MÂY TRẮNG CÒN BAY (Trích)

(Bảo Ninh)

Máy bay cất cánh trong mưa. Tiếng càng bánh xe gấp lại có vẻ mạnh hơn bình thường dội độ rung vào thân máy bay. Tôi tiếc là đã không nghe lời vợ. Đáng lý nên trả vé, đừng theo chuyến này. Ngày xấu, giờ xấu, thời tiết xấu.

Máy bay hẫng một cái như hụt bước. Tay vận complet ngồi bên cạnh tôi mặt nhợt đi, mắt nhắm nghiền, cặp môi run run. Tôi bấu chặt các ngón tay vào thành ghế. Con người tôi bé tí hin treo trên vực sâu đang càng lúc càng sâu thẳm.

- Mây ngay ngoài, các bác kìa! - bà cụ ngồi ở ghế trong cùng, kề cửa sổ, thốt kêu lên.

Chiếc TU đã lấy được độ cao cần thiết, bắt đầu bay bằng. Hàng chữ điện “Cài thắt lưng an toàn” đã được tắt đi. Nhưng ngoài cửa sổ vẫn cuồn cuộn mây.

- Mây cận quá, bác nhỉ, với tay ra là với được - Bà cụ nói - Y thể cây lá ngoài vườn.

Tay vận complet nhấc mi mắt lên. Môi y mím chặt, vẻ căng thẳng đổi thành quàu quạu.

- Vậy mà sao nhiều người họ kháo là tàu bay trỗi cao được hơn mây bác nhỉ?

Tay nọ làm thinh.

- Chả biết đâu trời đâu đất thế này biết lối nào mà về bến, thưa các bác?

Không được trả lời, bà cụ chẳng dám hỏi han gì thêm. Bà ngồi im, ôm chặt trong lòng một chiếc làn mây. Hình vóc bé nhỏ, teo tóp của bà như chìm lấp vào thân ghế. Khi cô tiếp viên đẩy xe đưa bữa điểm tâm đến, bà không muốn nhận khay đồ ăn. Bà bảo cơm nước lạ kiểu chẳng đũa bát gì chẳng quen, mấy lại đã ăn no bụng hồi sớm, mấy lại cũng thực tình là già chẳng có lắm tiền. Cô gái ân cần giải thích để bà cụ yên tâm rằng giá của suất ăn này đã được tính gộp trong tiền vé.

- Thảo nào hai lượt tàu bay những triệu bạc - bà cụ nói - Vậy mà lúc biếu già tấm vé các chú không quân cùng đơn vị với con trai già ngày nọ bảo là tốn có trăm ngàn. Các chú ấy cho già thì có, chứ còn tính ở quê đừng nói triệu với trăm ngàn, ngàn với trăm cũng khó.

Bà cụ hạ chiếc bàn gấp xuống song không bày bữa ăn lên đấy. Tất cả các thứ hộp thứ gói trên khay bà dồn hết vào chiếc làn mây. Bà chẳng ăn chút gì. Lúc người ta mang đồ uống đến, bà cũng chỉ xin một cốc nước lọc.

[...]Tay vận complet xoè diêm châm thuốc. Là dân nghiện nhưng lúc này tôi thấy gai với khói. Lẽ ra y nên xuống phía dưới mà thả khí chứ chẳng nên phớt lờ hàng chữ “không hút thuốc” sáng nay trước mũi y như vậy, tôi sẽ uể oải thầm nghĩ, đậy tờ báo lên mặt và nhắm mắt lại.

Giấc ngủ thiu thiu chầm chậm trườn tới.

- Làm cái gì vậy? Hả! Cái bà già này!

Tôi giật bắn mình. Tôi bị giằng khỏi giấc ngủ không phải vì tiếng quát, tay ngồi cạnh tôi không quát to tiếng, chỉ nạt, nạt khẽ thôi, đủ nghe. Nhưng âm hưởng của nỗi hoảng hốt và sự cục cằn trong giọng y như tát vào mặt người ta. Thận trọng, tôi liếc nhìn. Khói thuốc và cặp vai to đùng của y che khuất cả bà cụ già, cả ô cửa sổ.

