I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

CÁNH ĐỒNG BUỔI CHIỀU

                                                                               Nguyễn Khoa Điềm

Có một nhà thơ đi mãi vào cánh đồng buổi chiều

Lởm chởm gốc rạ sau mùa cấy gặt

Mùi thơm lúa khoai thân thuộc

Nói gì, hở tiếng reo cỏ may

Mùa thu vừa trở lại?

 

Nhà thơ cúi xuống tìm hạt mồ hôi bỏ quên

Trên mặt đất

Bao người đã mất, đang còn

Sống âm thầm sau rặng tre khuất lấp

Không một dấu vết

Những mặt ruộng nứt nẻ.

 

Chúng ta vẫn bưng bát cơm trắng mỗi ngày

Thật đơn giản, hiển nhiên, như hơi thở

Không còn nhớ có bao giọt mồ hôi trên mặt ruộng

Bao nhiêu bùn, bao nhiêu khổ đau

Khi mồ hôi trở nên quá rẻ

Kẻ ranh ma trở nên quá giàu

 

Đã lâu nhà thơ lại về với cánh đồng làng

Hít sâu hương thơm no ấm

Nhận ra trong mỗi khuôn mặt đen sạm

Những tháng ngày bỏ quên

 

Bằng bước chân chậm rãi

Nhà thơ lặng lẽ nối gót người nông dân đi mãi

Mặc cho ngôi sao hôm xa ngái dẫn đường

Thăm thẳm ngõ quê rơm rạ

Trái tim lăn tròn êm ả...

                                           (Báo Nhân dân ngày 28/11/2007, https://nhandan.vn)

Thực hiện các yêu cầu sau:

(0,5 điểm) Xác định thể thơ và phương thức biểu đạt chính của văn bản.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần thuyết minh

Phân tích, đánh giá chủ đề và nét đặc sắc nghệ thuật bài thơ Cánh đồng buổi chiều.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Khoa Điềm: nhà thơ trưởng thành trong thời chống Mỹ, sau đổi mới vẫn sáng tác giàu suy tư, gắn bó với quê hương, con người Việt Nam.

- Giới thiệu bài thơ Cánh đồng buổi chiều: khắc họa hình ảnh cánh đồng và người nông dân, từ đó gửi gắm suy ngẫm về công sức lao động và giá trị của những điều bình dị.

- Nêu khái quát nội dung và nghệ thuật: bài thơ vừa mang hơi thở trữ tình vừa có chiều sâu chiêm nghiệm, kết hợp hình ảnh chân thực với giọng thơ suy tư.

2. Thân bài

* Nội dung

- Bức tranh cánh đồng buổi chiều giàu hương sắc và âm thanh

+ Hình ảnh: gốc rạ lởm chởm, mùi lúa khoai, tiếng reo cỏ may, rặng tre… → tái hiện khung cảnh làng quê sau mùa gặt, bình dị và gần gũi.

+ Không gian và thời gian: buổi chiều mùa thu → gợi cảm giác êm đềm, thân thuộc.

- Những suy ngẫm về công sức và số phận người nông dân

+ Nhà thơ tìm “hạt mồ hôi bỏ quên” → biểu tượng cho công sức lặng lẽ, vất vả của người lao động.

+ Liên tưởng đến những người đã khuất, đang sống âm thầm sau rặng tre → gợi sự hi sinh, bền bỉ nhưng ít được nhớ tới.

+ Phê phán sự vô tâm của xã hội: “mồ hôi trở nên quá rẻ, kẻ ranh ma trở nên quá giàu” → nỗi trăn trở về bất công trong lao động và hưởng thụ.

- Niềm trân trọng và đồng cảm với người nông dân

+ Nhà thơ trở về cánh đồng, hít sâu hương no ấm → nhận ra những “tháng ngày bỏ quên” trong khuôn mặt đen sạm.

+ Hình ảnh cuối: “lặng lẽ nối gót người nông dân… trái tim lăn tròn êm ả” → thái độ đồng hành, sẻ chia và trân trọng.

→ Thông điệp: Nhắc nhở con người biết tri ân lao động, trân trọng những giá trị bình dị và những con người thầm lặng nuôi dưỡng cuộc sống.

* Nghệ thuật

- Hình ảnh chân thực, gần gũi, giàu sức gợi (gốc rạ, mùi khoai, rặng tre, sao hôm…).

- Giọng thơ kết hợp trữ tình và suy tưởng, xen lẫn cảm xúc ngợi ca, trăn trở.

- Sử dụng nhiều biện pháp tu từ: nhân hóa (“tiếng reo cỏ may”), ẩn dụ (“hạt mồ hôi bỏ quên”), đối lập (“mồ hôi… quá rẻ – kẻ ranh ma… quá giàu”).

- Nhịp thơ chậm rãi, phù hợp với bước chân và nhịp suy ngẫm của nhà thơ.

3. Kết bài

- Khẳng định giá trị nội dung: Bài thơ là lời tri ân sâu sắc với người nông dân và khơi gợi ý thức trân trọng lao động.

- Khẳng định giá trị nghệ thuật: Giản dị mà sâu sắc, giàu hình ảnh và cảm xúc.

- Mở rộng: Tác phẩm góp phần nuôi dưỡng tình yêu quê hương, ý thức sống biết ơn và sẻ chia trong mỗi người.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

1. Giải thích

Lối sống có trách nhiệm: biết suy nghĩ, hành động đúng đắn, có ý thức với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước.

2. Biểu hiện

- Trong học tập: chăm chỉ, trung thực, tự giác.

- Trong gia đình: hiếu thảo, chia sẻ công việc.

- Trong xã hội: tuân thủ pháp luật, bảo vệ môi trường, tham gia hoạt động cộng đồng.

3. Ý nghĩa

- Giúp mỗi cá nhân trưởng thành, tạo niềm tin và sự tôn trọng từ người khác.

- Góp phần xây dựng xã hội văn minh, đất nước phát triển.

4. Phê phán

Một bộ phận giới trẻ sống thờ ơ, ích kỷ, thiếu trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.

5. Bài học, hành động

- Mỗi người trẻ cần rèn luyện ý thức trách nhiệm từ những việc nhỏ.

- Sống tích cực, biết cống hiến và lan tỏa năng lượng tốt cho xã hội.