GIẤC MƠ CỦA ANH HỀ

(Lưu Quang Vũ)

(1) Giấc mơ của anh hề

Thấy mình thành triệu phú

Ác-lơ-canh nghèo khổ

Nằm mỉm cười sau tấm màn nhung.

 

Giấc mơ người hát xẩm nhục nhằn

Thức dậy giữa lâu đài rực rỡ

Thằng bé mồ côi lạnh giá

Thấy trong tay chiếc bánh khổng lồ

Trên đá lạnh người tù

Gặp bầy chim cánh trắng

Kẻ u tối suốt đời cúi mặt

Bỗng thảnh thơi đứng dưới mặt trời.

 

(2) Giấc mơ đêm cứu vớt cho ngày

Trong hư ảo người sống phần thực nhất

Cái không thể nào tới được

Đã giục con người

Vươn đến những điều đạt tới

Những giấc mơ êm đềm

Những giấc mơ nổi loạn

Như cánh chim vẫy gọi những bàn tay.

 

Đời sống là bờ

Những giấc mơ là biển

Bờ không còn nếu chẳng có khơi xa....

(Giấc mơ của anh hề, Lưu Quang Vũ, in trong Thơ tình Lưu Quang Vũ, NXB Văn học, 2002)

Xác định thể thơ của bài thơ?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá chủ đề của bài thơ “Giấc mơ của anh hề” – Lưu Quang Vũ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả và tác phẩm: “Giấc mơ của anh hề” là một bài thơ đậm chất triết lí của tác giả Lưu Quang Vũ.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá về chủ để của bài thơ, qua đó để thấy được những tư tưởng sâu sắc mà tác giả gửi gắm trong tác phẩm.

* Thân bài:

1. Xác định chủ đề: Thông qua sự đối lập giữa giấc mơ và hiện thực của những phận người đau khổ, bài thơ cho ta thấy được vai trò to lớn của những giấc mơ: nó giúp con người được sống thực với những khát khao mà thường ngày ta không với tới, nó giúp mở rộng biên giới của cuộc sống, làm cho cuộc sống trở nên thi vị và ý nghĩa hơn. Hình ảnh giấc mơ cũng chính là biểu tượng của khát vọng mà mỗi con người cần có trong cuộc sống.

2. Phân tích, đánh giá chủ đề:

- Ở phần đầu, tác giả đã nói đến giấc mơ của những phận người cụ thể: đó là những anh hề, người nghèo khổ, người hát xẩm, cậu bé mồ côi, người tù, những kẻ vất vả nhục nhằn. Họ đều là những phận người có cuộc sống thực tế đau khổ, và khi con người càng đau khổ, người ta càng muốn đổi đời. Vậy nên, những giấc mơ của họ đối lập hoàn toàn với cuộc sống thực tế của họ: anh hề mơ thành triệu phú, người hát xẩm mơ được giàu sang, thằng bé mồ côi mơ được ăn no, người tù mơ được tự do, người làm lụng vất vả mơ được thành thơi, an nhàn. Điểm chung trong những giấc mơ của họ đó là: họ đều muốn đổi đời, đều muốn thoát khỏi hoàn cảnh sống hiện tại.

- Từ phần mở đầu này, tác giả bắt đầu suy ngẫm về ý nghĩa của những giấc mơ:

+ Theo tác giả, những giấc mơ này chính là sự cứu vớt cho con người, cứu con người dù chỉ tạm thời, dù chỉ là mơ, ra khỏi cuộc sống khổ cực hiện tại. Nó làm cho con người được hưởng hạnh phúc trong giây lát, dù chỉ là vô thức.

+ Những giấc mơ cũng là cái “van xả an toàn” cho những ẩn ức, những nỗi khổ của ban ngày. Những gì ban ngày người ta không có được, không đạt được, không dám thể hiện ra thì người ta có thể sống với nó trong mơ. Do vây, khi mơ, ta được thoải mái sống với con người thực nhất của mình.

+ Những giấc mơ như là niềm hy vọng, là cánh chim vẫy gọi, để con người luôn nuôi ước mơ, khao khát về những điều tốt đẹp hơn cho cuộc sống.

