NỖI NHỚ QUÊ HƯƠNG CỦA UY-LÍT-XƠ

(Trích Ô-đi-xê – Sử thi Hy Lạp)

Giới thiệu: Sử thi Ô-đi-xê kể lại hành trình trở về quê hương của Uy-lít-xơ sau khi hạ thành Tơ-roa. Đoạn trích dưới đây trong sử thi Ô-đi-xê kể về nỗi nhớ và niềm khao khát được trở về quê hương của người anh hùng Uy-lít-xơ sau 20 năm trời đằng đẵng xa cách.

Chín ngày đêm, Uy-lít-xơ phó mặc số mệnh cho gió dập sóng vùi. Chàng chỉ có mỗi cách đối phó và bám chắc lấy con bè đơn sơ của mình, con bè bằng hai cây gỗ ghép lại. Đến đêm thứ mười, chàng trôi dạt vào bờ biển của một hòn đảo. Đó là hòn đảo Ô-gi-giê ở giữa biển khơi bao la mà xưa nay chẳng mấy ai biết đến. Cai quản hòn đảo này là tiên nữ Ca-líp-xô có những búp tóc quăn xinh đẹp và nói được tiếng người, con của vị thần Ti-tăng Át-lát. Chẳng rõ nàng tiên xinh đẹp dòng dõi của Ti-tan này cai quản hòn đảo từ bao giờ, chỉ biết hòn đảo đầy hoa thơm quả ngọt, thức ăn, vật phẩm dồi dào mùa nào thức ấy chẳng hề thiếu thốn một thứ gì. Hơn nữa, trên đảo, ngoài Ca-líp-xô và những người nữ tì hầu hạ nàng, chẳng có một bộ lạc đông đảo nào ở cho nên của cải vật phẩm đã sung túc lại càng sung túc. Ca-líp-xô sống biệt lập ở đây chẳng hề giao thiệp với thế giới thần thánh cũng như với loài người trần tục đoản mệnh.

Trôi dạt vào hòn đảo, Uy-lít-xơ lần tìm vào giữa nơi có tiếng hát véo von và làn khói nhẹ lượn lờ trên những lùm cây xanh ngắt, và chàng đã đặt chân đến động của tiên nữ Ca-líp-xô có những búp tóc quăn xinh đẹp và nói được tiếng người. Ca-líp-xô đãi người anh hùng Uy-lít-xơ rất chân thành và nồng hậu. Nàng chiều chuộng người anh hùng, chăm sóc chàng hết sức chu đáo. Duy chỉ có mỗi một điều nàng không thể chiều lòng chàng, làm theo ý chàng được là: giúp đỡ chàng trở về quê hương I-ta-ke. Bởi vì nàng đã đem lòng yêu mến chàng. Nàng muốn chàng ở lại hòn đảo này, kết duyên với nàng. Nàng hứa sẽ làm cho chàng trở thành bất tử, và hai người sẽ sống bên nhau trong hạnh phúc của tuổi xuân vĩnh viễn.

Uy-lít-xơ vô cùng xúc động trước tình yêu chân thành và nồng thắm của Ca-líp-xô, nhưng chàng không thể chiều lòng nàng được. Nỗi nhớ quê hương và gia đình da diết, lòng khát khao được trở về nơi chôn rau cắt rốn đã khiến chàng khước từ nguyện vọng của tiên nữ Ca-líp-xô. Còn tiên nữ Ca-líp-xô ra sức chiều chuộng chàng, thuyết phục chàng ở lại hòn đảo này vĩnh viễn với nàng, và cứ thế ngày tháng trôi đi, năm tháng trôi đi, có ai ngờ đâu Uy-lít-xơ đã bị giam cầm ở hòn đảo Ô-gi-giê tới bảy năm trời. Bảy năm trời, người anh hùng nổi danh vì tài trí và lòng kiên định ngày ngày ra ngồi ở bờ biển ngóng nhìn về một phương trời xa lắc, mong nhìn được những làn khói nhẹ bốc lên từ hòn đảo quê hương. Đã biết bao nhiêu lần chàng nhìn biển khơi vỗ sóng vào vách núi mà tưởng như lòng mình đang tan vỡ ra trong nỗi niềm vô vọng.

