SỰ TRUNG THỰC CỦA TRÍ THỨC

(1) Theo nghĩa truyền thống, kẻ sĩ là một người có học. Có học nên biết lẽ phải trái để “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Cái dũng của họ không phải cái dũng chém tướng đoạt thành mà là hệ quả của cái trí, nhằm làm sáng tỏ đạo thánh hiền. Đó là một công việc khó khăn, thậm chí nguy hiểm.

(2) Không phải lúc nào cũng có một Chu Văn An trước sự lộng hành của đám sủng thần, dám dâng thất trảm sớ và sau khi bị khước từ, kiên quyết từ quan về dạy học.

(3) Không phải lúc nào cũng có anh em thái sử Bá thời Xuân Thu. Thôi Trữ sau khi giết vua Tề, ra lệnh cho thái sử Bá phải ghi vào sử: “Tề Trang Công bị bạo bệnh mà chết”. Bá ghi: “Năm Ất Hợi, tháng Năm, Thôi Trữ giết vua”. Thôi Trữ nổi giận, lôi Bá ra chém. Bá có ba người em. Hai người noi gương anh đều bị chém. Người em út vẫn điềm nhiên viết: “Năm Ất Hợi, tháng Năm, Thôi Trữ giết vua”. Trữ quát: “Ba anh ngươi đều đã bị chém, ngươi không sợ sao?” Người này nói: “Việc của quan thái sử là ghi lại sự thật, nếu xuyên tạc thà bị chết chém còn hơn”.

(4) Nhưng không hiểu sao tôi vẫn không thích từ “kẻ sĩ” lắm. Có lẽ do màu sắc hơi “hoài cổ” của nó chăng? Đạo thánh hiền quả là cao quý và đáng trân trọng nhưng nó là một cái gì đã có. Kẻ sĩ thời nay chính là những trí thức do tính rộng mở của từ này. Nhất là vào thời đại nền kinh tế tri thức phát triển với sự bùng nổ của khoa học, đặc biệt ngành tin học. Người trí thức không những tôn trọng thánh hiền mà còn là kẻ dám mày mò vào cõi không biết, đấu tranh với những định kiến của hiện tại để phát hiện những sự thật cho tương lai.

(5) Một nước đang phát triển như nước ta cần nhanh chóng đào tạo một đội ngũ trí thức đông đảo để khỏi tụt hậu. Muốn vậy chúng ta phải lập cho được một môi trường lành mạnh trên nền tảng sự trung thực trí thức. Ít lâu nay báo chí nói nhiều đến nạn bằng giả. Đó là một hiện tượng xã hội nghiêm trọng, cần phải loại bỏ. Nhưng theo tôi, nó không nghiêm trọng bằng hội chứng “bằng thật, người giả” vì hội chứng này có nguy cơ gây sự lẫn lộn trong hệ giá trị và làm ô nhiễm môi trường đạo đức một xã hội trung thực, trong đó thật/ giả phải được phân định rạch ròi và minh bạch. Chúng ta thường nói nhiều đến tài năng và trí thức. Nhưng tài năng và trí thức chỉ có thể phát triển lâu dài và bền vững trên nền tảng một xã hội trung thực.

(Trích từ Đối thoại với đời & thơ, Lê Đạt, NXB Trẻ, 2008, tr.14-15)

Phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong văn bản là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về trách nhiệm của người trí thức trong xã hội hiện đại.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngữ liệu và vấn đề nghị luận:

+ Trong đoạn trích “Sự trung thực của trí thức”, Lê Đạt đề cao phẩm chất trung thực – nền tảng làm nên nhân cách và giá trị của người trí thức.

+ Từ đó, đặt ra vấn đề: Người trí thức trong xã hội hiện đại có trách nhiệm như thế nào với bản thân, với tri thức và với cộng đồng?

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Trí thức: là những người có trình độ học vấn, có khả năng tư duy độc lập, sáng tạo, có vai trò tạo ra, truyền bá và ứng dụng tri thức trong xã hội.

- Trách nhiệm của người trí thức: là ý thức tự giác trong việc sử dụng tri thức đúng đắn, phục vụ cho lợi ích chung của con người và sự tiến bộ xã hội.

b. Bàn luận và phân tích

- Người trí thức phải trung thực với tri thức và sự thật

+ Trung thực là phẩm chất đầu tiên của người làm khoa học và giáo dục.

