XING NHÃ (trích)

(Tóm tắt: Xing Nhã là con trai của Gia Rơ Khốt – một vị tù trưởng giàu có và danh tiếng ở Tây Nguyên. Do bị Gia Rơ Bú, một vị tù trưởng khác ganh ghét, gây chiến, kéo người sang cướp phá buôn làng, giết chết Gia Rơ Khốt và bắt vợ Gia Rơ Khốt là nàng H’ Bia về làm nô lệ. Xing Nhã, lúc ấy còn nhỏ, may mắn trốn thoát, được vợ chồng Xing Yuê đưa về nuôi. Lớn lên, khi biết chuyện, chàng đã không quản ngại gian khó, thử thách đi tìm Gia Rơ Bú để báo thù cho cha, cứu mẹ khỏi cảnh đoạ đày, đưa buôn làng trở lại cảnh yên vui ngày trước.)

XING NHÃ: Ơ giăng Gia Rơ Bú, đàn voi dữ của anh em ở đâu rồi, đưa ra đây ta thử sức chứ! Gia Rơ Bú đưa sáu con voi của sáu anh em ra trận đấu. Còn con voi của Pơ Rong Mưng, Gia

Rơ Bú để đưa ra cuối cùng.

Lần lượt sáu con voi đều bị Xing Nhã bẻ ngà, đâm thủng tim chết ngả nghiêng. Gia Rơ Bú càng tức giận, liền thả con voi đực của chàng Pơ Rong Mưng ra thử sức với chàng. Con voi này khi ra trận không sợ rụng đôi ngà vàng. Con voi đực được chủ cho đi trận liền hùng hục chạy tới, gió cuốn theo như bão, đầu đội đầy cành lá, mở lệch đôi ngà xông thẳng tới Xing Nhã. Xing Nhã lùi lại ba bước rồi nhảy múa đánh nhau với con voi đực dữ nhất của anh em Gia Rơ Bú. Nhưng chàng Xing Nhã quá mệt, nhảy lên cây cọ, con voi áp tới, chàng rơi vào đôi ngà của nó. Con voi đực liền đưa chàng về nhà cho chủ.

Trời hửng nắng, gió bão ngừng lại, bà Giỗn3 ra hiên phơi lúa nhìn xuống dưới trần thấy con voi đực của Pơ Rong Mưng đang đội chàng Xing Nhã về nhà Gia Rơ Bú, bà Giỗn về nhà báo cho ông Giỗn biết:

BÀ GIỖN: Ơ ông Giỗn, ông hãy nhìn xuống kia, cháu ta Xing Nhã đang bị con voi của Pơ Rong Mưng đội trên đôi ngà của nó mang đi khắp rừng thấp, đồi cao và sắp đến làng Gia Rơ Bú rồi!

Ông Giỗn đang ngủ say, vùng dậy lấy thuốc thiêng liệng xuống tiếp sức cho cháu. Xing Nhã chuyển mình, hai tay nắm chắc ngà voi, đu mình xuống đất. Hai chân dẫm chặt vòi nó, con voi bỗng dưng đứng im như cục đá. Chàng dằn mạnh đôi ngà của nó tuột khỏi miệng, con voi rống lên nghe rùng rợn núi đồi, ngã quỵ xuống. Chàng Xing Nhã giơ đôi ngà voi lên, chiếc ngà bên trái chàng ném cho nàng Hơ Bia Bơ Lao, chiếc ngà bên phải chàng vứt lên hiên nhà Gia Rơ Bú cho Gia Rơ Bú4.

GIA RƠ BÚ (hoảng hốt liền gọi các em): Ơ các em Xing Pú, Xing Pa, Xing Ala, Pơ Rong Pha, Pơ Rong Mtin, Pơ Rong Mưng! Con voi quý nhất của ta đã bị thằng chó Xing Nhã bẻ gãy đôi ngà rồi.

PƠ RONG MƯNG: Ơ anh Gia Rơ Bú chúng ta hãy chạy đi thôi.

GIA RƠ BÚ: Chẳng việc gì phải sợ con dê non ấy. Các em hãy cho khiên xoáy, luyện đường đao cho sắc, đánh diệt thằng bé con máu chưa khô trên đầu ấy.