Nhưng đến năm thứ tám, nữ thần A-tê-na đã can thiệp để cho Uy-lít-xơ được trở về quê hương. Nữ thần biết rõ được Uy-lít-xơ đã chọc mù mắt tên khổng lồ Pô-li-phê-mê con của thần Pô-dê-i-đông. Chính vì chuyện này mà Thần Pô-dê-i-đông đem lòng thù ghét người anh hùng. Nữ thần A-tê-na bèn đem chuyện Uy-lít-xơ bị giam cầm ở hòn đảo Ô-gi-giê ra để trách móc đấng phụ vương Dớt và các vị thần đã đối xử tệ bạc với Uy-lít-xơ. Nghe A-tê-na nói, đấng phụ vương quyết định ngay. Thần Héc-mét sẽ lãnh nhiệm vụ xuống hòn đảo Ô-gi-giê, đích thân gặp nữ thần Ca-líp-xô, thông báo cho Ca-líp-xô biết quyết định của các thần, đòi nàng phải chấp hành nghiêm chỉnh, buông tha cho Uy-lít-xơ trở về. […]

Tuân theo lệnh Dớt, vị thần Ca-líp-xô xinh đẹp đi tìm người anh hùng Uy-lít-xơ. Nàng ra bờ biển, đến bên chàng và cất tiếng an ủi. Nàng nói, nàng chẳng cản trở ý định trở về quê hương của chàng nữa. Nàng sẵn lòng để chàng đóng bè ra đi và sẽ giúp đỡ chàng lương thực. Nghe Ca-líp-xô nói, Uy-lít-xơ vô cùng xúc động, nhưng chàng cảm thấy hồ nghi. Vì sao nàng lại thay đổi ý định chóng vánh như vậy? Suốt bảy năm trời đằng đẵng, nàng đã giam cầm chàng ở hòn đảo này. Có lúc nào nàng từ bỏ ý định thuyết phục chàng ở lại hòn đảo này xe duyên kết nghĩa với nàng đâu? Thế mà giờ đây, không hiểu vì một lẽ gì mà nàng lại đột ngột từ bỏ ý định ấy, sẵn lòng buông tha chàng, để chàng ra về. Uy-lít-xơ chưa hề tin đó là những lời nói thật lòng.

Sáng hôm sau, khi nàng Rạng đông có những ngón tay hồng xuất hiện thì hai người trở dậy. Nữ thần Ca-líp-xô ban cho Uy-lít-xơ những dụng cụ quý báu: một chiếc rìu đồng khá to và một chiếc búa chắc chắn. Nàng dẫn chàng vào rừng để chặt cây và chỉ dẫn cho chàng cách đóng bè. Sau đó, Ca-líp-xô trở về động sai gia nhân phụ giúp cùng Uy-lít-xơ. Uy-lít-xơ chặt cây, đẽo gọt, đóng bè, đẽo cột buồm, làm bánh lái, làm sàn bè, bện dây,… Chàng làm việc hăng say và khéo léo suốt bốn năm ngày trời. Nữ thần Ca-líp-xô không quên cho người mang vải tới để chàng làm buồm. Thế là mọi việc xong xuôi. Uy-lít-xơ dùng đòn bẩy đưa bè xuống mặt biển.

Ngày thứ năm, nữ thần Ca-líp-xô cho phép người anh hùng rời đảo. Cảnh chia tay thật xúc động. Nữ thần đứng trên bờ nhìn con bè đưa người anh hùng thân yêu của mình rời đảo. Còn người anh hùng trước khi giương buồm đón gió, lần cuối cùng đứng trên sàn bè, đưa tay lên ngực, kính cẩn cúi mình chào từ biệt vị nữ thần xinh đẹp và bất tử. Chàng lưu giữ trong trái tim mình mối tình chân thành và nồng thắm của nàng, một mối tình đẹp đẽ và thơ mộng suốt bảy năm trời nhưng không thể kết thúc bằng hôn nhân như nàng mong muốn.

(Sử thi Ô-đi-xê, tập II, NXB Văn học, Hà Nội, 2019)

Nhân vật trung tâm trong văn bản trên là ai?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá chủ đề và hình thức nghệ thuật văn bản ngữ liệu “Nỗi nhớ quê hương của Uy-lít-xơ” trong phần Đọc hiểu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về sử thi Ô-đi-xê – tác phẩm nổi tiếng của Hy Lạp cổ đại, kể về hành trình trở về quê hương của người anh hùng Uy-lít-xơ.

- Dẫn dắt vào đoạn trích Nỗi nhớ quê hương của Uy-lít-xơ và nêu vấn đề nghị luận: chủ đề và hình thức nghệ thuật.