- Này, cô kia, cô nhân viên! - Y sang trọng đứng dậy mắng - Tới mà nhìn! Đây là hàng không hay là cái xô bếp? Là phi cơ hay là cái miếu thờ thế này, hả?

- Van bác... - Bà cụ sợ sệt - Bác ơi, van bác... Chẳng là, bác ạ, bữa nay giỗ thằng cả nhà tôi. Non ba chục năm rồi, bác ơi, tôi mới lên được đến miền cháu khuất.

Tay nọ gần như bước xéo lên đùi tôi, xấn ra lối đi. Bộ mặt hồng hào bừng bừng giận dữ và khinh miệt.

Bà cụ ngồi, lặng phắt, lưng còng xuống, hai bàn tay chắp lại, gầy guộc. Trên chiếc bàn gấp bày đĩa hoa cúng, nải chuối xanh, mấy cái phẩm oản và ba cây nhang cắm trong chiếc cốc thuỷ tinh đựng gạo. Một bức ảnh ép trong tấm kính cỡ bàn tay để dựng vào thành cốc.

Cô tiếp viên vội đi tới. Cô đứng sững bên cạnh tôi. Không hề kêu lên, không thốt một lời, cô lặng nhìn.

Máy bay vươn mình nâng độ cao vượt qua trần mây. Sàn khoang dốc lên. Cái bàn thờ nhỏ bé bỏng của bà cụ già hơi nghiêng đi. Tôi xoài người sang giữ lấy cái khung ảnh. Tấm ảnh được cắt ra từ một tờ báo, đã cũ xưa, nhưng người phi công trong ảnh còn rất trẻ.

Khói nhang nhả nhè nhẹ, bốc lên dìu dịu, mờ mỏng trong bầu không khí lành lạnh của khoang máy bay. Những cây nhang trên trời thẳm toả hương thơm ngát. Ngoài cửa sổ đại dương khí quyển ngời sáng.

(Trích Mây trắng còn bay, Bảo Ninh)

Xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp nhân văn toát lên từ hình ảnh bà cụ và câu chuyện trên chuyến bay.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Bảo Ninh – cây bút tiêu biểu viết về chiến tranh và hậu chiến.

- Giới thiệu truyện Mây trắng còn bay – câu chuyện nhỏ nhưng chứa đựng tình cảm lớn.

- Dẫn dắt vấn đề: từ câu chuyện trên chuyến bay, nhà văn khơi gợi vẻ đẹp nhân văn, lòng hi sinh và tình mẫu tử thiêng liêng qua hình ảnh bà cụ.

* Thân bài:

a. Hình ảnh bà cụ – hiện thân của người mẹ Việt Nam

- Bà cụ nhỏ bé, lam lũ, quê mùa, bước vào không gian hiện đại đầy lạ lẫm (máy bay, suất ăn, vé triệu đồng…).

- Ngôn ngữ và cử chỉ hồn hậu, chất phác: “Mây cận quá, với tay ra là với được”.

→ Gợi hình ảnh người nông dân thật thà, ít học nhưng chân thành, đáng kính.

b. Tình mẫu tử sâu nặng và lòng hi sinh vô bờ

- Dù tuổi cao, nghèo khó, bà vẫn quyết lên chuyến bay để làm giỗ cho người con trai hi sinh gần ba mươi năm.

- Chi tiết “bàn thờ nhỏ” với nải chuối xanh, đĩa hoa, ba nén nhang giữa khoang máy bay là biểu tượng cảm động của tình mẹ vượt mọi khoảng cách âm dương.

→ Tình mẹ không bị chiến tranh hay thời gian xóa nhòa – một tấm lòng thủy chung son sắt.

c. Sự đối lập giữa bà cụ và thế giới xung quanh

- Bên cạnh bà là những con người hiện đại, lạnh lùng, thờ ơ (tay mặc complet, hành khách hút thuốc).

- Hành động thô bạo và thái độ khinh miệt của người đàn ông càng làm nổi bật sự khiêm nhường, nhân hậu của bà cụ.

