I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Mỗi sáng mẹ tôi gỡ tóc bằng cái lược thưa gỗ vàng vàng, thế nào rồi cũng có ít tóc rối. Mẹ vo vo giắt nó lên đòn tay chỗ mái hiên nhà. Rồi chị tôi cũng làm thế, bắt chước mẹ cũng gỡ tóc, vo vo giắt mớ tóc rối lên chỗ ấy.

Thỉnh thoảng trên đường làng có bà cụ rao to: “Ai tóc rối đổi kẹo không?”. Một bên thúng là mảnh chai vỡ, đồng nát, lông vịt, tóc rối,… còn bên kia chỉ có cái niêu đất, đúng hơn là một cái ang, cái liễn đựng một thứ kẹo mà bất cứ một đứa trẻ nào cũng phải mê.

Bà cụ lấy kẹo lên bằng chiếc đũa cả, quấn vào đầu que, thật khéo, kẹo cứ lồng khồng, trông rất nhiều, nhưng cho vào miệng nó xẹp lại chỉ còn tí tẹo. Bà cụ đưa kẹo cho chúng tôi, đổi lại nắm tóc rối của bà, của mẹ hay của chị.

Tóc rối bán bà cụ không mua, mua kẹo bà cụ không bán, chỉ đổi thôi. Thế là mỗi lần bà cụ qua ngõ, tôi lại kiễng chân, với tay lên chỗ mái hiên… Mẹ bảo đó là kẹo mầm làm bằng mầm cây mạ, mầm thóc, hoàn toàn không có đường mật gì cả. Nhưng sao nó ngọt thế, hơn cả kẹo bột, kẹo bi.

Mẹ tôi đã mất. Chị tôi đi lấy chồng xa…

Cứ mỗi lần có ai đi qua rao lên: “Ai đổi kẹo”, tôi lại tưởng như thấy mẹ tôi ngồi đầu hè gỡ tóc bằng cái lược gỗ màu vàng vàng, đầu mẹ nghiêng nghiêng, sóng tóc đổ dài một bên vai, và rồi mẹ vuốt cái lược, vo vo nắm tóc, giắt nó lên mái hiên nhà…

Que kẹo mầm tuổi thơ… Mẹ ơi…. Còn có bao giờ con được thấy mẹ ngồi gỡ tóc như thế nữa.

(Kẹo mầm, Băng Sơn, in trong Ngữ văn 7, tập 1,

Nxb Giáo Dục Việt Nam, Hà Nội, 2017, Tr. 138)

(0,5 điểm) Xác định các phương thức biểu đạt chính của văn bản.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng đối tượng thuyết minh

Tình trạng sống ảo trên mạng xã hội

c. Triển khai vấn đề thuyết minh

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu khái quát về mạng xã hội: Facebook, Instagram, TikTok, Zalo…

- Nêu hiện tượng nổi bật: một bộ phận, nhất là giới trẻ, đang rơi vào tình trạng “sống ảo” – quá chú trọng hình ảnh, lời nói trên mạng mà xa rời cuộc sống thực.

- Khẳng định: Đây là vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện nay.

2. Thân bài

* Giải thích khái niệm “sống ảo”

- “Sống ảo” là lối sống lệ thuộc vào không gian ảo (mạng xã hội) để thể hiện bản thân, tìm kiếm sự công nhận, thậm chí phóng đại hoặc bóp méo sự thật về mình.

- Đặc điểm:

+ Đăng tải hình ảnh, video, trạng thái quá mức, đôi khi không phản ánh đúng thực tế.

+ Mê mải “like”, “share”, “comment” hơn là tương tác trực tiếp ngoài đời.

+ Chạy theo trào lưu mạng bất chấp nội dung đúng – sai.

* Thực trạng hiện nay

- Phổ biến trong giới trẻ, đặc biệt học sinh – sinh viên.