+ Không bóp méo, không xuyên tạc sự thật để vụ lợi.

+ Giống như thái sử Bá xưa kia, người trí thức cần dám nói lên sự thật dù phải đối diện hiểm nguy.

- Người trí thức phải có bản lĩnh và dũng khí tinh thần

+ Biết phản biện, dám đấu tranh với cái sai, cái bảo thủ, định kiến xã hội.

+ Không a dua, không khuất phục trước quyền lực, tiền bạc hay lợi ích cá nhân.

+ Trong thời đại mới, bản lĩnh ấy còn thể hiện ở khả năng tư duy độc lập và tinh thần tự do học thuật.

- Người trí thức phải gắn tri thức với hành động và trách nhiệm xã hội

+ Tri thức chỉ có giá trị khi được ứng dụng để cải thiện đời sống, phục vụ con người.

+ Trí thức không thể chỉ “nói suông” mà cần dấn thân, truyền cảm hứng và lan tỏa giá trị nhân văn.

+ Như Lê Đạt từng viết, một xã hội muốn phát triển bền vững phải dựa trên nền tảng trung thực và trí tuệ thực chất, chứ không phải “bằng thật, người giả”.

- Người trí thức cần góp phần xây dựng môi trường đạo đức học thuật lành mạnh

+ Chống lại nạn đạo văn, gian dối trong nghiên cứu, trong giáo dục.

+ Xây dựng niềm tin vào giá trị thật của tri thức, để tri thức trở thành động lực phát triển bền vững.

c. Mở rộng, phản đề

- Trong thực tế, không phải trí thức nào cũng ý thức được vai trò và trách nhiệm của mình.

+ Có người chạy theo danh lợi, bóp méo sự thật.

+ Có người thờ ơ, né tránh trách nhiệm công dân.

- Vì thế, xã hội cần nuôi dưỡng và bảo vệ sự trung thực, tự do tư tưởng – điều kiện để trí thức thật sự phát huy giá trị.

d. Liên hệ, bài học nhận thức – hành động

- Mỗi người học hôm nay – trí thức tương lai – cần rèn luyện bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp và tinh thần trung thực trong học tập, nghiên cứu.

- Chỉ khi đó, tri thức mới thực sự trở thành sức mạnh kiến tạo xã hội văn minh.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Trách nhiệm của người trí thức là sống trung thực, hành động vì chân lý và nhân văn.

- Khi trí thức giữ được “thiên lương” trong sáng, xã hội mới có thể tiến lên bằng ánh sáng của tri thức thật.

Bài văn tham khảo

Trong đoạn trích “Sự trung thực của trí thức”, Lê Đạt nhấn mạnh rằng tri thức chỉ có thể phát triển bền vững trên nền tảng một xã hội trung thực. Từ đó, ông đặt ra vấn đề có ý nghĩa sâu sắc: người trí thức phải ý thức được trách nhiệm của mình đối với chân lý, với con người và với sự phát triển của xã hội.

Trí thức, theo nghĩa rộng, là những người có trình độ hiểu biết, có khả năng tư duy độc lập, có ảnh hưởng đến định hướng giá trị và tri thức của cộng đồng. Trong xã hội hiện đại, khi tri thức trở thành nguồn lực chính của sự phát triển, trách nhiệm của người trí thức càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Họ không chỉ là người “biết”, mà còn phải là người “thật” – trung thực, dấn thân và có bản lĩnh.

Trước hết, người trí thức phải trung thực với tri thức và sự thật. Giống như Chu Văn An dâng “thất trảm sớ” hay thái sử Bá dám ghi lại sự thật dù phải chết, người trí thức ngày nay cần có dũng khí nói lên điều đúng, bảo vệ điều thật. Trung thực giúp tri thức được phát triển đúng hướng, tránh biến thành công cụ phục vụ lợi ích riêng hay quyền lực sai trái. Không có trung thực, mọi tài năng và học vấn đều trở nên vô nghĩa.

Bên cạnh đó, người trí thức phải có bản lĩnh và tinh thần phản biện. Trong một xã hội đang chuyển mình mạnh mẽ, điều nguy hiểm nhất là sự im lặng trước cái sai. Người trí thức chân chính không chạy theo đám đông, không thỏa hiệp với sự giả dối, mà dám bảo vệ cái đúng dù phải đối mặt với thiệt thòi. Bản lĩnh ấy chính là “cái dũng của trí tuệ”, khác hẳn cái dũng của sức mạnh vũ lực.