* Thân bài:

1. Phân tích, đánh giá chủ đề của văn bản

- Tình yêu quê hương sâu nặng:

+ Uy-lít-xơ được nữ thần Ca-líp-xô yêu thương, hứa ban cho bất tử, cuộc sống sung túc nhưng chàng vẫn một lòng hướng về quê hương I-ta-ke.

+ Chi tiết chàng ngồi bên bờ biển, nhớ về “làn khói quê hương” suốt bảy năm cho thấy tình yêu quê hương tha thiết, thủy chung.

- Khát vọng đoàn tụ gia đình:

+ Sau 20 năm xa cách, 10 năm chinh chiến, 10 năm lưu lạc, khát vọng trở về với gia đình trở thành động lực giúp chàng vượt qua mọi cám dỗ, thử thách.

- Phẩm chất anh hùng của Uy-lít-xơ:

+ Không chỉ tài trí mà còn kiên định, giàu tình cảm, đề cao cội nguồn, gia đình và quê hương.

- Ý nghĩa nhân văn sâu sắc: ca ngợi tình yêu quê hương, gia đình, gắn bó máu thịt của con người với nơi chôn rau cắt rốn.

2. Đánh giá hình thức nghệ thuật

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Miêu tả nội tâm Uy-lít-xơ tinh tế, đặc biệt là nỗi nhớ quê hương và sự dằn vặt giữa tình yêu và khát vọng trở về.

- Yếu tố thần thoại: Sự xuất hiện của các vị thần (A-tê-na, Dớt, Héc-mét) làm tăng tính kỳ ảo, hấp dẫn.

- Ngôn ngữ, hình ảnh giàu sức gợi: Hình ảnh “làn khói quê hương”, cảnh chia tay cảm động với Ca-líp-xô khắc sâu vẻ đẹp tâm hồn nhân vật.

- Kết cấu hợp lý: Từ lúc bị giam cầm đến khi được giải thoát và ra đi, mạch truyện chặt chẽ, giàu kịch tính.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị chủ đề và nghệ thuật của đoạn trích: Tôn vinh tình yêu quê hương, ca ngợi phẩm chất anh hùng của Uy-lít-xơ.

- Liên hệ: Ý nghĩa bền vững của tình yêu quê hương, gia đình trong cuộc sống hiện đại.

Bài văn tham khảo

Sử thi Ô-đi-xê của Hy Lạp cổ đại là một trong những tác phẩm vĩ đại nhất của nhân loại, kể về hành trình trở về quê hương đầy gian nan của người anh hùng Uy-lít-xơ sau chiến tranh thành Tơ-roa. Trong đó, đoạn trích Nỗi nhớ quê hương của Uy-lít-xơ là phần đặc sắc, thể hiện tình yêu quê hương tha thiết cùng phẩm chất kiên định, thủy chung của người anh hùng. Phân tích chủ đề và hình thức nghệ thuật của đoạn trích sẽ giúp ta cảm nhận sâu sắc hơn giá trị của tác phẩm.

Trước hết, đoạn trích bộc lộ sâu sắc chủ đề tình yêu quê hương và khát vọng trở về của Uy-lít-xơ. Dù được sống trên đảo Ô-gi-giê với tiên nữ Ca-líp-xô xinh đẹp, dù được hứa ban cho tuổi xuân vĩnh hằng và cuộc sống sung túc, Uy-lít-xơ vẫn một lòng hướng về quê hương I-ta-ke xa xôi. Suốt bảy năm bị giam cầm, chàng ngày ngày ra ngồi bên bờ biển, dõi mắt về một phương trời xa lắc, mong ngóng làn khói quê hương mà lòng quặn thắt nhớ thương. Chỉ chi tiết nhỏ ấy thôi cũng đủ để thấy tình yêu quê hương trong chàng tha thiết, sâu nặng đến mức nào. Không có gì có thể làm phai nhạt tình cảm thiêng liêng ấy, ngay cả sự cám dỗ của ái tình hay lời hứa bất tử.

Bên cạnh tình yêu quê hương, đoạn trích còn ca ngợi phẩm chất anh hùng của Uy-lít-xơ. Trải qua mười năm chinh chiến và mười năm lưu lạc, chàng không chỉ nổi tiếng bởi tài trí mà còn bởi nghị lực, lòng thủy chung và khát vọng đoàn tụ gia đình mãnh liệt. Uy-lít-xơ hiện lên không chỉ là anh hùng của chiến trận mà còn là con người của đời thường, mang trong tim tình yêu gia đình sâu sắc. Chủ đề ấy mang giá trị nhân văn sâu sắc: quê hương, gia đình luôn là điểm tựa, là khát vọng thiêng liêng nhất trong trái tim mỗi con người.

