NHU NHƯỢC

(Anton Chekhov)

Một hôm tôi gọi cô Iulia Vasilievna - gia sư của bọn trẻ đến phòng làm việc. Đã đến hạn thanh toán tiền công cho cô ấy.

- Cô ngồi xuống đi, cô Iulia Vasilievna - tôi nói

- Tôi sẽ thanh toán tiền công cho cô. Tôi chắc cô cũng cần tiền, nhưng là một người tự trọng nên chắc cô không tiện hỏi, đúng không? Chúng ta đã thoả thuận với nhau là 30 rúp một tháng nhỉ.

- 40 rúp chứ ạ...

-Không, chỉ 30 rúp thôi. Tôi có ghi vào sổ rồi mà. Bao giờ tôi cũng chỉ trả cho gia sư 30 rúp một tháng thôi. Xem nào, cô đã làm cho chúng tôi hai tháng rồi nhỉ.

- Hai tháng 5 ngày ạ....

- Không chính xác hai tháng. Tôi có ghi đây mà. Vậy là phải trả cho cô 60 rúp... trừ đi 9 ngày chủ nhật... Các chủ nhật cô chỉ đưa thằng Koha đi dạo thôi mà, có học hành gì đâu... cộng 3 ngày lễ...

Cô Iulia Vasilevna mặt đỏ bừng, tay mân mê gấu áo, nhưng vẫn không nói gì.

- 9 chủ nhật, 3 ngày lễ vị chi là 12 rúp. Thằng Kolia bị ốm mất 4 hôm, không học, cô chỉ trông mỗi con Varia... 3 ngày cô bị đau răng vợ tôi cho cô nghỉ buổi chiều... 12 với 7 là 19. Sáu mươi rúp trừ đi 19 rúp, vậy chỉ còn 41 rúp, đúng không cô?

Mắt trái của cô Iulia đỏ ngầu và ngân ngấn nước mắt, cằm cô run lên bần bật. Nhưng chỉ thấy cô ho và xì mũi, tuyệt nhiên không nói lời nào!

- Đêm giao thừa cô đánh vỡ cái tách uống trà với các đĩa cùng bộ. Tôi sẽ trừ tiền lương của cô đi 2 rúp nữa... Thực ra cái tách ấy đắt hơn kia, vì đó là đồ gia bảo mà, nhưng thôi! Cũng không nên so đo quá với cô. Một lần do cô không cẩn thận đã để thằng Kolia trèo lên cây làm rách mất chiếc áo khoác... Trừ thêm 10 rúp nữa... Rồi cũng vì cô lơ là nên con hầu đã ăn cắp mất đôi giày của con Varia. Cô phải trông nom chúng cẩn thận chứ. Tôi trả lương để cô dạy dỗ và trông chúng nó cơ mà...Vậy trừ tiếp 5 rúp... Hôm mồng 10 tháng giêng cô mượn của tôi 10 rúp...

- Tôi có mượn đâu ạ... Giọng cô Iulia nghèn nghẹn.

- Tôi đã ghi cả đây mà lị.

- Vâng, thế cũng được ạ.

- Vậy là 41 trừ đi 27 còn lại 14. Lúc này thì hai mắt cô giáo trẻ đã đầy nước... Trên chiếc mũi thanh, cao của cô đã lấm tấm mồ hôi. Thật tội nghiệp!

- Tôi chỉ vay vợ ông có 3 rúp - giọng cô run run - Đúng có một lần 3 rúp mà thôi.

- Thế à? Vậy mà tôi không hề biết gì cả. Thảo nào trong sổ tôi không thấy ghi. 14 rúp trừ 3 còn 11. Đây, tiền lương của cô đây, cô giáo thân mến ạ! 3 này, 3 này, 8 này, 1 rúp, 1 rúp. Xin cô nhận cho?

Và tôi đưa cho cô 11 rúp. Cô nhận lấy chúng bằng những ngón tay run rẩy rồi nhét vào túi.

- Cám ơn ông - cô nói thì thầm.

Tôi đứng dậy và tiến lại phía cô. Một sự tức giận xâm chiếm lấy tôi. Tôi cáu phát điên lên.

- Cô cám ơn cái gì? - Tôi sẵng giọng.

- Vì ông đã trả lương cho tôi...

- Nhưng cô không thấy là tôi ăn chặn của cô, bóc lột cô hay sao? Cô còn cám ơn cái nỗi gì?

- Ở những nơi khác người ta còn chẳng trả cho tôi đồng nào kia.

- Không trả ư? Cũng dễ hiểu thôi! Thì tôi cũng vừa đùa cô đấy thôi. Tôi muốn dạy cho cô một bài học. Nhưng xin cô cứ yên tâm, tôi sẽ trả đủ 80 rúp cho cô. Chúng ở trong chiếc phong bì kia kìa, tôi đã chuẩn bị sẵn rồi. Nhưng tôi không hiểu tại sao cô lại có thể nhẫn nhục đến thế? Sao cô không cãi lại tôi? Sao cô cứ ngồi im như thóc thế. Chẳng lẽ có thể nhu nhược đến thế sao?