Hơn nữa, trí thức không thể tách rời khỏi đời sống xã hội. Tri thức chỉ có giá trị khi được ứng dụng vào thực tiễn, góp phần nâng cao đời sống con người. Trí thức phải là người hành động, người lan tỏa, người định hướng, giúp cộng đồng tiến gần hơn đến chân, thiện, mỹ. Lê Đạt từng cảnh báo về “hội chứng bằng thật, người giả” – một lời nhắc nhở sâu sắc rằng nếu trí thức chỉ lo tô vẽ danh vị mà không giữ đạo đức và trung thực, xã hội sẽ mất đi nền tảng đạo lý.

Tất nhiên, trong thực tế, không phải trí thức nào cũng hoàn thiện. Có người sa ngã trước danh lợi, có người thờ ơ với nỗi đau của dân tộc. Nhưng cũng có biết bao trí thức tận tụy – những người thầm lặng làm khoa học, làm giáo dục, mang tri thức phục vụ nhân dân. Họ chính là niềm tin cho tương lai của đất nước.

Trong thời đại toàn cầu hóa và bùng nổ thông tin, trách nhiệm của trí thức càng lớn lao hơn: không chỉ truyền bá tri thức mà còn phải gìn giữ sự thật, bảo vệ giá trị nhân văn. Mỗi người trẻ hôm nay, nếu muốn trở thành trí thức của ngày mai, cần bắt đầu bằng một điều giản dị nhưng cốt lõi – sống trung thực, học thật, làm thật.

Người trí thức là ngọn đuốc soi đường cho xã hội. Khi ngọn đuốc ấy sáng bằng ánh sáng của trung thực và lương tri, đất nước sẽ không sợ bóng tối của giả dối bao trùm. Trách nhiệm lớn nhất của trí thức không chỉ là hiểu biết, mà là dám sống thật vì sự thật – đó chính là phẩm chất làm nên tầm vóc của một con người chân chính.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về vai trò của sự trung thực trong đời sống con người.

- Hệ thống ý:

+ Trung thực là nền tảng của niềm tin, của mọi mối quan hệ và là tiêu chuẩn đầu tiên để xây dựng xã hội lành mạnh.

+ Trong khoa học, trung thực giúp con người nhận ra bản chất của sự việc, thúc đẩy tiến bộ.

+ Trong đời sống, người trung thực tạo ra uy tín, nhân cách, góp phần gìn giữ sự minh bạch và công bằng xã hội.

+ Ngược lại, thiếu trung thực – nhất là “bằng thật, người giả” – dẫn đến suy thoái đạo đức, làm méo mó các giá trị, hủy hoại niềm tin.

=> Mỗi người, đặc biệt là người học, người làm khoa học, cần nuôi dưỡng sự trung thực như nền tảng của nhân cách và tri thức.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về vai trò của sự trung thực trong đời sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Sự trung thực là một trong những phẩm chất cốt lõi làm nên giá trị của con người. Trung thực nghĩa là sống đúng với lẽ phải, tôn trọng sự thật và dám chịu trách nhiệm với những gì mình nói, mình làm. Trong đoạn trích “Sự trung thực của trí thức”, Lê Đạt khẳng định rằng tri thức chỉ có thể phát triển bền vững trên nền tảng một xã hội trung thực. Quả thật, trung thực là nền móng của niềm tin, là thước đo của nhân cách và là điều kiện để xã hội phát triển lành mạnh. Người trung thực luôn được tôn trọng vì dám nói thật, làm thật và sống thật, kể cả khi sự thật đó khó chấp nhận. Ngược lại, sự giả dối, gian trá – nhất là trong môi trường tri thức – có thể tạo ra “bằng thật, người giả”, khiến các giá trị bị đảo lộn và niềm tin bị xói mòn. Trong thời đại hiện nay, khi thông tin lan truyền chóng mặt, trung thực càng trở nên quý giá hơn bao giờ hết. Mỗi người cần rèn luyện cho mình đức tính trung thực trong học tập, công việc và đời sống, bởi chỉ có trung thực, con người mới có thể sống đúng, sống đẹp và góp phần xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.