+ Cuộc đời thực của ta vốn chật chội, lại bị bó buộc bởi bao nhiêu thứ, nên càng ngột ngạt hơn. Chính giấc mơ đã bứt tung mọi ràng buộc, mở rộng biên giới đời thực, khiến cho cuộc đời trong phút chốc bỗng trở nên thênh thang rộng lớn.

+ Nếu cuộc đời thực là “bờ”, tức là nơi đặt chân an toàn thì giấc mơ là “biển”, là không gian bao la, hứa hẹn những bí ẩn, những mới lạ, những phiêu lưu kì thú. Nhờ những giấc mơ mà cuộc đời của mỗi người trở nên rực rỡ sắc màu, trở nên thi vị, ý nghĩa hơn.

- Tuy nhiên, hình ảnh giấc mơ trong bài thơ không chỉ để nói về những cơn mơ trong khi ngủ, mà nó còn nói về ước mơ, khát khao của con người. Con người, trong cuộc sống của mình, luôn cần có những ước mơ, những khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn, từ đó mà có động lực phấn đấu, sống hết mình để biến ước mơ, khát vọng đó thành hiện thực. Chỉ như thế, cuộc sống của chúng ta mới không vô vị, mờ nhạt, mà trở nên giàu có, phong phú và ý nghĩa hơn.

* Kết bài:

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và nghệ thuật của bài thơ: Bài thơ “Giấc mơ của anh hề” quả thật là một bài thơ sâu sắc, chứa đựng nhiều thông điệp mang tính nhân văn.

- Nêu tác động của tác phẩm đối với bản thân hoặc cảm nghĩ sau khi đọc, thưởng thức bài thơ: Bài thơ giúp ta thấy được tầm quan trọng của những ước vọng, khát khao trong cuộc sống của mỗi con người.

Bài viết tham khảo

Lưu Quang Vũ là một nghệ sĩ đa tài của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại – một người vừa là nhà thơ, nhà viết kịch, vừa là người suốt đời trăn trở với những vấn đề nhân sinh. Trong dòng thơ giàu chất triết lí và cảm xúc của ông, bài thơ “Giấc mơ của anh hề” là một thi phẩm đặc sắc, gợi mở những suy tưởng sâu xa về cuộc sống và khát vọng của con người. Qua hình ảnh giấc mơ, tác giả khẳng định: chính những ước mơ, khát vọng đã làm nên giá trị, ý nghĩa và chiều sâu của đời sống con người.

Ngay từ nhan đề, “Giấc mơ của anh hề” đã gợi lên một sự đối lập: anh hề – biểu tượng cho kiếp người thấp bé, lam lũ, nghèo khó – lại mơ ước trở thành triệu phú. Ở phần đầu bài thơ, Lưu Quang Vũ vẽ nên thế giới giấc mơ của những phận người cơ cực: anh hề, người hát xẩm, thằng bé mồ côi, người tù, kẻ u tối… Tất cả họ đều mang trong mình nỗi đau, sự bất hạnh, nhưng trong giấc mơ, họ được sống cuộc đời khác – giàu có, tự do, hạnh phúc. Giấc mơ đã bù đắp cho hiện thực nghiệt ngã, mở ra cho họ một thế giới nơi con người được làm chính mình, được yêu thương, được tự do. Càng khổ đau trong thực tại, con người càng khát khao được đổi đời trong mơ. Những giấc mơ ấy tuy mong manh nhưng lại là liều thuốc dịu dàng cứu rỗi tâm hồn – như lời tác giả khẳng định: “Giấc mơ đêm cứu vớt cho ngày”.

Từ những phận người cụ thể, bài thơ mở rộng thành triết lí về đời sống và giấc mơ. Lưu Quang Vũ cho rằng trong hư ảo của giấc mơ, “người sống phần thực nhất” – bởi đó là khi con người được sống trọn vẹn với những khát vọng sâu kín nhất của mình. Giấc mơ giúp ta đối thoại với bản thể, với phần “người” thuần khiết và chân thành nhất trong ta. Không chỉ dừng lại ở giấc mơ trong khi ngủ, tác giả còn mở rộng ý nghĩa sang những ước mơ, khát vọng của đời sống. Giấc mơ – dù “êm đềm” hay “nổi loạn” – đều có sức lay động, thôi thúc con người “vươn đến những điều đạt tới”, vượt qua giới hạn của chính mình để vươn đến những giá trị cao đẹp hơn.

