I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

TỰ TÌNH I

Tiếng gà văng vẳng gáy trên bom,

Oán hận trông ra khắp mọi chòm.

Mõ thảm không khua mà cũng cốc,

Chuông sầu chẳng đánh cớ sao om.

Trước nghe những tiếng thêm rền rĩ,

Sau giận vì duyên để mõm mòm.

Tài tử văn nhân ai đó tá?

Thân này đâu đã chịu già tom!

(Tự tình – bài 1, Hồ Xuân Hương)

(0,5 điểm) Xác định phương thức biểu đạt chính của bài thơ.

Nhân vật trữ tình trong bài thơ là: người phụ nữ trong xã hội phong kiến (tác giả Hồ Xuân Hương).

- Biện pháp nghệ thuật sử dụng trong các câu thơ trên: phép đối

trước nghe >< sau giận

những tiếng >< vì duyên

thêm rền rĩ >< để mõm mòm

- Tác dụng:

+ Nhấn mạnh mối quan hệ giữa ngoại cảnh và tâm cảnh: nghe những âm thanh sầu thảm vang vọng giữa không gian tĩnh mịch, vắng vẻ khiến người phụ nữ thêm buồn giận, đau khổ vì duyên tình không trọn vẹn; gợi lên một cách xót xa tâm trạng bi kịch của chủ thể trữ tình.

+ Tạo sự cân xứng, nhịp nhàng, hài hòa cho lời thơ.

Nhận xét về ngôn ngữ Hồ Xuân Hương sử dụng trong bài thơ:

- Trong bài thơ, Hồ Xuân Hương sử dụng rất nhiều những từ ngữ thuần Việt: văng vẳng, gáy, bom, oán hận, trông ra, khắp, chòm, mõ thảm, cốc, chuông sầu, chẳng, cớ sao, om, rền rĩ, giận, mõm mòm, già tom.

- Các từ láy: văng vẳng, rền rĩ, mõm mòm vừa giàu giá trị biểu đạt, vừa nôm na, đậm chất dân dã.

=> Như vậy, ngôn ngữ thơ Hồ Xuân Hương mộc mạc, gần gũi, bình dị (khác với ngôn ngữ trang trọng, nhiều từ Hán Việt trong thơ bà Huyện Thanh Quan).

Tâm trạng nhân vật trữ tình được thể hiện trong bài thơ trên:

- Cô đơn, lẻ loi, buồn sầu trước không gian tĩnh mịch, vắng vẻ;

- Oán hận, u uất vì chuyện tình duyên lỡ làng, không trọn vẹn;

- Thách thức trước bi kịch cuộc đời, niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi...

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Một vài thông điệp rút ra từ bài thơ Tự tình I (Hồ Xuân Hương):

+ Khẳng định giá trị, phẩm giá con người, đặc biệt là phụ nữ.

+ Phê phán xã hội phong kiến bất công, áp bức phụ nữ.

+ Khích lệ dám sống trung thực, bộc lộ cảm xúc và khát vọng cá nhân.

- HS lựa chọn 01 thông điệp và viết đoạn văn theo yêu cầu. GV linh hoạt khi chấm.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích bài thơ Tự tình I.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Hồ Xuân Hương và vị trí của bài thơ Tự tình I trong chùm thơ "Tự tình".

- Khái quát nội dung chính: sự giằng xé giữa nỗi đau thân phận và khát vọng hạnh phúc mãnh liệt.

* Thân bài

- Nỗi cô đơn, u uất và bi kịch thân phận

+ Bức tranh đêm khuya: Bắt đầu bài thơ là khung cảnh đêm khuya tĩnh mịch nhưng lại đầy ám ảnh, nỗi cô đơn càng thêm sâu sắc bởi những âm thanh bên ngoài như tiếng gà gáy, tiếng mõ, tiếng chuông.

• "Tiếng gà văng vẳng gáy trên bom" gợi sự cô quạnh, bồn chồn.

• "Mõ thảm không khua mà cũng cốc, Chuông sầu chẳng đánh cớ sao om" thể hiện nỗi sầu không tên, sự bất lực.

+ Nỗi buồn và sự gián đoạn của tình yêu:

• "Oán hận trông ra khắp mọi chòm" thể hiện sự oán trách, bất bình với duyên phận.

• "Sau giận vì duyên để mõm mòm" cho thấy sự xót xa, nuối tiếc về tuổi xuân đã qua mà duyên phận lận đận.

- Khát vọng sống và bản lĩnh kiên cường

+ Sự chuyển biến tâm trạng: Sau khi u uất, nữ sĩ đã vượt qua sự bi lụy, bộc lộ một thái độ ngang tàng, bản lĩnh.

+ Câu thơ thách thức số phận: "Thân này đâu đã chịu già tom!" là lời khẳng định bản lĩnh, sự ngang tàng, thách thức với số phận nghiệt ngã.

+ Sự phẫn uất và khát vọng hạnh phúc: Nữ sĩ không chấp nhận sự sắp đặt của số phận, mà vẫn khao khát tìm kiếm hạnh phúc và tin vào năng lực của bản thân có thể xoay chuyển vận mệnh.

- Nghệ thuật đặc sắc

+ Ngôn ngữ: Ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, giàu tính dân tộc, diễn tả chân thực cảm xúc.

+ Thủ pháp nghệ thuật:

• Gieo vần: Sử dụng hiệu quả các vần "om" tạo âm hưởng trầm lắng, gợi cảm giác bế tắc, cô đơn nhưng cũng đầy cá tính.

• Phép đối: Tạo nên sự cân đối, nhịp nhàng cho bài thơ và làm nổi bật sự đối lập giữa ngoại cảnh và nội tâm.

+ Giọng điệu: Giọng thơ vừa uất hận, vừa ngang tàng, vừa thách thức, thể hiện sự giằng xé nội tâm đầy phức tạp.

* Kết bài

- Khái quát lại giá trị của bài thơ: "Tự tình I" là bức chân dung tự họa về bi kịch và khát vọng sống mãnh liệt của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến, đồng thời khẳng định bản lĩnh và tinh thần phản kháng mạnh mẽ của Hồ Xuân Hương.

- Nêu lên giá trị nhân văn và ý nghĩa của bài thơ đối với ngày nay.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.