I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

[…] Chủ nghĩa nhân đạo trong tác phẩm của Thạch Lam thực ra chưa sâu sắc và mãnh liệt nếu đem so sánh với ngòi bút Ngô Tất Tố hay Nam Cao, nhất là khi cần phanh phui triệt để những mâu thuẫn gay gắt trong xã hội người bóc lột người đã dẫn đến nỗi bất hạnh của người dân lao động. Ông không phải không đề cập đến vấn đề ấy, nhưng trong nhiều trường hợp, ngòi bút ấy dường như vừa chạm đến đã vội dừng lại và chuyển hướng. Chẳng hạn như truyện “Đứa con”, mở đầu là mâu thuẫn giữa chủ và người ở (một phụ nữ), là áp chế tàn nhẫn giữa kẻ có tiền và người làm thuê. Song kết thúc truyện thì mâu thuẫn đó lại bị xóa nhòa bởi một chuyển hướng hòa hợp, mà tác nhân là sự kích thích của tình mẫu tử – một thứ nhân tính muôn đời. Trong “Cái chân què” cũng tương tự như vậy. Chuyện tả một anh chàng vì nghèo mà cay cú với số phận, quyết tìm cách làm giàu. Nhưng khi được như ý, thì dần dần anh ta lại nhận thấy rằng đồng tiền không đem lại hạnh phúc. Sự tỉnh ngộ lần này của anh căn bản dựa trên cái triết lí về đồng tiền thường thấy ở một số tác giả khác trong Tự lực văn đoàn: triết lí của những con người chưa thực sự bị họa áo cơm ghì riết và hành hạ. Dù sao Thạch Lam cũng chưa hẳn đã sống chết với vấn đề này.

Tuy nhiên, đối với người lao động nghèo, cái nhìn của Thạch Lam nói chung là một cái nhìn hiện thực giàu tính nhân đạo. Bức tranh về cuộc sống của dân nghèo sau lũy tre, trong xóm chợ, nơi ngoại ô, ngõ hẻm không hề được phủ bằng màn sương thi vị. Những số phận nhọc nhằn, bi đát, với một viễn cảnh mờ mịt, đen tối, vẫn là kết cục chung cho hầu hết các tác phẩm viết về người dân lao động nghèo khổ của Thạch Lam. Cái chết của mẹ Lê để lại cả một đàn con gầy còm ngơ ngác là một cái kết bi thảm, gây nên “cái cảm giác lo sợ đè nén lấy tâm can” những người còn sống – những người mà “cái nghèo khổ cứ theo đuổi mãi không bao giờ dứt” (Nhà mẹ Lê). Có những gia đình trước đây đã có thời mát mặt, về sau cũng sa sút, khó khăn và càng ngày cuộc sống càng thắt nghẹt họ mãi (Cô hàng xén, Đói, Hai đứa trẻ…). Những kết thúc u ám như thế cứ trở đi trở lại trong nhiều truyện ngắn của Thạch Lam, tô đậm cái quá trình bần cùng không lối thoát của nhân dân lao động trong xã hội cũ […].

(Trần Ngọc Dung, Phong cách truyện ngắn Thạch Lam, 

Thạch Lam - Tác phẩm và lời bình, Nxb Văn học, Hà Nội, 2013)

(0,5 điểm) Xác định phương thức biểu đạt của văn bản trên.

Văn bản viết về Thạch Lam, phân tích phong cách truyện ngắn của ông, đặc biệt là chủ nghĩa nhân đạo và cách phản ánh đời sống người lao động nghèo.

- Biện pháp ẩn dụ: màn sương thi vị.

- Tác dụng:

+ Nhấn mạnh đặc điểm của giá trị nhân đạo trong tác phẩm Thạch Lam là giàu tính hiện thực.

+ Làm nổi bật tính chân thực, hiện thực, không tô vẽ của bức tranh đời sống dân nghèo. Người đọc thấy được cuộc sống khổ cực, nhọc nhằn và bế tắc của họ.

+ Giúp câu văn trở nên giàu hình ảnh, cảm xúc.

