I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

Mùa giáp hạt về, nồi cơm độn toàn khoai sắn. Bà nghẹn ngào nói với đàn cháu nhỏ: “Sắp hết gạo rồi, các cháu ráng chịu khổ một chút. Hồi bà còn bé như các cháu, đến mùa giáp hạt, ngay cả khoai sắn cũng không có mà ăn...”. Nghe bà kể, tôi chợt nhớ về nạn đói năm 1945 mà trong tiết học Lịch sử mấy hôm trước, thầy giáo đã tái hiện rất chi tiết. Đời bà khổ từ lúc lọt lòng cho tới tận về già, khi đã gần bước sang tuổi tám mươi vẫn còn chịu cảnh bần hàn, cơ cực. Thương bà, sau bữa cơm, tôi dặn đứa em không được vòi vĩnh, làm nũng bà.

Rồi thì gạo trong chum hết sạch, bà phải tất tưởi mang rá sang nhà bên vay gạo. Dù gạo trong chum cũng đã vơi cạn, nhưng chẳng chút đắn đo, bà hàng xóm vẫn niềm nở cho bà tôi vay mấy bát gạo liền, lại còn cho thêm khúc cá đồng kho mặn.

[…] Những ngày tiếp đó, để tiết kiệm chút gạo ít ỏi mới vay được, bà cháu tôi đành phải ăn cháo rau má trộn với muối lạc, ba phần gạo, đến bảy phần là rau má thái nhỏ. Nuốt thìa cháo nóng vào lòng rồi mà cổ họng vẫn còn đắng đót. Đứa em tôi không quen ăn cháo rau má nên nôn thốc, nôn tháo. Bà thương trào nước mắt, liền buông đũa, lật đật nhóm bếp nấu cơm cho em.

Đêm nằm bên bà, tôi nghe rõ tiếng bà thở dài trầm buồn, mỏi mệt. Suốt mấy đêm liền, bà cứ thao thức trở mình mà không sao chợp mắt nổi. Tôi biết những ngày như thế này, bà có hàng trăm thứ phải lo nghĩ. Chủ nợ mấy quán tạp hóa ngoài chợ cũng đã đánh tiếng. Bà ngày càng gầy sọp đi. Khóe mắt hốc hác. Da dẻ xuống sắc vàng vọt. Tài sản có giá trị lớn nhất trong nhà lúc ấy là con nghé non chưa tròn hai năm tuổi, bà đành ngậm ngùi bán đi. Còn nhớ hôm đó, khi người đàn ông đi đôi ủng da màu đen lẳng lặng dắt con nghé ra khỏi cổng, tôi và em tôi đã chạy theo òa khóc nức nở. Số tiền bán con nghé cũng chỉ vừa đủ trang trải nợ nần và mua thêm nửa yến gạo.

Trong một bữa tối, nhường phần cơm trắng cho đàn cháu nhỏ, bà ăn củ chuối luộc chấm nước mắm. Bà cười bảo: “Lúc trưa bà ăn cơm giờ vẫn còn no lắm. Với lại bà thích ăn củ chuối hơn”. Tự dưng lồng ngực nhói lên nghèn nghẹn, tôi đáp lại: “Cháu cũng thích ăn củ chuối hơn ăn cơm. Bà xem kìa, cơm trắng vẫn còn nhiều quá!”. Bà ôm hai đứa cháu nhỏ côi cút vào lòng, đôi mắt lại rơm rớm nước...

(Trích Mùa giáp hạt - Phan Đức Lộc, Nguồn: https://baoquangbinh.vn/van-hoa-van-nghe/201504/mua-giap-hat-2124378/)

(0,5 điểm) Xác định ngôi kể của đoạn trích trên.

Đoạn trích phản ánh cuộc sống thiếu thốn, cơ cực trong mùa giáp hạt của bà cháu tác giả, qua đó ca ngợi tình thương bao la, sự hi sinh thầm lặng của bà dành cho các cháu và gợi nhớ nỗi đau về nạn đói năm 1945.