→ Qua đó, nhà văn phê phán sự vô cảm, đồng thời tôn vinh phẩm giá con người bình dị.

d. Giá trị nhân văn của truyện

- Câu chuyện nhỏ nhưng gợi suy tư lớn: trong guồng quay hiện đại, lòng nhân và tình người là điều giúp con người giữ lại bản chất tốt đẹp.

- Hình ảnh “nhang trên trời thẳm tỏa hương thơm ngát” kết thúc truyện như biểu tượng của niềm tin, sự thanh khiết và linh hồn bất tử của tình mẹ Việt Nam.

* Kết bài:

- Khẳng định lại vẻ đẹp nhân văn của truyện và hình ảnh bà cụ.

- Mở rộng: tác phẩm gợi nhắc mỗi người biết trân trọng tình cảm, sống nhân hậu giữa đời sống hiện đại đang lạnh dần đi.

Bài viết tham khảo

Truyện ngắn Mây trắng còn bay của Bảo Ninh là một trong những tác phẩm giàu tính nhân văn, chạm tới chiều sâu cảm xúc con người. Không ồn ào, không kịch tính, câu chuyện chỉ diễn ra trong một chuyến bay ngắn, nhưng đủ để lay động trái tim người đọc. Giữa khoang máy bay hiện đại, lạnh lẽo, hình ảnh bà cụ quê mùa, lạc lõng với chiếc làn mây cũ kỹ và nén hương thơm ngát đã trở thành biểu tượng cảm động cho tình mẫu tử thiêng liêng và vẻ đẹp tâm hồn người Việt sau chiến tranh.

Bà cụ hiện lên với dáng vẻ nhỏ bé, già nua, lam lũ. Trong thế giới hiện đại xa lạ của máy bay, bà mang theo sự vụng về, chân chất của người nông dân. Lời nói của bà mộc mạc mà đáng yêu: “Mây cận quá, với tay ra là với được.” Chiếc làn mây bà ôm khư khư như mang theo cả quê hương, cả nếp sống giản dị suốt một đời. Giữa những hành khách ăn mặc sang trọng, bà cụ lạc lõng, nghèo khó, song chính sự mộc mạc ấy lại khiến người ta xúc động và kính trọng. Ẩn sau dáng vẻ yếu ớt là một tấm lòng bền bỉ, một tình thương bao la không thể đo đếm.

Điều khiến người đọc thổn thức chính là mục đích chuyến đi của bà cụ: “bữa nay giỗ thằng cả nhà tôi.” Sau gần ba mươi năm, bà mới có cơ hội “lên miền cháu khuất” – nơi con trai bà, một người lính phi công, đã nằm lại trong bầu trời năm nào. Bàn thờ nhỏ bé trên khoang máy bay với đĩa hoa, nải chuối xanh, ba nén nhang là hình ảnh vừa giản dị vừa thiêng liêng, thể hiện trọn vẹn tình mẹ vượt qua không gian, thời gian và cả ranh giới sống – chết. Khói nhang phảng phất trong không trung không chỉ là hương khói của một nghi lễ, mà là sự hóa thân của tình yêu, nỗi nhớ, niềm thương của người mẹ dành cho con. Tình mẫu tử trong Mây trắng còn bay vì thế trở thành một sợi chỉ đỏ kết nối hai thế giới: cõi đời và cõi linh thiêng.

Bên cạnh vẻ đẹp ấy là sự đối lập đầy ám ảnh giữa lòng nhân hậu và sự vô cảm của con người hiện đại. Người đàn ông mặc complet – hiện thân cho lối sống đô thị lạnh lùng, khinh bạc – đã nạt nộ, mắng nhiếc bà cụ chỉ vì bà lập bàn thờ trên máy bay. Hành động cục cằn ấy không chỉ làm tổn thương một người già yếu mà còn phơi bày căn bệnh vô cảm đang dần lan trong xã hội hiện đại. Trong khi đó, bà cụ vẫn im lặng, chỉ biết chắp tay, cúi đầu, van xin với giọng run rẩy. Sự nhẫn nhịn của bà là biểu tượng của lòng bao dung, của phẩm giá con người Việt Nam biết chịu đựng mà không mất đi nhân hậu.

