“NHẬN” VÀ “CHO” TRONG HỘI NHẬP VĂN HÓA

(TN&MT) - Từ cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, Ủy ban văn hóa, giáo dục của Liên hợp quốc (UNESCO) đã khuyến cáo: Bước sang thế kỷ 21, nền khoa học của nhân loại có những bước tiến như vũ bão, làm đảo lộn nhiều giá trị tưởng như đã ổn định. Những thành tựu kì diệu của khoa học, công nghệ... sẽ kéo theo những thay đổi về văn hóa, tác động sâu sắc đến các giá trị văn hóa truyền thống theo hướng tích cực hoặc tiêu cực.

Vì vậy, các dân tộc cần chuẩn bị cho quá trình hội nhập một cách thông minh, trên cơ sở bảo tồn vững chắc những tinh hoa truyền thống của nền văn hóa dân tộc mình, góp phần làm phong phú nền văn hóa chung của nhân loại.

                                    

Từ trước tới nay, Đảng ta luôn luôn đề cao vai trò của văn hóa trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong sự nghiệp đổi mới, Đảng xác định văn hóa là động lực và nền tảng của phát triển bền vững, “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế” là cốt lõi của “Văn hóa hội nhập” Việt Nam trong thời kỳ hội nhập và toàn cầu hóa, vì văn hóa không đứng ngoài chính trị và kinh tế. Hội nhập văn hóa đồng thời diễn ra trong quá trình hội nhập kinh tế.

Nếu hội nhập kinh tế diễn ra theo xu hướng hòa đồng các giá trị thì hội nhập văn hóa - vấn đề cốt tử là phải bảo tồn cho được các giá trị riêng biệt, đó chính là bản sắc văn hóa của dân tộc. Hội nhập văn hóa là sự thống nhất giữa “nhận” và “cho”. “Nhận” cái mới của nước ngoài và “cho” thế giới, đóng góp cho thế giới những điều đặc sắc của văn hóa Việt Nam. Tức là, quá trình hội nhập, chúng ta không chỉ tiếp biến văn hóa nhân loại để làm giàu có thêm kho tàng văn hóa Việt Nam, mà văn hóa Việt Nam có thể đóng góp những giá trị đặc sắc của mình vào văn hóa chung của nhân loại. Văn hóa Việt Nam có đủ tầm vóc, bản lĩnh, tự tin để tham gia định hình những giá trị chung trong văn hóa của nhân loại. Đó là một nội dung quan trọng của tiến trình hội nhập văn hóa.

                                    

Giao lưu và hội nhập văn hóa có vai trò và ý nghĩa hết sức quan trọng đối với sự phát triển nền văn hóa của mỗi quốc gia, dân tộc. Nhưng hội nhập bao giờ cũng có 2 mặt. Mặt tích cực là giao lưu và hội nhập sẽ giúp cho văn hóa mỗi dân tộc luôn phát triển, tiếp nhận được những tinh hoa văn hóa của các dân tộc khác để bồi đắp thêm cho văn hóa của dân tộc mình, đồng thời, quảng bá được những giá trị văn hóa của dân tộc mình cho các dân tộc khác. Tuy nhiên, cùng với đó là nguy cơ “đồng hóa” các hệ giá trị, các chuẩn mực văn hóa dân tộc, đe dọa tính sáng tạo của các nền văn hóa dân tộc, dẫn đến tình trạng “vong bản”, thậm chí thủ tiêu các giá trị văn hóa dân tộc.

Bản sắc văn hóa của một dân tộc chính là cốt cách của dân tộc ấy. Cốt cách dân tộc là những phẩm chất tương đối ổn định và bền vững, bởi nó được hình thành và tồn tại trong lịch sử tồn tại và phát triển của dân tộc. Đồng thời, cốt cách dân tộc được thể hiện rất rõ ở lĩnh vực văn hóa, làm nên bản sắc văn hóa của dân tộc. Vì vậy, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cũng chính là giữ gìn cốt cách của dân tộc. Một nền văn hóa giữ được cốt cách dân tộc sẽ là một nền văn hóa có đủ nội lực đề kháng, chống lại các cuộc “xâm lăng văn hóa” từ bên ngoài. Một nền văn hóa như vậy mới đủ tự tin và bản lĩnh để tiếp nhận chọn lọc những giá trị văn hóa của các dân tộc khác, “dân tộc hóa” những giá trị văn hóa nhân loại để đồng hành cùng nhân loại.

Trong quá trình giao lưu văn hóa hiện nay, sự xâm nhập, thẩm thấu các giá trị văn hóa ngoại lai vào nước ta diễn ra thông qua nhiều hình thức, con đường rất tinh vi, thông qua các loại hình nghệ thuật phức hợp. Chưa kể, đang có những âm mưu “xâm lăng” văn hóa, làm mờ nhòe ranh giới, làm “mù nhận thức” của người tiếp nhận. Nguy cơ ấy đòi hỏi dân tộc ta phải trang bị cho nền văn hóa truyền thống một sức đề kháng đủ mạnh, để cốt cách văn hóa Việt Nam thẩm thấu và di truyền vào con tim, khối óc, huyết quản... của mỗi con dân nước Việt, để trong công cuộc hội nhập, văn hóa chỉ hòa nhập chứ không bị “hòa tan”.