Người bà hiện lên giàu lòng thương cháu, tần tảo, chịu thương chịu khó, giàu đức hi sinh. Bà luôn nhường phần tốt nhất cho cháu, gánh chịu cơ cực về mình, tiêu biểu là chi tiết bà ăn củ chuối, nhường cơm trắng cho cháu.

Câu nói của người cháu thể hiện sự nhạy cảm, thấu hiểu và lòng thương bà sâu sắc. Cháu biết bà đang nhường phần cơm trắng cho mình, nên cố tình nói dối rằng mình cũng thích ăn củ chuối để bà yên lòng. Qua đó, ta thấy người cháu tuy nhỏ tuổi nhưng đã có tấm lòng hiếu thảo, biết nghĩ cho bà và biết chia sẻ nỗi khổ cực với bà.

HS nêu chi tiết và lí giải.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích: Tình cảm gia đình là thiêng liêng, bền vững, là điểm tựa của mỗi con người.

- Phân tích:

+ Ông bà, cha mẹ luôn dành cho con cháu tình thương vô bờ, sẵn sàng hi sinh tất cả, chịu khổ về mình để phần tốt đẹp cho con cháu.

+ Tình cảm ấy không chỉ nuôi dưỡng vật chất mà còn nâng đỡ tinh thần, giúp ta có niềm tin, nghị lực.

- Bình luận – mở rộng:

+ Tình thương gia đình là nền tảng hình thành nhân cách con người.

+ Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, vẫn có người vô tâm, chưa biết trân trọng và đáp lại tình cảm ấy → đáng phê phán.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích tỉnh cảm bà cháu trong truyện ngắn Mùa giáp hạt.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả Phan Đức Lộc và truyện ngắn Mùa giáp hạt.

- Khái quát: Truyện khắc họa tình cảnh thiếu thốn trong mùa giáp hạt và làm nổi bật tình cảm bà cháu tha thiết, cảm động.

* Thân bài

- Hoàn cảnh câu chuyện

+ Gia đình lâm vào cảnh thiếu ăn, gạo trong chum cạn dần, phải ăn cơm độn khoai sắn, cháo rau má.

+ Tình huống mùa giáp hạt đã thử thách, bộc lộ tình cảm gia đình, đặc biệt là tình bà cháu.

- Tình cảm, sự hi sinh của bà dành cho cháu

+ Bà tần tảo, chịu đựng cơ cực: dáng gầy sọp, da vàng vọt, đêm đêm thao thức lo toan.

+ Bà chắt chiu từng hạt gạo, đi vay gạo, bán con nghé – tài sản quý nhất để lo cho cháu.

+ Nhường phần cơm trắng cho cháu, nhận mình thích ăn củ chuối hơn → đỉnh cao của tình thương, sự hi sinh.

- Tình cảm của cháu dành cho bà

+ Người cháu biết thương bà, dặn em không vòi vĩnh.

+ Cảm nhận sâu sắc sự hi sinh của bà, cố tình nói dối “cháu cũng thích ăn củ chuối” để bà yên lòng.

+ Cháu thấu hiểu, đồng cảm, đau xót trước sự vất vả, hi sinh của bà.

- Ý nghĩa của tình bà cháu

+ Tình bà cháu là nguồn an ủi, động viên trong nghèo khó.

+ Tô đậm giá trị nhân văn: tình thân ruột thịt thiêng liêng, nuôi dưỡng tâm hồn con người.

+ Khơi gợi lòng biết ơn, nhắc nhở con cháu hôm nay trân trọng tình cảm gia đình.

* Kết bài

- Khẳng định: Tình cảm bà cháu trong truyện Mùa giáp hạt vừa giản dị vừa thiêng liêng, để lại dư âm sâu sắc trong lòng người đọc.

- Liên hệ: Mỗi người cần biết yêu thương, hiếu thảo, trân trọng công lao và tình thương của ông bà, cha mẹ.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.