mây trắng trôi nổi bên sông.

- Hai câu kết:

+ “Vẫn thích ở quê luôn có rượu / Ba mươi đồng sẵn túi còn mang”

+ Dù bất mãn, vẫn tìm chút an ủi trong thú vui uống rượu; chấp nhận đời sống thanh bần.

* Nghệ thuật đặc sắc

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật, bố cục chặt chẽ, niêm luật chuẩn mực.

- Ngôn ngữ: Giản dị mà hàm súc, giàu sức gợi.

- Hình ảnh ẩn dụ – tượng trưng: Chó vàng, mây trắng… khắc họa sự tù túng, lạc lõng.

- Bút pháp tả cảnh ngụ tình: Cảnh vật bốn mùa, sông núi quê nhà trở thành phông nền cho tâm sự.

- Giọng điệu: Trầm buồn, có chút tự giễu, vừa bất lực vừa cam chịu.

* Giá trị tác phẩm

- Nội dung:

+ Phản ánh tâm trạng của một trí thức tài năng nhưng lỡ dở công danh trong thời loạn.

+ Gợi triết lí về sự hữu hạn của đời người và sự bất lực trước thời thế.

- Nghệ thuật: Thể hiện rõ phong cách thơ chữ Hán Nguyễn Du: tinh tế, giàu cảm xúc, chan chứa nỗi buồn nhân sinh.

3. Kết bài

- Khẳng định Tạp thi 1 là một bức chân dung tự họa đầy chân thực của Nguyễn Du thời trẻ.

- Nêu ý nghĩa: Bài thơ giúp người đọc hiểu thêm con người Nguyễn Du – một tâm hồn tài hoa nhưng đầy trăn trở, đồng thời cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế của thơ chữ Hán.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

Suy nghĩ gì về trách nhiệm của con người đối với xã hội:

- Con người là một phần tử của xã hội, cho nên, mỗi người cần phải có trách nhiệm đối với xã hội

- Con người cần phải ra sức học tập, lao động, cống hiến để xã hội phát triển

- Con người cần biết sống yêu thương người khác, cần biết lên tiếng đấu tranh đối với những cái xấu, cái ác trong xã hội, để xã hội ngày một tốt đẹp hơn.