Cô giáo mỉm cười rầu rĩ và tôi đã đọc được trên mặt cô hai chữ “có thể”.

Tôi đã xin lỗi cô gia sư vì bài học tàn nhẫn vừa rồi và đưa cho cô cả 80 rúp mà cô đáng được nhận trong sự ngạc nhiên đến tột độ của cô. Cô ngượng nghịu cảm ơn và lui ra. Tôi nhìn theo cô hồi lâu và chợt nghĩ: “Trên đời này làm kẻ mạnh mới dễ làm sao!”.

(Nhu nhược, Anton Chekhov, Hằng Như dịch, in trong 100 truyện cực ngắn thế giới, Nxb Hội Nhà Văn)

Truyện ngắn trên sử dụng người kể chuyện ở ngôi thứ mấy?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật tạo tình huống, xây dựng nhân vật ở truyện ngắn trên.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu truyện kể: “Nhu nhược” là một truyện ngắn đơn giản nhưng thâm thúy của nhà văn nổi tiếng người Nga Anton Chekhov.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn nói trên.

* Thân bài:

1. Tóm tắt truyện: Truyện kể về cô gia sư Iulia Vasilievna làm gia sư cho nhà chủ, nhưng khi đến kì trả lương thì người chủ đã tìm mọi cách để trừ tiền công của cô một cách vô lý. Với bản tính nhu nhược, cô gia sư đã không dám cãi lại. Cuối cùng, người chủ cho biết đó chỉ là một trò đùa để dạy cho cô bài học về sự nhu nhược, và sau đó ông đã trả tiền công đầy đủ cho cô gia sư.

2. Xác định và phân tích, đánh giá chủ đề:

a. Xác định chủ đề:

Thông qua câu chuyện, tác giả ngầm phê phán những con người thiếu can đảm, có tính cách nhu nhược trong cuộc sống; đồng thời cũng nhắn nhủ con người cần dũng cảm đấu tranh để đòi quyền lợi chính đáng, cũng như để thể hiện lòng tự trọng của mình.

b. Phân tích, đánh giá chủ đề:

- Truyện là một lời phê phán gay gắt đối với thói nhu nhược. Vì nhu nhược mà cô gia sư đã cúi đầu để cho người chủ hết lần này đến lần khác đưa ra những lý do vô lý, thậm chí không có thật để trừ tiền công của cô. Chính vì thói nhu nhược đó mà công sức của cô bỏ ra hầu như bị cướp trắng, cô đã để cho người khác áp đặt lí lẽ lên mình, và hèn nhát im lặng trước lí lẽ của kẻ mạnh.

- Câu chuyện là một lời cảnh tỉnh đối với mỗi con người, nhất là người trí thức trong xã hội bất công: Nếu anh không dũng cảm đối đầu và đấu tranh với cái xấu, cái ác, với cường quyền, thì bản thân anh là người trước nhất sẽ phải gánh chịu hậu quả. Đó không chỉ là thiệt hại về lợi ích, mà quan trọng hơn, anh sẽ đánh mất lòng tự trọng, điều tối thiểu cần có để làm người.

- Truyện cũng cho thấy rằng: để làm một kẻ mạnh, cường bạo, bất chấp lí lẽ thật là dễ; nhưng để làm một con người dũng cảm, dám đứng về phía chân lí, dám bảo vệ lẽ phải thì đòi hỏi một bản lĩnh kiên cường và một trí tuệ tỉnh táo, sáng suốt.

3. Phân tích, đánh giá về nghệ thuật:

a. Xây dựng tình huống: Tình huống truyện đơn giản, xoay quanh cuộc đối thoại giữa người chủ và cô gia sư về vấn đề tiền công. Nhưng cái kết thúc bất ngờ của truyện đã làm cho tình huống ấy mang tính ẩn dụ sâu sắc. Đó không còn là cuộc đối thoại của cô gia sư và người chủ, không còn là quá trình người chủ tìm cách ăn chặn tiền công của cô gia sư, mà là cuộc đối giáp mặt giữa cường quyền, cái xấu, cái ác với lương tri của mỗi con người. Và trong cuộc giáp mặt đó, cường quyền đã chiến thắng bởi sự nhu nhược, hèn nhát của con người.

b. Xây dựng nhân vật:

Truyện có hai nhân vật chính, đó là cô gia sư và người chủ. Đây là hai nhân vật vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang nghĩa biểu tượng.

