NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ (Trích)

(Nguyễn Tuân)

[ ... ] Tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà mấy lần, và thấy đó cũng là thêm cho mình một góc độ nhìn một cách nhìn về con sông Tây Bắc hung bạo và trữ tình. Từ trên tàu bay mà nhìn xuống Sông Đà, không ai trong tàu bay nghĩ rằng cái dây thừng ngoẫn ngoèo dưới chân mình kia lại chính là cái con sông hang nam và đời đời kiếp kiếp làm mình làm mấy với con người Tây Bắc và phản ứng giận dỗi vô tội vạ với người lái đò Sông Đà. Cũng không ai nghĩ rằng đó là con sông của câu đồng dao thần thoại Sơn Tinh Thủy Tinh “Núi cao sông hãy còn dài/ Năm năm báo oán đời đời đánh ghen”. Hình như khi mà ta đã quen đọc bản đồ sông núi, thì mỗi lúc ngồi tàu bay trên chiều cao mà nhìn xuống đất nước Tố quốc bao la, càng thấy quen thuộc với từng nét sông tãi ra trên đại dương đá lờ lờ bóng mây dưới chân mình. Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ấn hiện trong mây trời tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai va cuồn cuộn mù khói Mèo đốt nương xuân. Tôi đã nhìn say sưa làn mây mùa xuân bay trên Sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa thu mà nhìn xuống dòng nước Sông Đà. Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của Sông Gâm Sông Lô. Mùa thu nước Sông đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một nguời bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về. Chưa hề bao giờ tôi thấy dòng Sông Đà là đen như thực dân Pháp đã đè ngửa con sông ta ra đố mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây láo lếu, rồi cứ thế mà phiết vào bản đồ lai chữ. [ ... ]

* Chú thích:

Nguyễn Tuân (1910 - 1987): Ông sinh ra và lớn lên Hà Nội. Nguyễn Tuân viết văn với một phong cách tài hoa, uyên bác và được xem là bậc thầy trong việc sáng tạo và sử dụng Tiếng Việt. Các tác phẩm của ông luôn thể hiện phong cách độc đáo, tài hoa, sự hiểu biết phong phú trong nhiều lĩnh vực với vốn ngôn ngữ giàu có, điêu luyện.

“Người lái đò sông Đà” được rút từ tập “Sông Đà” (1960), gồm 15 tập tùy bút, ra đời trong không khí phấn khởi xay dựng CNXH ở miền Bắc. Khí thế sôi động ấy đã thúc đẩy bước chân của Nguyễn Tuân tìm về miền Tây tổ quốc, khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên và con người nơi đây. Tác phẩm ngợi ca vẻ đẹp kỳ vĩ, hào hùng nhưng cũng trữ tình, đầy thơ mộng của thiên nhiên đất nước trong thời kỳ đổi mới; là áng văn đẹp thể hiện tình yêu quê hương, đất nước sâu đậm của ông.

(1) Đồng dao: Là thơ ca dân gian truyền miệng của trẻ em Việt Nam dùng để hát khi đi làm đồng, làm ruộng. Đồng dao bao gồm nhiều loại: các bài hát, câu hát trẻ em, lời hát trong các trò chơi, bài hát ru.

Xác định đề tài của đoạn văn bản tùy bút trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước và tình yêu Tổ quốc của con người Việt Nam qua cái nhìn của người nghệ sĩ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Tuân – người nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, suốt đời đi tìm “cái đẹp” trong con người và thiên nhiên đất nước.

- Giới thiệu tác phẩm Người lái đò Sông Đà và đoạn trích – thể hiện sâu sắc cái nhìn độc đáo về con sông Tây Bắc.

- Nêu vấn đề nghị luận: Qua cái nhìn của Nguyễn Tuân, thiên nhiên hiện lên vừa hùng vĩ, trữ tình, vừa bộc lộ tình yêu sâu nặng với đất nước của người nghệ sĩ.