Không chỉ hấp dẫn ở nội dung, đoạn trích còn thành công nhờ hình thức nghệ thuật đặc sắc. Nghệ thuật xây dựng nhân vật được thể hiện qua miêu tả nội tâm tinh tế: sự dằn vặt của Uy-lít-xơ trước tình yêu của Ca-líp-xô, nỗi nhớ quê hương da diết, niềm xúc động khi được tự do trở về. Yếu tố thần thoại với sự xuất hiện của các vị thần như A-tê-na, Dớt, Héc-mét... làm tăng tính kỳ ảo và sức hấp dẫn cho câu chuyện. Ngôn ngữ, hình ảnh giàu sức gợi, đặc biệt là hình ảnh “làn khói quê hương” hay cảnh chia tay cảm động giữa Uy-lít-xơ và Ca-líp-xô đã khắc sâu vẻ đẹp tâm hồn và tình cảm của nhân vật. Kết cấu câu chuyện chặt chẽ, diễn biến hợp lý từ lúc bị giam cầm đến khi được giải thoát và ra đi, khiến mạch truyện tự nhiên, lôi cuốn.

Nỗi nhớ quê hương của Uy-lít-xơ là đoạn trích giàu giá trị, vừa ca ngợi tình yêu quê hương, gia đình thiêng liêng, vừa khắc họa phẩm chất anh hùng của Uy-lít-xơ. Với nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, yếu tố thần thoại kỳ ảo và miêu tả nội tâm sâu sắc, đoạn trích đã để lại nhiều dư âm trong lòng người đọc và mang ý nghĩa bền vững cho đến hôm nay: dẫu ở thời đại nào, quê hương và gia đình vẫn luôn là nơi chốn thiêng liêng nhất trong trái tim con người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Cảm nhận về phẩm chất nổi bật của người anh hùng Uy-lít-xơ.

- Hệ thống ý:

+ Nhân vật Uy-lít-xơ:

. Uy-lít-xơ từ chối tình yêu và lời hứa bất tử của nữ thần Ca-líp-xô để trở về quê hương → cho thấy lòng thủy chung, sự kiên định và tình cảm gia đình sâu nặng.

. Dù bị giam cầm suốt bảy năm, chàng vẫn một lòng hướng về nơi chôn rau cắt rốn → phẩm chất của người anh hùng yêu quê hương, đặt tình cảm gia đình và quê hương lên trên mọi vinh hoa, quyền lực.

=> Phẩm chất nổi bật của Uy-lít-xơ trong đoạn trích: tình yêu quê hương sâu sắc, khát vọng đoàn tụ gia đình mãnh liệt.

+ Liên hệ với cuộc sống hôm nay:

. Phẩm chất yêu quê hương, thủy chung với cội nguồn vẫn vô cùng cần thiết.

. Nhắc nhở mỗi người trẻ cần trân trọng gia đình, quê hương và không quên nguồn cội dù đi bất cứ nơi đâu.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Cảm nhận về phẩm chất nổi bật của người anh hùng Uy-lít-xơ

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong sử thi Ô-đi-xê, hình tượng người anh hùng Uy-lít-xơ hiện lên không chỉ qua những chiến công lẫy lừng mà còn ở tình yêu quê hương da diết, khát vọng đoàn tụ mãnh liệt. Dù được nữ thần Ca-líp-xô xinh đẹp hết lòng yêu thương, chăm sóc và hứa hẹn cho chàng cuộc sống bất tử, sung túc, Uy-lít-xơ vẫn một mực từ chối. Suốt bảy năm bị giam cầm trên hòn đảo Ô-gi-giê, trái tim chàng chưa từng nguôi nhớ quê hương I-ta-ke, nơi có gia đình và cội nguồn máu thịt của mình. Chi tiết chàng ngày ngày ra bờ biển, ngóng trông làn khói quê hương thật xúc động, khắc sâu phẩm chất thủy chung, tình yêu quê nhà của người anh hùng. Phẩm chất ấy giúp Uy-lít-xơ vượt qua mọi cám dỗ, khó khăn để hướng đến mục tiêu duy nhất: trở về với đất mẹ thân yêu. Trong cuộc sống hôm nay, tình yêu quê hương, gia đình vẫn luôn cần thiết. Nó nhắc nhở mỗi người trẻ dù đi đâu, làm gì cũng phải trân trọng cội nguồn, gắn bó với gia đình và quê hương, bởi đó là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, tạo nên sức mạnh để ta vững vàng trước mọi thử thách.