Xing Ba múa khiên, cầm đao ra trận đánh nhau với chàng Xing Nhã. Nhưng mới chỉ chạy múa được ba đồi núi, Xing Ba đã bị Xing Nhã chém đứt nhượng chân và ngã quỵ. Đến lượt Xing Ala, Pơ Rong Pha, Pơ Rong Mtin đều bị Xing Nhã chém tại trận. Bây giờ đến lượt Gia Rơ Bú ra trận

Ông Giỗn và bà Giỗn là ông Trời và bà Trời, đứng về phía người anh hùng Xinh Nhã. 4 Người Ê đê quan niệm bên trái là siêng năng, bên phải là lười biếng, ghét bỏ.

đánh. Thấy Gia Rơ Bú, Xing Nhã hỏi:

XING NHÃ: Ơ Gia Rơ Bú, bây giờ ai chạy trước?

GIA RƠ BÚ: Hỡi con chim non mọc lông chưa kín cánh, mày hãy chạy trước đi, ta đuổi chém mày!

Xing Nhã quay khiên múa. Đất bụi bay mịt mù như mây trời tháng bảy. Xing Nhã nhảy qua trái núi, lượn qua con suối, băng qua đầu đèo, nhanh hơn bầy chim diều, chim ó. Gia Rơ Bú nhìn theo, tối mày tối mặt, không đoán được đường đao của Xing Nhã chĩa về hướng nào.

GIA RƠ BÚ: Được, bây giờ tao không giết mày, tao sẽ tìm cách phá sạch làng mày! Té ra đứa nào cũng là đầu đen, máu đỏ5 cả sao? Tao sẽ về cắt cổ mẹ mày ở nhà thôi!

XING NHÃ (ngừng múa): Ơ Gia Rơ Bú! Ta đang đứng ở phía mặt trời mọc đây rồi. Bây giờ, ngươi múa đao đi, ta đuổi theo.

Gia Rơ Bú múa lung tung, múa loanh quanh như con gà mắc nước, như sao lạc đường đi. Đường đao chỉ đâm vào giữa trống không. Xing Nhã mới đi được một bước đã chém trúng ngay chân Gia Rơ Bú. Máu phọt lên trời, đỏ như chiếc dây mây lửa.

XING NHÃ: Ơ Gia Rơ Bú, máu gì chảy ở chân đấy? GIA RƠ BÚ: Máu con vắt ở núi Hơ mú cắn tao.

Gia Rơ Bú múa tiếp. Xing Nhã chém luôn cánh tay phải, đao và khiên của Gia Rơ Bú rơi xuống. XING NHÃ: Tại sao khiên đao ngươi rơi mất rồi?

GIA RƠ BÚ: Không phải! Đó là tiếng kêu của chiếc lục lạc trẻ con chơi, tiếng vù của con diều đói gió đấy.

Gia Rơ Bú cố sức múa nữa, nhưng lần này chưa kịp trở tay, chiếc khiên đã bị Xing Nhã đánh vỡ tung, rơi xuống đất.

[…]

Xing Nhã lên hiên nhà Gia Rơ Bú gọi dân làng.

XING NHÃ: Ơ chim nghiếc một ngàn, chim kơtrao một sườn đồi, hỡi tất cả dân làng đó đây. Các anh muốn về với chúng tôi hay ở lại đây?

DÂN LÀNG: Chúng tôi xin đi theo ông đấy. Cả đoàn người đông nghịt kéo về.

(Trích: Xing Nhã, sử thi Ê đê, in trong Tổng tập văn học Việt Nam, tập 40, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000, Tr.221-225)

Xác định nhân vật chính trong văn bản?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về phẩm chất anh hùng của nhân vật Xing Nhã qua đoạn trích sử thi Ê-đê.

- Hệ thống ý:

+ Sức mạnh phi thường: đánh bại voi dữ, hạ gục anh em Gia Rơ Bú, chiến thắng chính kẻ thù tàn ác.

+ Trí tuệ, bản lĩnh: linh hoạt trong trận đấu, dũng cảm đối diện mọi thử thách.