* Thân bài:

a. Vẻ đẹp hùng vĩ và trữ tình của thiên nhiên Việt Nam

- Từ góc nhìn “trên tàu bay”, Sông Đà hiện lên như một bức tranh kỳ vĩ: dòng sông “tuôn dài như một áng tóc trữ tình”, uốn lượn giữa mây trời và núi đá Tây Bắc.

- Miêu tả tinh tế, giàu cảm xúc: mỗi mùa, mỗi thời điểm, Sông Đà lại mang một vẻ đẹp khác – “xanh ngọc bích” của xuân, “lừ lừ chín đỏ” của thu.

- Nghệ thuật so sánh, nhân hóa, liên tưởng tài hoa: thiên nhiên trở nên sống động, có tâm hồn như con người.

→ Nguyễn Tuân không chỉ tả cảnh mà còn thổi hồn vào cảnh, biến dòng sông thành một sinh thể giàu cảm xúc, thể hiện tầm nhìn của người nghệ sĩ.

b. Cái nhìn tài hoa, độc đáo của người nghệ sĩ yêu nước

- Nguyễn Tuân nhìn thiên nhiên bằng con mắt của người nghệ sĩ và người công dân.

Ông trân trọng vẻ đẹp nguyên sơ, kỳ vĩ của Sông Đà – biểu tượng cho đất nước Việt Nam tươi đẹp.

- Phê phán cái nhìn “đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào” của thực dân – một thái độ tự hào, bảo vệ danh xưng, bản sắc dân tộc.

→ Thể hiện lòng yêu nước kín đáo mà sâu sắc: yêu vẻ đẹp tự nhiên, yêu ngôn ngữ Việt, yêu từng con sông, ngọn núi của quê hương.

c. Thông điệp và giá trị tư tưởng

- Thiên nhiên Việt Nam không chỉ đẹp mà còn gắn bó mật thiết với lịch sử, văn hóa dân tộc.

- Người nghệ sĩ chân chính phải biết nhìn thấy vẻ đẹp, khơi dậy niềm tự hào dân tộc qua trang văn.

- Qua Người lái đò Sông Đà, Nguyễn Tuân khẳng định: yêu nước không chỉ là chiến đấu, mà còn là giữ gìn, ngợi ca và làm giàu thêm vẻ đẹp của Tổ quốc trong tâm hồn con người.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Đoạn trích thể hiện tài năng nghệ thuật và tình yêu quê hương sâu đậm của Nguyễn Tuân.

- Mở rộng: Trong thời đại hôm nay, mỗi người Việt Nam cần tiếp nối tình yêu ấy bằng việc trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa dân tộc.

Bài viết tham khảo

Thiên nhiên là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn con người, là nguồn cảm hứng bất tận của nghệ thuật. Trong văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân được xem là người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp. Với tùy bút Người lái đò Sông Đà, ông đã để lại một bức tranh thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, dữ dội, vừa trữ tình, thơ mộng, thể hiện tình yêu tha thiết với đất nước và con người Việt Nam.

Từ cái nhìn của Nguyễn Tuân, Sông Đà hiện lên đầy sức sống. Ở độ cao của tàu bay, dòng sông “tuôn dài như một áng tóc trữ tình”, ẩn hiện giữa “mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai”. Hình ảnh ấy vừa gợi sự mềm mại, duyên dáng, vừa toát lên nét kiêu sa, quyến rũ. Từng mùa trôi qua, sắc nước lại đổi thay: “mùa xuân xanh ngọc bích”, “mùa thu lừ lừ chín đỏ” – những liên tưởng lạ lùng, gợi cảm, chỉ có thể đến từ tâm hồn tinh tế của một người nghệ sĩ tài hoa. Thiên nhiên dưới ngòi bút Nguyễn Tuân không tĩnh tại mà sống động, có tâm hồn, có cảm xúc, có cả những giận hờn, say đắm như con người.