Câu chuyện kết thúc bằng hình ảnh “những cây nhang trên trời thẳm tỏa hương thơm ngát, ngoài cửa sổ đại dương khí quyển ngời sáng.” Một kết thúc đầy biểu tượng – khói nhang không chỉ bay lên giữa tầng mây, mà như lan tỏa trong lòng người đọc, để lại dư âm thanh khiết và thiêng liêng. Đó là hơi ấm của tình mẹ, là ánh sáng nhân văn giữa thế giới đang dần lạnh đi vì sự thờ ơ, vô cảm.

Bằng giọng kể nhẹ nhàng, tinh tế, giàu cảm xúc, Bảo Ninh đã không chỉ khắc họa một người mẹ cụ thể mà còn dựng lên tượng đài chung cho hàng triệu người mẹ Việt Nam đã hi sinh lặng lẽ trong chiến tranh và hậu chiến. Mây trắng còn bay vì thế không chỉ là câu chuyện về một chuyến bay, mà là hành trình của lòng nhân, của tình yêu thương và của niềm tin rằng: ở bất cứ đâu, khói nhang tình mẹ vẫn còn bay mãi giữa trời cao, nhắc nhở con người đừng quên cội nguồn yêu thương.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về nhân vật bà cụ trong văn bản trên

- Hệ thống ý:

+ Phẩm chất giản dị, mộc mạc của người mẹ nông thôn

. Cách nói năng chân chất, hồn hậu (“các bác”, “tàu bay”, “thằng cả nhà tôi”).

. Sự bỡ ngỡ, vụng về giữa không gian hiện đại – hình ảnh tiêu biểu cho khoảng cách giữa người quê và thế giới đô thị.

. Hành động “gom đồ ăn vào chiếc làn mây”, “chỉ xin cốc nước lọc” – thể hiện lối sống tằn tiện, quen nếp quê nghèo, giàu đức hi sinh.

+ Tình mẫu tử sâu nặng, thiêng liêng

. Dù con trai đã mất gần ba mươi năm, bà vẫn lên máy bay để “tới miền cháu khuất”.

. Việc bà lập “bàn thờ nhỏ” giữa khoang máy bay cho thấy lòng thành kính, niềm tưởng nhớ không nguôi.

. Hành động thắp hương trên mây biểu trưng cho tình mẹ vượt qua mọi không gian, thời gian – tình mẫu tử hóa thành sợi dây nối giữa hai cõi âm dương.

+ Ý nghĩa nhân văn, biểu tượng

. Bà cụ là biểu tượng cho những người mẹ Việt Nam thời hậu chiến – chịu nhiều mất mát nhưng luôn thủy chung, bền bỉ trong tình yêu thương con.

. Hành động của bà như một nghi lễ tâm linh làm sáng lên vẻ đẹp nhân văn giữa đời sống hiện đại đang dần xa rời cảm xúc và lòng trắc ẩn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về về nhân vật bà cụ trong văn bản trên.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nhân vật bà cụ trong truyện Mây trắng còn bay của Bảo Ninh là hình ảnh xúc động về người mẹ Việt Nam bình dị mà cao quý. Bà là người mẹ nông thôn chân chất, mộc mạc, mang theo chiếc làn mây cũ kỹ và những lời nói hồn hậu giữa không gian hiện đại của chuyến bay. Dáng vẻ nhỏ bé, nghèo khó của bà càng khiến người đọc thương cảm khi biết bà đang trên đường “lên miền cháu khuất” — chuyến đi đặc biệt để làm giỗ cho người con trai đã hi sinh. Bàn thờ nhỏ với đĩa hoa, nải chuối, ba nén nhang trên khoang máy bay là biểu tượng cho tình mẫu tử thiêng liêng vượt mọi giới hạn không gian, thời gian. Trong khi những hành khách khác thờ ơ, bà vẫn lặng lẽ sống với niềm tin, với lòng trung trinh và nỗi thương con cháy bỏng. Bà cụ không chỉ gợi lên nỗi xót xa cho số phận người mẹ hậu chiến, mà còn khiến ta trân trọng hơn tình mẹ, tình người – những giá trị nhân văn vĩnh hằng giữa cuộc sống hiện đại lạnh lùng và vội vã.