+ Tình yêu thương và trách nhiệm: báo thù cho cha, cứu mẹ, giải thoát buôn làng khỏi cảnh áp bức.

+ Khát vọng cộng đồng: sau chiến thắng, chàng kêu gọi dân làng đoàn kết, xây dựng cuộc sống mới.

=> Hình tượng Xing Nhã ca ngợi sức mạnh, trí tuệ, tinh thần đoàn kết của con người Tây Nguyên; khẳng định niềm tin vào công lí và sự chiến thắng của chính nghĩa.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về phẩm chất anh hùng của nhân vật Xing Nhã qua đoạn trích sử thi Ê-đê.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong sử thi Ê-đê, Xing Nhã hiện lên là hình tượng người anh hùng vừa có sức mạnh phi thường, vừa có khát vọng lớn lao cho cộng đồng. Đoạn trích đã cho thấy chàng là dũng sĩ kiệt xuất: có thể bẻ gãy ngà voi dữ, đánh bại từng đối thủ hùng mạnh, cuối cùng hạ gục cả kẻ thù tàn ác là Gia Rơ Bú. Ở Xing Nhã, không chỉ có sức mạnh mà còn có bản lĩnh, trí tuệ linh hoạt trong trận đấu, cùng với trái tim chan chứa tình thương. Chàng quyết báo thù cho cha, cứu mẹ thoát cảnh đoạ đày, đem lại bình yên cho buôn làng. Chiến thắng của Xing Nhã không chỉ là niềm vui riêng, mà còn mở ra khát vọng chung khi chàng kêu gọi dân làng đoàn kết cùng mình xây dựng cuộc sống mới. Nhân vật ấy tiêu biểu cho lí tưởng thẩm mĩ của người Ê-đê: ngợi ca sức mạnh, trí tuệ, tinh thần cộng đồng và niềm tin vào công lí. Hình tượng Xing Nhã cũng để lại bài học ý nghĩa cho chúng ta hôm nay: hãy sống có ý chí, trách nhiệm, biết yêu thương và dấn thân vì những giá trị lớn lao của cộng đồng.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích Xing Nhã (sử thi Ê-đê) để làm rõ giá trị nội dung của tác phẩm.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về sử thi Ê-đê – một kho tàng văn hóa tinh thần đặc sắc của Tây Nguyên.

- Giới thiệu tác phẩm Xing Nhã và đoạn trích – kể về hành trình báo thù cho cha, giải thoát mẹ và buôn làng của người anh hùng Xing Nhã.

- Nêu luận điểm: Đoạn trích thể hiện giá trị nội dung sâu sắc: ca ngợi hình tượng người anh hùng, khẳng định niềm tin công lí và khát vọng cộng đồng của người Ê-đê.

* Thân bài:

a. Hình tượng người anh hùng sử thi

- Xing Nhã mang sức mạnh phi thường: bẻ ngà voi, hạ gục từng đối thủ.

- Có bản lĩnh, trí tuệ, lòng quả cảm: đấu tranh đến cùng, đối mặt trực diện kẻ thù.

- Mang tình thương, trách nhiệm: báo thù cho cha, cứu mẹ, giải thoát buôn làng.

b. Tinh thần cộng đồng và khát vọng tự do

- Cuộc chiến của Xing Nhã không chỉ vì gia đình mà còn vì buôn làng, nhân dân.

- Kết thúc, chàng kêu gọi dân làng đoàn kết, cùng nhau trở về gây dựng cuộc sống mới → biểu hiện khát vọng chung về công lí, hòa bình, no ấm.

c. Tín ngưỡng và quan niệm sống của người Ê-đê

- Sức mạnh Xing Nhã có sự hỗ trợ từ thần linh (ông Giỗn, bà Giỗn) → cho thấy niềm tin của người Ê-đê vào sự phù trợ của thần thánh với người chính nghĩa.

- Quan niệm đạo lí: chính nghĩa tất thắng gian tà; sức mạnh cộng đồng vượt lên sự tàn bạo cá nhân.

d. Ý nghĩa và giá trị nhân văn

- Ngợi ca vẻ đẹp con người Tây Nguyên: khỏe mạnh, dũng cảm, giàu khát vọng.