- Nhân vật người chủ:

+ Người chủ ban đầu tỏ ra là một con người táng tận lương tâm, khi đã đưa ra mọi lý do, kể cả vô lý, để trừ tiền công của cô gia sư. Nhưng cuối cùng ta hiểu được rằng, ông không phải là người xấu. Ông cố tình đưa cô gia sư vào một tình huống bị dồn ép, để thử thách cô gia sư, và dạy cho cô một bài học về thói nhu nhược.

+ Nhân vật người chủ trong truyện này, nhất là trước khi cho cô gia sư biết mình đùa, chính là hình ảnh của thế lực cường quyền xấu xa trong xã hội. Thế lực này đã dùng mọi thủ đoạn để chèn ép, bóc lột một cách trắng trợn sức lao động của con người, chà đạp lên nhân phẩm của con người, bất chấp sự đau khổ của nạn nhân. Với sự nhu nhược của những người tự cho mình là yếu đuối, là thấp cổ bé họng, thế lực này đã chiến thắng và đạt được mục đích của mình một cách thật dễ dàng.

- Nhân vật cô gia sư:

+ Cô gia sư hiện lên trước hết trong truyện là một cô gái yếu đuối, nhu nhược. Trước mỗi lần bị trừ thêm tiền, cô chỉ biết ấp a ấp úng, sợ sệt, câm lặng. Cô đầu hàng hết lần này đến lần khác, để rồi cuối cùng số tiền công của cô nhận được, so với công sức mà cô đã bỏ ra, là vô cùng ít ỏi. Khi biết là người chủ chỉ thử mình, cô mỉm cười rầu rĩ. Cái mỉm cười ấy là một sự thừa nhận về thói nhu nhược của mình.

+ Cô gia sư không chỉ là một nhân vật cụ thể, mà còn là biểu tượng khái quát cho cả một lớp người nhu nhược trong xã hội, đăc biệt là người trí thức. Họ, vì run sợ trước cường quyền, bạo lực, nên đã chấp nhận đầu hàng hết lần này đến lần khác, mặc cho kẻ mạnh dẫm đạp, bóc lột. Cái mất mát lớn nhất của họ không phải là lợi ích vật chất, mà là lòng tự trọng, là cái giá trị để làm nên một con người chân chính. Thái độ nhu nhược của họ đã vô tình tiếp tay cho cái ác, cái xấu lên ngôi, tiếp tục chà đạp con người.

* Kết bài:

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và nghệ thuật của truyện: Câu chuyện đã cho ở phần Đọc hiểu không chỉ sâu sắc về mặt chủ đề, chứa đựng nhiều bài học cuộc sống vô cùng giá trị mà còn để lại ấn tượng bởi nghệ thuật xây dựng nhân vật mang tính biểu tượng, tạo tình huống độc đáo, tuy đơn giản mà sâu sắc.

- Nêu ý nghĩa của truyện kể đối với bản thân và người đọc: Câu chuyện đã giúp ta hiểu được rằng: trong cuộc sống, ta cần có thái độ dũng cảm, ý chí hùng cường để đấu tranh chống lại cường quyền, chống lại cái xấu cái ác, để bảo vệ lợi ích cũng như danh dự của chính mình.    

Bài văn tham khảo

Anton Chekhov – cây bút truyện ngắn bậc thầy của nền văn học Nga, luôn được biết đến với khả năng nhìn thấu bản chất con người qua những chi tiết giản dị của đời sống thường ngày. Nhu nhược là một trong những truyện ngắn như thế. Tác phẩm không có cốt truyện phức tạp, không có bi kịch dữ dội, nhưng lại khiến người đọc day dứt bởi bài học nhân sinh sâu sắc về lòng tự trọng và sự dũng cảm làm người.

Truyện kể về cô Iulia Vasilievna – một gia sư hiền lành, làm việc trong một gia đình khá giả. Đến kỳ nhận lương, người chủ cố tình đưa ra hàng loạt lý do vô lý để trừ tiền công của cô: nào là nghỉ chủ nhật, làm vỡ tách trà, áo học trò bị rách… Đáng lẽ phải nhận 80 rúp, cuối cùng cô chỉ còn 11 rúp. Suốt quá trình ấy, cô giáo trẻ chỉ biết cúi đầu chịu đựng, thỉnh thoảng run run phản đối nhưng lại chấp nhận ngay sau đó. Khi người chủ tiết lộ rằng đó chỉ là “một trò đùa” để dạy cô bài học về sự nhu nhược, ông trả lại đủ 80 rúp. Truyện kết thúc bằng sự ngẫm ngợi cay đắng của người kể chuyện: “Trên đời này làm kẻ mạnh mới dễ làm sao!”.