Nhưng vượt lên trên vẻ đẹp trữ tình ấy là cái nhìn yêu nước sâu sắc của nhà văn. Khi ông phê phán bọn thực dân “đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào”, Nguyễn Tuân không chỉ nói về một tên gọi, mà là nói về lòng tự trọng dân tộc. Ông bảo vệ vẻ đẹp nguyên bản, tinh khiết của dòng sông như bảo vệ linh hồn đất nước. Ẩn trong trang văn là tình yêu quê hương thầm kín nhưng mãnh liệt – tình yêu với mảnh đất Tây Bắc, với văn hóa Việt, với ngôn ngữ Việt. Người nghệ sĩ ấy không chỉ ngợi ca thiên nhiên mà còn góp phần khẳng định bản sắc Việt Nam trong văn học hiện đại.

Đọc Người lái đò Sông Đà, ta không chỉ thấy một dòng sông đẹp mà còn thấy tình yêu nước sâu sắc của Nguyễn Tuân. Ông cho ta nhận ra rằng yêu nước không chỉ là hành động lớn lao, mà còn là cái nhìn trân trọng với từng con sông, ngọn núi, với từng nét đẹp của Tổ quốc. Chính qua ngòi bút của ông, thiên nhiên Việt Nam trở nên gần gũi mà thiêng liêng, gợi lên niềm tự hào về non sông gấm vóc.

Nguyễn Tuân đã biến Sông Đà thành biểu tượng của cái đẹp, của tâm hồn Việt Nam. Qua vẻ đẹp thiên nhiên và tình yêu tha thiết với Tổ quốc, ông gửi gắm một thông điệp: mỗi người cần biết nhìn, biết yêu và biết giữ gìn vẻ đẹp của đất nước mình. Đó cũng chính là cách để mỗi chúng ta tiếp nối mạch nguồn tình yêu quê hương của những người nghệ sĩ chân chính.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về tình yêu quê hương, đất nước qua việc cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên Việt Nam.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích:

. Tình yêu quê hương, đất nước là sự gắn bó, trân trọng những giá trị đẹp đẽ của thiên nhiên, con người và văn hóa dân tộc.

+ Bàn luận, phân tích:

. Nguyễn Tuân cảm nhận Sông Đà bằng cái nhìn tài hoa, uyên bác: vừa hung bạo, dữ dội, vừa trữ tình, thơ mộng.

. Qua từng câu chữ giàu hình ảnh và cảm xúc, nhà văn thể hiện niềm say mê và niềm tự hào sâu sắc trước vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc – một phần máu thịt của Tổ quốc.

. Yêu quê hương còn là biết chiêm ngưỡng, giữ gìn và trân quý những gì thuộc về đất nước.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện được suy nghĩ về tình yêu quê hương, đất nước qua việc cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên Việt Nam.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích “Người lái đò Sông Đà”, Nguyễn Tuân đã thể hiện một tình yêu quê hương đất nước sâu sắc thông qua cái nhìn đầy mê say với vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc. Dưới ngòi bút tài hoa của ông, con Sông Đà hiện lên vừa hung bạo, dữ dội, vừa trữ tình, thơ mộng như một “áng tóc trữ tình” của đất trời. Những so sánh, liên tưởng độc đáo, ngôn ngữ tinh tế và uyển chuyển cho thấy tấm lòng trân trọng, tự hào của nhà văn trước vẻ đẹp kỳ vĩ của Tổ quốc. Nguyễn Tuân không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn gửi gắm trong đó tình yêu tha thiết với non sông, niềm tin vào sức sống bền bỉ của đất nước. Trong cuộc sống hôm nay, mỗi người cần học ở ông tình yêu ấy: biết chiêm ngưỡng, giữ gìn và góp phần làm cho quê hương thêm tươi đẹp. Bởi chỉ khi yêu đất nước bằng trái tim chân thành, con người mới có thể sống có ý nghĩa và cống hiến nhiều hơn cho Tổ quốc mình.