- Một số biểu hiện cụ thể:

+ Chụp ảnh “check-in” mọi lúc, mọi nơi chỉ để đăng lên mạng.

+ Chỉnh sửa hình ảnh quá mức, xây dựng “phiên bản hoàn hảo” không có thật.

+ Đánh giá giá trị bản thân qua số lượng lượt thích và bình luận.

+ Tham gia hoặc phát tán nội dung giật gân để gây chú ý.

* Nguyên nhân

- Tâm lý: Muốn được công nhận, khen ngợi, khẳng định bản thân.

- Công nghệ: Mạng xã hội phát triển mạnh, dễ tiếp cận, dễ chia sẻ.

- Giáo dục: Chưa có sự định hướng đúng cách sử dụng mạng xã hội.

- Môi trường sống: Áp lực học tập, công việc khiến nhiều người tìm đến mạng xã hội để “thoát” khỏi thực tế.

* Hậu quả

- Với cá nhân:

+ Mất thời gian, giảm hiệu quả học tập – công việc.

+ Suy giảm kỹ năng giao tiếp thực tế, dễ sống khép mình ngoài đời.

+ Có thể bị ảnh hưởng tâm lý (tự ti, ganh tị, trầm cảm) nếu không đạt được “like” mong muốn.

- Với xã hội:

+ Lan truyền thông tin sai lệch, tin giả.

+ Giảm chất lượng các mối quan hệ thực.

+ Có thể dẫn tới lối sống thực dụng, hình thức.

* Giải pháp

- Cá nhân:

+ Nhận thức đúng về giá trị bản thân không phụ thuộc vào mạng xã hội.

+ Cân bằng thời gian online – offline, tăng cường hoạt động thực tế.

+ Sử dụng mạng xã hội để học hỏi, kết nối lành mạnh, không phô trương.

- Gia đình – nhà trường:

+ Giáo dục kỹ năng sống và kỹ năng sử dụng công nghệ an toàn.

+ Tạo môi trường giao tiếp, hoạt động xã hội để giảm lệ thuộc vào mạng.

- Xã hội:

+ Quản lý, kiểm duyệt nội dung độc hại trên mạng.

+ Tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức về tác hại của sống ảo.

3. Kết bài

- Khẳng định: Sống ảo là vấn đề xã hội đáng quan ngại, đặc biệt với giới trẻ.

- Lời nhắn: Hãy sử dụng mạng xã hội thông minh, biến nó thành công cụ kết nối và học hỏi, chứ không để nó điều khiển cuộc sống.

- Liên hệ: Mỗi người cần trân trọng và đầu tư cho đời sống thực, bởi “thế giới ảo không thể thay thế thế giới thật”.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

1. Giới thiệu hình ảnh

- Cây kẹo mầm: loại kẹo dân dã, làm từ mầm cây mạ, mầm thóc, không có đường mật nhưng ngọt lạ lùng.

- Gắn với trò “đổi tóc rối lấy kẹo” của bà cụ bán hàng rong.

2. Ý nghĩa hiện thực

- Gợi về một thời nghèo khó, khi đồ ăn vặt giản dị, mộc mạc vẫn khiến trẻ con háo hức.

- Phản ánh đời sống làng quê xưa: cảnh đổi hàng lấy hàng, tình làng nghĩa xóm gần gũi.

3. Ý nghĩa biểu tượng

- Cây kẹo mầm không chỉ là món quà tuổi thơ mà còn là sợi dây ký ức nối liền tác giả với mẹ và chị.

- Ẩn chứa tình cảm gia đình ấm áp, sự chở che và yêu thương của mẹ.

- Trở thành biểu tượng của nỗi nhớ, sự tiếc nuối quá khứ đã qua.

4. Suy ngẫm

- Hình ảnh gợi nhắc mỗi người trân trọng ký ức tuổi thơ và những người thân yêu khi còn bên cạnh.

- Nhắc ta rằng hạnh phúc nhiều khi đến từ những điều giản dị, chân quê.