THUỐC ĐẮNG

(Mai Văn Phấn)

(Cho Ngọc Trâm)

Cơn sốt thiêu con trên giàn lửa

Cha cũng có thể thành tro nữa

Thuốc đắng không chờ được rồi

Giữ tay con

Cha đổ

Ngậm ngùi thả lòng chén vơi...

 

Con ơi! Tí tách sương rơi

Nhọc nhằn vắt qua đêm lạnh

Và những cánh hoa mỏng mảnh

Đưa hương phải nhờ rễ cay.

 

Mồ hôi keo thành chai tay

Mùa xuân tràn vào chén đắng

Tuổi cha nước mắt lặng lặng

Sự thật khóc oà vu vơ.

 

Con đang ăn gì trong mơ

Cha để chén lên cửa sổ

Khi lớn bằng cha bây giờ

Đáy chén chắc còn bão tố.

(Thuốc đắng, Mai Văn Phấn, in trong Giọt nắng, Hội liên hiệp văn học nghệ thuật Hải Phòng xuất bản, 1992)

Bài thơ trên được viết theo thể thơ nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích những tâm sự của người cha ở bài thơ “Thuốc đắng” – Mai Văn Phấn.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả và tác phẩm: “Thuốc đắng” là một bài thơ hay, giàu ý nghĩa nhân văn của tác giả Mai Văn Phấn.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đền và những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ.

* Thân bài:

1. Khổ 1:

- Bài thơ bắt đầu bằng một khoảnh khắc dữ dội, gay cấn: Cơn sốt thiêu con trên giàn lửa miêu tả căn bệnh của người con. Các từ thiêu, giàn lửa, tro đầy ám ảnh, cho thấy căn bệnh đang hủy hoại cơ thể đứa con và cũng hủy diệt tinh thần của người cha.

- Những câu tiếp theo mô tả hành động người cha cho con uống thuốc. Nhìn bề ngoài, đây có vẻ là những hành động nghiệt ngã (giữ tay con, cha đổ), nhưng nhìn kĩ, nó xuất phát từ nỗi lo lắng, từ tình yêu thương của người cha: chỉ có uống thuốc, dù đắng, thì mới hết bệnh. Sau khi cho con uống thuốc, người cha cũng ngậm ngùi, xót xa vì con phải uống thuốc đắng như vậy: Ngậm ngùi thả lòng chén vơi.

2. Khổ 2:

Mở đầu là hô ngữ “con ơi” nhưng thực ra đây lại là lời người cha tự nói với mình. Đó là những suy tư về đời. Cuộc sống vốn không dễ dàng: Hạt sương dù nhỏ nhưng cũng phải nhọc nhằn chắt chiu qua một đêm lạnh giá mới có; hoa muốn tỏa hương cũng phải nhờ những chùm rễ cay.

3. Khổ 3:

Khổ thơ này tiếp tục là những suy niệm của người cha về cuộc đời:

- Hai câu đầu:

+ Mồ hôi – chai tay: Mồ hôi là hình ảnh biểu tượng cho sự vất vả, khó nhọc, chai tay là sự chịu đựng, quen với sự vất vả khó nhọc ấy.

+ Mùa xuân và chén đắng: mùa xuân là biểu tượng của sự sống, của cái bắt đầu, của niềm hy vọng lúc này đang tràn vào lòng chén đắng, biểu tượng cho nỗi khổ đau.

Qua hai câu thơ này, người cha muốn nói với con rằng: mọi nỗi đau khổ sẽ rèn luyện sức chịu đựng cho con người, và mọi nỗi đau khổ rồi cũng sẽ qua, hạnh phúc rồi sẽ đến. Ở đây, người cha đang hy vọng người con sẽ có một cuộc sống tốt đẹp sau này.

- Hai câu tiếp: là suy nghĩ của người cha về đời mình. Ở đây có thể hiểu rằng, cha hy vọng con sau này sẽ có được sung sướng, hạnh phúc, còn cuộc đời cha bây giờ, dù đã trải qua đau khổ nhưng vẫn chưa có được niềm vui. Nỗi đau vẫn còn đó, nhưng đó là nỗi đau không thể thổ lộ, chỉ biết câm lặng nuối nước mắt vào trong.

Câu thơ sự thật khóc òa vu vơ có thể hiểu là: cái sự thật cuộc đời mà người cha đã nếm trải là vô cùng éo le, nó không như người cha nghĩ. Sự thường thì qua đau khổ sẽ đến hạnh phúc, nhưng dường như điều đó không đúng đối với cuộc đời người cha.

4. Khổ cuối:

Khổ 4 vẫn là những suy ngẫm của người cha.

- Con đang ăn gì trong mơ: thế giới của mơ mộng, người con đang tận hưởng niềm hạnh phúc trong thế giới mơ mộng đó, nhưng đó là một thế giới không có thật. Đó cũng là cái nhìn màu hồng của trẻ thơ đối với cuộc đời, thấy cuộc đời cũng nhẹ nhàng, đẹp đẽ như một giấc mơ.

- Đối lập với thế giới mơ mộng đó của người con là thế giới hiện thực, với chiếc chén thuốc đắng vẫn còn đó, ở trên cửa sổ. Khi con lớn lên, bằng tuổi cha, con sẽ thấy cuộc đời không như mơ, và cuộc đời không chỉ có những gian nan nhỏ bé như chén thuốc đắng kia, mà còn là bão tố, là bao nỗi đau khổ lớn lao mà con người bắt buộc phải chịu đựng.

* Kết bài:

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và nghệ thuật của bài thơ: Bài thơ giàu tính triết lí, thể hiện những suy tư sâu sắc của người cha về cuộc đời.