Qua câu chuyện ngắn gọn nhưng thấm thía ấy, Chekhov đã đặt ra một chủ đề nhân sinh sâu sắc: phê phán sự yếu hèn, nhu nhược của con người và khơi gợi tinh thần tự trọng, dũng cảm trong cuộc sống. Cô Iulia Vasilievna là hình ảnh của những con người cam chịu, lặng lẽ chấp nhận bị chèn ép. Nỗi sợ hãi khiến cô đánh mất khả năng phản kháng, để rồi bị tước đoạt không chỉ quyền lợi vật chất mà cả nhân phẩm. Cái “cảm ơn” nghẹn ngào của cô sau khi bị bóc lột là biểu tượng đau xót cho sự đầu hàng của con người trước cái ác. Tác phẩm vì thế không chỉ phê phán sự nhu nhược của cá nhân mà còn là tiếng cảnh tỉnh xã hội: khi con người không dám lên tiếng trước bất công, thì chính họ đang tiếp tay cho cái xấu tồn tại. Chekhov đã khéo léo đặt ra một nghịch lý: kẻ mạnh dễ dàng áp bức kẻ yếu, nhưng chính sự yếu hèn của người bị áp bức mới là mảnh đất cho cường quyền sinh sôi.

Về nghệ thuật, Nhu nhược thể hiện rõ tài năng bậc thầy của Chekhov trong việc tạo tình huống và xây dựng nhân vật. Toàn bộ truyện được gói gọn trong một cuộc đối thoại về tiền lương – một chi tiết tưởng nhỏ nhặt nhưng lại là “tình huống điển hình” phơi bày bản chất con người. Cái kết bất ngờ – khi người chủ thừa nhận mình “đùa” – không chỉ tạo điểm nhấn cho câu chuyện mà còn đẩy tính triết lý lên cao: cuộc đấu giữa cường quyền và nhân phẩm, giữa mạnh và yếu, không chỉ nằm trong xã hội mà còn diễn ra trong chính tâm hồn con người.

Hai nhân vật trong truyện đều mang tính biểu tượng sâu sắc. Người chủ – ban đầu hiện lên như một kẻ keo kiệt, vô lương tâm – thực chất là “người thầy nghiệt ngã”, muốn dạy cho cô gia sư bài học về lòng tự trọng. Còn cô Iulia – cô gái nhỏ bé, nhút nhát – lại trở thành hình ảnh của lớp người thấp cổ bé họng, của những kẻ yếu trong xã hội bất công. Sự im lặng của cô chính là “lời buộc tội” đau đớn nhất cho thói nhu nhược của con người.

Như vậy, Nhu nhược là một truyện ngắn giàu giá trị nhân sinh và nghệ thuật. Bằng tình huống truyện đơn giản mà giàu ý nghĩa ẩn dụ, bằng lối khắc họa nhân vật tinh tế và kết cấu bất ngờ, Chekhov đã gửi gắm thông điệp mạnh mẽ: con người chỉ thật sự sống có phẩm giá khi dám đối diện và đấu tranh vì lẽ phải. Đọc truyện, ta không chỉ thương cảm cho cô giáo trẻ, mà còn tự vấn chính mình: liệu trong cuộc đời, ta đã bao lần “nhu nhược” trước cái xấu, bao lần im lặng khi cần phải lên tiếng?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bày tỏ suy nghĩ về tác hại của thói nhu nhược trong cuộc sống.

- Hệ thống ý:

+ Thói nhu nhược khiến ta đánh mất quyền lợi và lòng tự trọng của bản thân

+ Nhu nhược khiến ta đầu hàng, để cái xấu, các ác hoành hành

+ Nhu nhược khiến ta bị người khác coi khinh

v.v…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về tác hại của thói nhu nhược trong cuộc sống

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Thói nhu nhược là biểu hiện của sự yếu đuối, cam chịu và thiếu bản lĩnh trước bất công, sai trái. Trong truyện ngắn “Nhu nhược” của Anton Chekhov, cô gia sư Iulia đã bị chủ nhà lợi dụng, tìm đủ lý do để trừ tiền lương, thậm chí vu khống cho cô những điều không có thật. Thế nhưng, thay vì phản kháng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình, cô chỉ biết cúi đầu chịu đựng và nói lời cảm ơn. Sự nhu nhược ấy khiến cô mất đi quyền lợi, lòng tự trọng, và vô tình tiếp tay cho cái xấu tồn tại. Trong cuộc sống, nhu nhược khiến con người bị người khác khinh thường, áp bức, làm cho xã hội trở nên bất công hơn. Một người nhu nhược không thể tự bảo vệ mình, cũng không thể giúp đỡ hay bênh vực người khác. Vì thế, mỗi chúng ta cần phải rèn luyện bản lĩnh, dám nói, dám làm, dám bảo vệ lẽ phải. Chỉ khi có đủ dũng khí đối diện với cái sai, chúng ta mới thực sự làm chủ được cuộc đời mình và góp phần làm cho xã hội trở nên công bằng, nhân văn hơn.