Đặc biệt, ba câu thơ kết bài:

“Đời sống là bờ

Những giấc mơ là biển

Bờ không còn nếu chẳng có khơi xa”

đã cô đọng toàn bộ triết lí nhân sinh của tác giả. Đời sống thực tại là bờ – chật hẹp, giới hạn và an toàn; còn giấc mơ là biển – rộng lớn, mênh mông, vô tận. Nếu không có biển, bờ sẽ mất ý nghĩa tồn tại; cũng như nếu con người sống mà không có ước mơ, khát vọng, cuộc sống ấy sẽ khô cằn, tẻ nhạt, không còn sức sống. Giấc mơ không chỉ là nơi trú ngụ tạm thời của tâm hồn mà còn là động lực để con người phấn đấu, vươn lên, để mỗi ngày sống đều trở nên đáng giá và rực rỡ hơn.

Bài thơ “Giấc mơ của anh hề” là một thi phẩm giàu chất triết lí và nhân văn. Lưu Quang Vũ đã nói hộ con người niềm tin mãnh liệt vào giấc mơ – biểu tượng cho khát vọng, tự do và niềm hi vọng sống. Tác phẩm khiến người đọc nhận ra: trong dòng đời thực tại nhiều giới hạn, chỉ khi ta dám mơ và dám sống cho giấc mơ ấy, cuộc sống mới thật sự có ý nghĩa. Giấc mơ chính là “khơi xa” để ta biết hướng tới, để cuộc đời luôn tươi mới, sáng trong và chan chứa hi vọng.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về quan điểm của tác giả: Đời sống là bờ/ Những giấc mơ là biển/ Bờ không còn nếu chẳng có khơi xa.

- Hệ thống ý: Lí giải quan điểm tác giả:

+ Bờ luôn là cái nhỏ bé, trong khi biển luôn là cái rộng lớn, bao la. Cũng như vậy, đời sống luôn là cái hạn hẹp, nghèo nàn; trong khi đó giấc mơ luôn mở ra một thế giới vô cùng rộng lớn và phong phú.

+ Nếu không có biển, bờ sẽ không còn lí do để tồn tại. Cũng như vậy, nếu không có những giấc mơ, những khát vọng để hướng về những điều tốt đẹp; cuộc đời sẽ trở nên vô vị, mất hết ý nghĩa.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về quan điểm của tác giả: Đời sống là bờ/ Những giấc mơ là biển/ Bờ không còn nếu chẳng có khơi xa.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong bài thơ “Giấc mơ của anh hề”, Lưu Quang Vũ đã gửi gắm một quan niệm sâu sắc: “Đời sống là bờ, những giấc mơ là biển, bờ không còn nếu chẳng có khơi xa”. Ở đây, “đời sống” được ví như bờ – là cái hữu hạn, gần gũi, nhỏ bé, còn “giấc mơ” là biển – là cái vô biên, rộng lớn, biểu tượng cho những khát vọng và ước mơ vươn tới. Nếu không có biển, bờ chỉ là một dải cát trơ trọi; cũng như nếu không có giấc mơ, cuộc đời con người sẽ trở nên tẻ nhạt, vô nghĩa. Giấc mơ là động lực thôi thúc con người sống đẹp hơn, mạnh mẽ hơn, dám vượt lên những giới hạn của hiện thực để hướng đến tự do, sáng tạo và hạnh phúc. Nhờ có những “khơi xa” ấy, con người không ngừng phát triển và hoàn thiện bản thân. Quan niệm của Lưu Quang Vũ nhắc nhở mỗi chúng ta: hãy biết nuôi dưỡng ước mơ, dù nhỏ bé hay lớn lao, bởi chính những giấc mơ ấy làm cho cuộc sống thêm ý nghĩa, làm cho con người thêm tự tin và nhân văn hơn giữa dòng đời.