XINH NHÃ (Trích)

Xinh Nhã là con trai của ông bà Gia-rơ-Kốt và Hơ -bia-Đá. Do ghen ghét đố kị nên Gia-rơ Bú đã giết cha của Xing Nhã và bắt mẹ của Xing Nhã làm nô lệ. Biết được sự thật này , Xing Nhã đi tìm Gia-rơ Bú để trả thù.

Hơi men vào, mặt Xing Nhã càng đẹp. Thật như người đẹp hay có thóc. Bước đi của Xing Nhã trên sàn làm cho xà ngang xà dọc của nhà Gia-rơ Bú rung rinh

…

Xinh Nhã – Ơ Gia-rơ Bú. Lấy chiếc khiên và cái đao của mày ra đây, múa cho tao xem thử

Gia-rơ Bú (mới giơ lên, khiên đao đã bị vỡ từng mảnh) – Ơ Giàng! Tại sao kiên đao của ta lại thế này?

Xinh Nhã – Mày già rồi thì khiên đao cũng già rồi. Nào, bảy anh em của mày hãy ra xem khiên đao của ta để ngoài cổng làng đi.

Trên trời mây đen to hơn ngọn núi. Sét rống ì ầm. Cổng làng của Gia-rơ Bú nghiêng hẳn về một phía.

Gia-rơ Bú (tức chửi) – Thằng Xinh Nhã ma quỷ đã làm ngã cổng của nhà ta rồi.

Xinh Nhã – Ơ Gia-rơ Bú. Bảy anh em nhà mày hãy đến đỡ chiếc khiên và cây đao của tao đi.

Gia-rơ Bú uốn mình, hai tay thả xuống lỏng lẻo như sợi dây khoai khô, nắm lấy quai khiên. Gia-rơ Bú cố giơ lên, mồ hôi chảy đầy trán đây ngực, nhưng chiếc khiên vẫn cứ nằm im nư người đương ngủ say. Năm đứa em của Gia-rơ Bú xúm nhau bê lên, chiếc khiên vẫn cứ nằm nguyên một chỗ. Pơ-rong Mưng bước tới, chàng cúi xuống, cố giơ lên, cao lên, nhưng chiếc khiên vẫn không nhấc lên được. Xinh Nhã từ từ bước tới. Chàng cầm chiếc khiên giơ cao lên trời và múa. Xinh Nhã múa phía trước, một mái tranh bay theo gió, múa phía sau, một mái nhà bay theo bão. Nhà Gia-rơ Bú nghiêng đằng tây, ngả đằng đông. Gió từ núi Mơ-đan tới, bão từ núi Hơ-mu đến, thổi xô nhà cửa của làng Gia-rơ Bú. Gà heo bay như lá rụng. Nước suối dâng, trôi cả gà, lợn, trâu bò và nô lệ của Gia-rơ Bú.

Gia-rơ Bú (hoảng khiếp gọi) – Ơ Hơ – bia Blao. Em đến bảo Xing Nhã ngừng múa khiên đi. Tôi không bắt mẹ nó nữa đâu. Tôi sẽ trả bầy trai gái, nô lệ và của cải của cha nó.

Hơ-bia Blao (vùng vằng) – Tôi không đi, anh đừng lừa tôi.

Gia-rơ Bú – Nếu tôi lừa em, em sẽ lấy hết của cải trong nhà tôi và tôi sẽ trở thành người tôi tớ giữ gà lợn cho em.

Hơ-bia-Blao mặc một chiếc váy dài phủ gót. Cổ chân nàng đeo một chiếc còng vàng óng như sao. Từ cột bè đằng trước, nàng chạy tới chôc Xinh Nhã đang múa, nàng níu lấy đuôi khố của chàng.

Xing Nhã (vội quay lại) – Ai đấy?

Hơ–bia Blao – Em là Hơ–bia Blao đây.

Xinh Nhã - Ủa, em tới đây làm gì?

Hơ–bia Blao – Gia–rơ Bú bảo anh đừng múa nữa. Những tôi tớ và nô lệ của Gia–rơ Bú ngã sập như cây tranh, cây lách ngập nước lũ. Họ chịu trả lại mẹ và của cải cho anh rồi đó.

Xinh Nhã hạ chiếc khiên. Trời ngừng gió. Nắng hanh. Bầy chim két, chim kơ- tuôn ăn quả xanh trên cành, lại kêu róc rét.

Gia–rơ Bú – Tôi sẽ trả lại hết của cải cả cha anh

Cuối cùng đôi bên chỉ còn Pơ – rong Mưng và Xinh Nhã đánh nhau. Ông Gỗn ở trên trời vén từng lớp mây đen trắng nhìn theo không chớp mắt  Hai người đánh nhau bảy ngày bảy đêm. Gió, bão, mây, mưa sấm chớp trên trời. Ông Gỗn đứng ở giữa. Khi thấy Xing Nhã mạnh thì ông bớt sức Xinh Nhã đi, khi thấy Pơ–rong Mưng có sức hơn, thì ông lại tăng sức cho Xinh Nhã.