- Khẳng định ước mơ muôn đời của nhân loại: công lí, tự do, hạnh phúc.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung của đoạn trích Xing Nhã: ca ngợi anh hùng, đề cao công lí, khát vọng cộng đồng.

- Mở rộng: Tác phẩm góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời để lại bài học cho hôm nay – cần sống có trách nhiệm, đoàn kết và tin vào công lí.

Bài viết tham khảo

Sử thi Ê-đê là bộ phận quan trọng trong kho tàng văn học dân gian Tây Nguyên, phản ánh thế giới quan, nhân sinh quan và khát vọng của cộng đồng. Trong đó, Xing Nhã là một tác phẩm tiêu biểu, kể về người anh hùng vượt qua bao gian khổ để trả thù cho cha, cứu mẹ và giải phóng buôn làng khỏi ách áp bức. Đoạn trích về cuộc chiến giữa Xing Nhã và Gia Rơ Bú đã để lại nhiều giá trị nội dung đặc sắc, tiêu biểu cho tư tưởng và tình cảm của người Ê-đê.

Trước hết, đoạn trích ca ngợi hình tượng người anh hùng sử thi. Xing Nhã hiện lên với sức mạnh phi thường: chàng có thể bẻ ngà voi, hạ gục liên tiếp những đối thủ hùng mạnh, cuối cùng đánh bại cả kẻ thù tàn bạo là Gia Rơ Bú. Nhưng Xing Nhã không chỉ mạnh mẽ về thể chất, chàng còn là biểu tượng của trí tuệ và lòng quả cảm. Trong trận đấu, chàng dũng cảm đối diện, khôn khéo ứng biến, bền bỉ đến cùng để giành chiến thắng. Đặc biệt, đằng sau sức mạnh ấy là tình yêu thương sâu nặng. Chàng quyết báo thù cho cha, giải thoát mẹ khỏi cảnh đọa đày, đem lại cuộc sống bình yên cho buôn làng. Như vậy, Xing Nhã chính là hiện thân của lí tưởng anh hùng trong tâm thức người Ê-đê: khỏe mạnh, dũng cảm, gắn bó với cộng đồng.

Bên cạnh đó, đoạn trích còn thể hiện rõ tinh thần cộng đồng và khát vọng tự do. Xing Nhã không chiến đấu chỉ vì nỗi đau riêng của gia đình, mà vì sự sống còn của cả buôn làng. Khi giành chiến thắng, chàng không hưởng vinh quang một mình, mà kêu gọi dân làng cùng trở về, đoàn kết xây dựng cuộc sống mới. Điều đó khẳng định: khát vọng lớn lao của người Ê-đê là hòa bình, công lí và hạnh phúc chung cho cả cộng đồng.

Đồng thời, đoạn trích còn phản ánh tín ngưỡng và quan niệm sống của người Ê-đê. Hình ảnh ông Giỗn, bà Giỗn – những vị thần linh giúp sức cho Xing Nhã – cho thấy niềm tin của người Ê-đê rằng chính nghĩa luôn được thần linh phù trợ. Quan niệm đạo lí cũng được thể hiện rõ: cái ác dù mạnh mẽ, hung bạo đến đâu cũng sẽ bị tiêu diệt; chỉ có sức mạnh chính nghĩa, cộng đồng và tình thương mới trường tồn.

Giá trị nhân văn sâu sắc của đoạn trích chính là sự ngợi ca con người Tây Nguyên: khỏe khoắn, can trường, giàu tình nghĩa. Qua đó, tác phẩm cũng thể hiện khát vọng muôn đời của nhân loại về tự do, công lí và hạnh phúc.

Đoạn trích Xing Nhã không chỉ hấp dẫn bởi những tình tiết kịch tính, mà còn giàu giá trị nội dung: ca ngợi hình tượng anh hùng, khẳng định niềm tin công lí và thể hiện khát vọng cộng đồng của người Ê-đê. Tác phẩm là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn học dân gian, đồng thời nhắc nhở chúng ta hôm nay cần sống có bản lĩnh, trách nhiệm và đoàn kết để xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.