(Theo nhà văn Mai Nam Thắng, baotainguyenmoitruong.vn, ngày 02/3/2023)

Vấn đề hội nhập văn hóa của nước ta được đặt ra trong bối cảnh nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề: Trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập văn hóa trở thành xu thế tất yếu của mọi quốc gia.

- Dẫn ngữ liệu: Bài viết của nhà văn Mai Nam Thắng khẳng định hội nhập là quá trình “nhận” tinh hoa nhân loại và “cho” thế giới thấy bản sắc riêng của dân tộc.

- Nêu luận đề: Việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, giúp dân tộc khẳng định bản lĩnh và vị thế trong dòng chảy văn hóa toàn cầu.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Bản sắc văn hóa dân tộc là những giá trị vật chất và tinh thần mang tính đặc trưng, được hình thành và gìn giữ qua lịch sử: ngôn ngữ, phong tục, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo lý sống...

- Hội nhập văn hóa là sự giao lưu, tiếp biến giữa các nền văn hóa khác nhau, vừa “nhận” giá trị mới từ bên ngoài, vừa “cho” thế giới thấy nét đặc trưng của mình.

- Giữ gìn bản sắc không có nghĩa là khép kín, mà là bảo tồn và phát huy những tinh hoa dân tộc trong quá trình hội nhập.

b. Bàn luận và phân tích

- Ý nghĩa của việc giữ gìn bản sắc văn hóa:

+ Khẳng định cốt cách và bản lĩnh dân tộc: Bản sắc là linh hồn của dân tộc; nếu mất bản sắc, dân tộc sẽ đánh mất chính mình dù kinh tế có phát triển đến đâu.

+ Tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững: Văn hóa là “nền tảng tinh thần của xã hội”, là sức mạnh nội sinh để đất nước hội nhập mà vẫn tự tin, độc lập.

+ Góp phần làm phong phú nền văn hóa nhân loại: Khi giữ được bản sắc, Việt Nam có thể “cho” thế giới thấy nét độc đáo của mình - từ áo dài, tiếng Việt, ẩm thực, nghệ thuật dân gian đến tinh thần nhân ái, hiếu hòa.

+ Nguy cơ của việc không giữ được bản sắc: Sự du nhập ồ ạt của văn hóa ngoại lai khiến nhiều người trẻ sính ngoại, thờ ơ với văn hóa truyền thống. Các giá trị lệch chuẩn, lối sống thực dụng, “vong bản”, “mất gốc” có nguy cơ làm phai nhạt cốt cách dân tộc.

+ Trách nhiệm của mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ:

Học tập, tìm hiểu và trân trọng văn hóa truyền thống.

Chọn lọc tiếp thu tinh hoa nhân loại một cách thông minh, sáng tạo.

Quảng bá giá trị văn hóa Việt ra thế giới thông qua nghệ thuật, du lịch, truyền thông, công nghệ…

Sống đẹp, nhân văn, thể hiện phẩm chất người Việt trong đời sống hiện đại — đó chính là cách “giữ” bản sắc trong hành động.

c. Mở rộng, phản đề

- Giữ gìn bản sắc không đồng nghĩa với bảo thủ, khước từ cái mới.

- Cần mở lòng đón nhận tinh hoa nhân loại, nhưng phải có bản lĩnh văn hóa để “hòa nhập mà không hòa tan”.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa của việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong hội nhập: đó là cách bảo vệ cội nguồn và bản lĩnh Việt Nam giữa thế giới toàn cầu.

- Mỗi người Việt, đặc biệt là giới trẻ, cần ý thức mình vừa là “người nhận” vừa là “người cho” trong giao lưu văn hóa, để văn hóa Việt mãi tỏa sáng trên bản đồ nhân loại.

Bài viết tham khảo

Trong thời đại toàn cầu hóa hôm nay, hội nhập văn hóa đã trở thành xu hướng tất yếu của mọi quốc gia. Bài viết “Nhận và Cho trong hội nhập văn hóa” của nhà văn Mai Nam Thắng khẳng định: hội nhập không chỉ là tiếp nhận tinh hoa nhân loại mà còn là quá trình lan tỏa giá trị riêng của dân tộc. Từ đó, ta nhận thấy việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Bản sắc văn hóa dân tộc là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần được hình thành qua lịch sử, làm nên cốt cách và tâm hồn riêng của mỗi dân tộc. Hội nhập văn hóa là sự giao lưu, tiếp biến giữa các nền văn hóa, là quá trình “nhận” cái hay của thế giới và “cho” thế giới thấy điều đặc sắc của dân tộc mình. Giữ gìn bản sắc không có nghĩa là khép kín hay bảo thủ, mà là bảo tồn, phát huy tinh hoa văn hóa truyền thống trong dòng chảy hiện đại.

Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trước hết giúp khẳng định cốt cách và bản lĩnh Việt Nam. Văn hóa là linh hồn của dân tộc; nếu đánh mất bản sắc, dân tộc sẽ đánh mất chính mình. Bên cạnh đó, bản sắc văn hóa còn là nền tảng của phát triển bền vững, là sức mạnh nội sinh để đất nước hội nhập mà vẫn độc lập, tự chủ. Một dân tộc biết giữ gìn và phát huy giá trị riêng của mình mới có thể tự tin đóng góp vào văn hóa chung của nhân loại. Thực tế cho thấy, văn hóa Việt Nam với tinh thần nhân ái, hiếu hòa, với áo dài, tiếng Việt, nghệ thuật dân gian, ẩm thực truyền thống... đã trở thành dấu ấn đẹp trong lòng bạn bè quốc tế. Đó chính là biểu hiện sinh động của quá trình “cho” – chia sẻ những giá trị Việt ra thế giới.

Tuy nhiên, hội nhập văn hóa cũng đem đến nhiều thách thức. Sự lan tỏa mạnh mẽ của các trào lưu ngoại lai dễ khiến một bộ phận giới trẻ sính ngoại, thờ ơ với truyền thống, dẫn đến lối sống thực dụng, lai căng. Những biểu hiện ấy không chỉ làm phai nhạt bản sắc mà còn đe dọa nền tảng tinh thần của xã hội. Vì vậy, việc giữ gìn bản sắc dân tộc không chỉ là nhiệm vụ của Nhà nước mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Mỗi người cần trau dồi hiểu biết về văn hóa dân tộc, sống đúng với các giá trị nhân văn Việt Nam, đồng thời tiếp thu có chọn lọc tinh hoa nhân loại để làm giàu thêm cho bản sắc dân tộc. Chỉ khi có bản lĩnh văn hóa, chúng ta mới đủ sức “hòa nhập mà không hòa tan”.

Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập không chỉ là gìn giữ quá khứ mà còn là hành động vì tương lai. Đó là cách để dân tộc Việt Nam khẳng định vị thế, góp phần định hình diện mạo văn hóa nhân loại bằng chính bản lĩnh và tâm hồn Việt. Hội nhập sẽ chỉ thật sự có ý nghĩa khi chúng ta vừa biết “nhận” tinh hoa thế giới, vừa biết “cho” thế giới thấy vẻ đẹp bất diệt của văn hóa Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình hội nhập quốc tế.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích:

. Bản sắc văn hóa dân tộc là những giá trị tinh thần, đạo lý, phong tục, lối sống... làm nên cốt cách riêng của một dân tộc.

. Giữ gìn bản sắc văn hóa là bảo vệ, phát huy những giá trị ấy trong đời sống hiện đại.

+ Bàn luận:

. Trong hội nhập, giới trẻ có nhiều cơ hội tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại (“nhận”) nhưng cũng cần biết quảng bá giá trị văn hóa Việt Nam (“cho”).

. Nguy cơ: nếu thiếu bản lĩnh, dễ bị lai căng, mất gốc, “hòa tan” vào văn hóa ngoại lai.

. Trách nhiệm của thanh niên là phải hiểu, yêu, và tự hào về văn hóa dân tộc; biết chọn lọc khi tiếp nhận cái mới; lan tỏa những giá trị văn hóa Việt Nam qua học tập, giao tiếp, sáng tạo nghệ thuật, truyền thông…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình hội nhập quốc tế.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày nay, giao lưu và hội nhập văn hóa là xu thế tất yếu, đặt ra yêu cầu thế hệ trẻ phải có ý thức và trách nhiệm trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Bản sắc văn hóa là tổng hòa những giá trị tinh thần, đạo lý, lối sống và truyền thống tốt đẹp được vun đắp qua hàng nghìn năm lịch sử, làm nên cốt cách riêng của dân tộc Việt Nam. Hội nhập văn hóa là quá trình “nhận” tinh hoa của nhân loại và “cho” thế giới thấy những nét đẹp của văn hóa Việt. Tuy nhiên, nếu không có bản lĩnh và hiểu biết, người trẻ rất dễ bị cuốn vào lối sống lai căng, đánh mất gốc rễ dân tộc. Vì vậy, thanh niên hôm nay cần chủ động tìm hiểu, trân trọng và quảng bá những giá trị văn hóa Việt Nam; biết chọn lọc khi tiếp thu cái mới, tiếp biến sáng tạo để làm giàu thêm cho văn hóa dân tộc. Giữ gìn bản sắc chính là giữ gìn linh hồn của Tổ quốc – để Việt Nam vừa hội nhập, vừa tỏa sáng trong dòng chảy văn hóa toàn cầu.