Rồi khi Hơ–bia–Blao đang bối rối thì ông Gỗn hất tay đao của nàng, giết chết Gia–rơ Bú

Xinh Nhã – Ơ mẹ. Ơ em Hơ–bia Blao. Chúng ta đi về buôn của Gia–rơ Bú lấy trâu, bò, chiêng, ché dẫn bầy nô lệ của nó về làng đi. Nô lệ đứng đó đây các anh muốn rở về với chúng tôi hay muốn ở lại buôn cũ?

Nô lệ - Chúng tôi xin theo ông.

(Trích Xing Nhã, Trường ca Tây Nguyên, NXB Văn học 1962, Ngọc Anh, Kơ -xo Bơ-lêu dịch)

 

Văn bản trên thuộc thể loại nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Cảm nhận về sức mạnh và vẻ đẹp của nhân vật Xinh Nhã trong trích đoạn Xinh Nhã (Trường ca Tây Nguyên).

- Hệ thống ý: Xinh Nhã: Nhân vật trung tâm trong trích đoạn Xinh Nhã, người con trai dũng cảm đi trả thù cho cha, giành lại tự do cho mẹ và dân làng.

+ Sức mạnh phi thường:

. Chỉ một mình Xinh Nhã có thể giơ nổi chiếc khiên khổng lồ, múa khiến nhà cửa, làng mạc Gia-rơ Bú nghiêng ngả, mưa gió bão tố nổi lên dữ dội.

. Đánh nhau với Pơ-rong Mưng bảy ngày bảy đêm, thể hiện ý chí kiên cường và sức mạnh vô song.

+ Vẻ đẹp tâm hồn:

. Xinh Nhã chiến đấu để đòi công bằng, trả tự do cho nô lệ, mang lại cuộc sống yên bình cho dân làng.

. Chàng là hình tượng người anh hùng của núi rừng Tây Nguyên, dũng cảm nhưng nhân hậu, giàu tình nghĩa.

+ Ý nghĩa: Ca ngợi sức mạnh chính nghĩa, ước mơ của nhân dân về công lí và hạnh phúc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về sức mạnh và vẻ đẹp của nhân vật Xinh Nhã trong trích đoạn Xinh Nhã (Trường ca Tây Nguyên).

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nhân vật Xinh Nhã trong trích đoạn Xinh Nhã thuộc Trường ca Tây Nguyên hiện lên với sức mạnh phi thường và vẻ đẹp của một người anh hùng mang khát vọng công lí. Chỉ một mình Xinh Nhã có thể nâng nổi chiếc khiên khổng lồ mà bảy anh em nhà Gia-rơ Bú cùng hợp sức cũng không lay chuyển được. Khi Xinh Nhã múa khiên, trời đất nổi giông bão, mưa gió, sấm chớp khiến kẻ thù khiếp sợ, làng mạc Gia-rơ Bú nghiêng ngả, thể hiện sức mạnh thần kì của chàng. Không chỉ có sức mạnh siêu nhiên, Xinh Nhã còn là con người giàu tình nghĩa. Chàng chiến đấu để đòi lại tự do cho mẹ, cho dân làng, giải phóng những người nô lệ khỏi ách thống trị của Gia-rơ Bú, mang đến cuộc sống yên bình cho mọi người. Xinh Nhã là hình tượng người anh hùng lý tưởng của núi rừng Tây Nguyên: dũng cảm, kiên cường nhưng nhân hậu, luôn đứng về phía công lí và lẽ phải. Qua nhân vật này, tác phẩm ca ngợi ước mơ ngàn đời của nhân dân về sức mạnh chính nghĩa chiến thắng cái ác, cái xấu trong cuộc sống.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản ngữ liệu “Xinh Nhã”.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm Xinh Nhã – một đoạn trích trong Trường ca Tây Nguyên.

- Nêu vấn đề: Tác phẩm mang giá trị sâu sắc về nội dung và nghệ thuật, phản ánh ước mơ, khát vọng của con người Tây Nguyên qua hình tượng anh hùng Xinh Nhã.

* Thân bài:

a) Giá trị nội dung:

- Ca ngợi hình tượng người anh hùng Xinh Nhã:

+ Xinh Nhã là người con trai mang sức mạnh phi thường, chiến đấu vì lẽ phải và công lý.

+ Mục tiêu của chàng là trả thù cho cha, giải thoát cho mẹ và dân làng khỏi ách thống trị tàn bạo của Gia-rơ Bú.

- Thể hiện khát vọng công lý, ước mơ tự do:

+ Hình tượng Xinh Nhã đại diện cho ước mơ của cộng đồng về sức mạnh chính nghĩa chiến thắng cái ác, cái xấu.

+ Kết thúc truyện là cảnh dân làng được trả tự do, cuộc sống trở về yên bình.