- Nêu tác động của tác phẩm đối với bản thân hoặc cảm nghĩ sau khi đọc, thưởng thức bài thơ: Bài thơ giúp ta biết yêu thương và ghi nhớ công ơn của cha mẹ, giúp ta hiểu hơn về những niềm vui và nỗi buồn, hạnh phúc lẫn khổ đau trong cuộc sống.

Bài viết tham khảo

Mai Văn Phấn là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ đương đại Việt Nam, với giọng thơ giàu suy tưởng và đậm tính nhân văn. Trong bài thơ “Thuốc đắng”, ông đã gửi gắm nỗi lòng của một người cha đang chăm con ốm, qua đó thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về tình phụ tử và về cuộc đời.

Ngay từ khổ thơ đầu, người cha hiện lên với nỗi đau và tình thương vô bờ dành cho con. Cơn bệnh của đứa con được ví như “cơn sốt thiêu con trên giàn lửa”, khiến ông cảm thấy mình “có thể thành tro nữa”. Cụm từ “giữ tay con/ cha đổ” thể hiện hành động cứng rắn, nghiệt ngã nhưng đầy yêu thương – bởi ông hiểu rằng, chỉ có “thuốc đắng” mới cứu được con. Sau giây phút đó là nỗi ngậm ngùi xót xa của người cha, khi ông “thả lòng chén vơi” – chén thuốc không chỉ vơi đi phần thuốc mà còn vơi cả phần đau đớn trong lòng cha.

Sang khổ thơ thứ hai, lời thơ trở thành những suy tư về cuộc sống. Người cha thấu hiểu rằng, trong cuộc đời này, chẳng có hạnh phúc nào dễ dàng mà có được. Cũng như “những cánh hoa mỏng mảnh đưa hương phải nhờ rễ cay”, con người phải đi qua gian nan, chịu đựng khổ đau mới có thể chạm tới hạnh phúc. Đó là bài học đầu đời cha muốn gửi gắm cho con: phải biết đón nhận những “chén đắng” của cuộc sống để trưởng thành.

Khổ thơ thứ ba tiếp tục là những chiêm nghiệm sâu sắc của người cha về đời người. Hình ảnh “mồ hôi keo thành chai tay” gợi sự lam lũ, nhọc nhằn – nhưng chính từ trong vất vả ấy, “mùa xuân tràn vào chén đắng”, nghĩa là hạnh phúc nảy mầm từ gian khó. Dẫu vậy, “tuổi cha nước mắt lặng lặng” cho thấy cha đã trải qua nhiều đau thương, nhiều mất mát mà không thể nói thành lời. Câu thơ “sự thật khóc òa vu vơ” là tiếng nấc nghẹn của một đời người từng nếm đủ cay đắng – nhận ra rằng, hạnh phúc chẳng phải lúc nào cũng đến sau khổ đau, và sự thật của cuộc đời đôi khi lại quá nghiệt ngã.

Ở khổ thơ cuối, giọng thơ trở nên trầm buồn, pha chút dự cảm. Người cha nhìn con “ăn gì trong mơ” – giấc mơ hồn nhiên, ngọt ngào như chính tuổi thơ của con. Nhưng ông hiểu, ngoài kia cuộc sống còn lắm bão tố, bởi “đáy chén chắc còn bão tố”. Đó vừa là lời cảnh báo, vừa là sự truyền dạy của người đi trước: con hãy sẵn sàng đối diện với thử thách, vì đó là quy luật của đời sống.

“Thuốc đắng” không chỉ là lời tự sự của một người cha lo lắng cho con mà còn là triết lý sống sâu sắc. Qua giọng thơ thủ thỉ, giàu cảm xúc và hình ảnh giản dị mà thấm thía, Mai Văn Phấn đã khắc họa tình cha con cảm động, đồng thời gửi gắm thông điệp nhân sinh: cuộc đời luôn có “chén đắng”, nhưng chính từ đó con người học được nghị lực, bản lĩnh và biết trân trọng hạnh phúc. Bài thơ khiến ta thấu hiểu hơn tình yêu thương âm thầm của cha và thêm trân quý những giá trị giản dị nhưng sâu sắc trong cuộc sống.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về vai trò của thử thách trong cuộc sống.

- Hệ thống ý: Suy nghĩ về vai trò của thử thách:

+ Thử thách giúp con người nhìn nhận và vượt qua giới hạn của bản thân

+ Thử thách giúp rèn luyện bản lĩnh

+ Thử thách giúp tích lũy kinh nghiệm

v.v…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vai trò của thử thách trong cuộc sống.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống, không ai có thể trưởng thành mà không trải qua thử thách. Giống như “cánh hoa mỏng mảnh đưa hương phải nhờ rễ cay”, con người chỉ có thể tỏa sáng, vững vàng hơn khi dám đối mặt với khó khăn. Thử thách là môi trường để mỗi người nhìn nhận rõ giới hạn của bản thân, từ đó nỗ lực vượt qua để hoàn thiện mình. Trải qua gian khổ, con người được rèn luyện bản lĩnh, nghị lực và ý chí kiên cường, học cách đứng lên sau thất bại. Chính những chông gai của cuộc đời giúp ta tích lũy kinh nghiệm, biết trân trọng hạnh phúc và thành công. Nếu cuộc đời chỉ toàn phẳng lặng, con người sẽ mãi yếu đuối, không đủ sức vươn lên trước biến cố. Vì vậy, thử thách không phải là điều đáng sợ, mà là món quà quý giá giúp ta trưởng thành hơn, mạnh mẽ hơn và sống ý nghĩa hơn giữa dòng đời đầy biến động.