- Ngợi ca thiên nhiên và sức mạnh cộng đồng:

+ Thiên nhiên Tây Nguyên hùng vĩ gắn bó chặt chẽ với cuộc chiến đấu của nhân vật.

+ Các yếu tố mưa gió, bão bùng vừa tạo nên tính sử thi vừa thể hiện sức mạnh đồng hành của trời đất với con người.

b) Giá trị nghệ thuật:

- Cốt truyện đậm chất sử thi:

+ Cốt truyện đơn tuyến, tập trung vào cuộc chiến chính nghĩa giữa Xinh Nhã và Gia-rơ Bú.

+ Các sự kiện mang tính hoành tráng, giàu kịch tính, thể hiện rõ xung đột thiện – ác.

- Xây dựng nhân vật lí tưởng:

+ Xinh Nhã hội tụ vẻ đẹp lý tưởng: dũng cảm, mạnh mẽ, yêu công lý và giàu tình nghĩa.

+ Nhân vật phản diện Gia-rơ Bú đại diện cho cái ác, bạo tàn, cuối cùng bị diệt vong.

- Ngôn ngữ và hình ảnh giàu chất thơ:

+ Miêu tả hành động, cảnh thiên nhiên rộng lớn, kì vĩ.

+ Kết hợp yếu tố hoang đường, thần kì với hiện thực, làm tăng vẻ hấp dẫn của câu chuyện.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị nội dung: ca ngợi người anh hùng, khát vọng công lý, tự do.

- Khẳng định giá trị nghệ thuật: bút pháp sử thi hoành tráng, giàu kịch tính, ngôn ngữ đậm chất dân gian.

- Nêu ý nghĩa: Xinh Nhã góp phần làm giàu kho tàng văn học dân gian Tây Nguyên, thể hiện tâm hồn và ước mơ của con người nơi đây.

Bài viết tham khảo

Xinh Nhã là một trong những trích đoạn đặc sắc của Trường ca Tây Nguyên, mang đậm dấu ấn của văn học dân gian miền núi với khí phách hào hùng, kì vĩ. Tác phẩm không chỉ tái hiện hình tượng người anh hùng lý tưởng mà còn phản ánh ước mơ, khát vọng của cộng đồng người Tây Nguyên về công lý, tự do và cuộc sống yên bình.

Truyện kể về chàng Xinh Nhã, con trai của ông bà Gia-rơ-Kốt và Hơ-bia-Đá. Sau khi cha bị giết, mẹ bị bắt làm nô lệ bởi Gia-rơ Bú độc ác, chàng quyết tâm đi trả thù, giành lại tự do và công lý cho gia đình và dân làng. Với sức mạnh phi thường, Xinh Nhã đã đánh bại kẻ thù tàn bạo, đem lại cuộc sống thanh bình cho buôn làng. Câu chuyện kết thúc bằng chiến thắng vẻ vang của Xinh Nhã cùng niềm hân hoan của mọi người trước tự do và hạnh phúc mới.

Về nội dung, tác phẩm ca ngợi người anh hùng Xinh Nhã với vẻ đẹp phi thường cả về sức mạnh thể chất lẫn ý chí kiên cường. Hình tượng Xinh Nhã đại diện cho sức mạnh chính nghĩa, cho ước mơ vĩnh cửu của cộng đồng về công lý và sự chiến thắng của cái thiện trước cái ác. Đồng thời, qua mối quan hệ giữa nhân vật và thiên nhiên, tác phẩm còn thể hiện khát vọng chinh phục, làm chủ thiên nhiên của con người Tây Nguyên xưa. Thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn hòa nhịp cùng nhân vật: gió bão, mưa giông, sấm chớp như chung sức với Xinh Nhã để tiêu diệt kẻ thù. Tất cả góp phần làm nổi bật vẻ đẹp hùng tráng của sử thi.

Về nghệ thuật, Xinh Nhã mang đầy đủ đặc trưng của thể loại sử thi. Cốt truyện đơn tuyến nhưng giàu kịch tính, với những trận đánh dữ dội, hoành tráng, thể hiện xung đột thiện – ác rõ rệt. Nhân vật chính được xây dựng theo mẫu hình lí tưởng: mạnh mẽ, dũng cảm, giàu nghĩa tình, sẵn sàng hi sinh vì công lý. Ngôn ngữ trong truyện giàu chất tạo hình, kết hợp yếu tố thần kì với hiện thực, miêu tả cảnh thiên nhiên và hành động nhân vật bằng những hình ảnh phóng đại, kì vĩ, giàu nhạc điệu và chất thơ.

Xinh Nhã không chỉ phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người Tây Nguyên mà còn thể hiện khát vọng muôn đời của con người về cái đẹp, cái thiện và tự do. Với giá trị nội dung sâu sắc cùng nghệ thuật sử thi độc đáo, tác phẩm đã góp phần làm rạng rỡ kho tàng văn học dân gian Việt Nam.