-  Mục đích: Thuyết phục người đọc thấy rằng: dù chưa thực sự sâu sắc và mãnh liệt, nhưng trong các tác phẩm của Thạch Lam đều ẩn chứa một cái nhìn nhân đạo đối với những người dân nghèo khổ.

- Thái độ: Nghiêm khắc trong việc nhìn nhận về chủ nghĩa nhân đạo trong các tác phẩm của Thạch Lam chưa sâu sắc và mãnh liệt; Ca ngợi các sáng tác của Thạch Lam ở cái nhìn đầy thương cảm đối với người dân nghèo.

Qua văn bản, em rút ra được một số bài học quan trọng về cách nêu luận điểm và dẫn chứng trong bài văn nghị luận:

- Luận điểm cần rõ ràng, tập trung: Văn bản xác định ngay vấn đề phân tích là phong cách truyện ngắn và cái nhìn nhân đạo của Thạch Lam, giúp người đọc dễ nắm ý.

- Dẫn chứng cụ thể, sinh động: Tác giả sử dụng ví dụ từ các truyện ngắn tiêu biểu (Nhà mẹ Lê, Đứa con, Cái chân què…) để minh họa, làm luận điểm thuyết phục hơn.

- So sánh, phân tích để làm nổi bật luận điểm: Văn bản so sánh Thạch Lam với Ngô Tất Tố, Nam Cao để nhấn mạnh ưu điểm và hạn chế, tạo cái nhìn khách quan.

- Kết hợp tổng kết và nhận xét: Sau khi dẫn chứng, tác giả rút ra nhận xét về giá trị nhân đạo và hiện thực, giúp luận điểm rõ ràng và có chiều sâu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Dù hạn chế, Thạch Lam vẫn có cái nhìn hiện thực giàu tính nhân đạo đối với người lao động nghèo.

- Bức tranh đời sống nghèo khó, nhọc nhằn được ông mô tả rõ nét, không tô vẽ.

- Những số phận bi đát, kết thúc u ám như trong Nhà mẹ Lê, Cô hàng xén, Đói, Hai đứa trẻ… làm nổi bật quá trình bần cùng, thiếu lối thoát của người dân lao động.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích truyện ngắn Ông ngoại.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở  bài:

- Giữa dòng chảy của văn học Việt Nam, có không ít những tác phẩm đã làm say đắm lòng người bởi tính nhân văn sâu sắc và khả năng khơi gợi những cảm xúc mãnh liệt về tình người, tình quê hương.

- Truyện ngắn “Ông ngoại” của Nguyễn Ngọc Tư là một trong những tác phẩm như vậy.

- Với giọng văn mềm mại, đậm chất Nam Bộ, Nguyễn Ngọc Tư đã khéo léo đưa người đọc vào một không gian bình dị của tình thân, nơi mà những giá trị giản đơn của cuộc sống được nâng niu, gìn giữ.

- Trong đoạn trích này, tác giả đã làm nổi bật lên mối quan hệ giữa Dung và ông ngoại, qua đó khắc họa rõ nét những thay đổi trong nhận thức và tình cảm của nhân vật Dung khi sống cùng ông.

* Thân bài:

- Khái quát:

+ Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn tiêu biểu của giai đoạn văn học hiện đại, đặc biệt nổi bật với những tác phẩm viết về đời sống người dân miền Tây Nam Bộ.

+ Phong cách sáng tác của tác giả thường hướng đến những điều bình dị, gần gũi trong cuộc sống, nhưng lại chứa đựng những thông điệp sâu sắc về con người và cuộc đời.

+ Truyện ngắn "Ông ngoại" được kể theo ngôi thứ ba, qua điểm nhìn của Dung, một cô gái trẻ chuyển đến sống với ông ngoại sau khi gia đình đi nước ngoài. Cốt truyện đơn tuyến, tập trung vào mối quan hệ giữa Dung và ông ngoại, cùng những biến đổi tâm lý của Dung khi dần dần thích nghi với cuộc sống mới. Trong truyện, hai nhân vật trung tâm là Dung và ông ngoại. Đây là những nhân vật  giúp tác giả làm nổi bật chủ đề của truyện.

- Tóm tắt và nêu chủ đề:

+ Tóm tắt: Đoạn trích kể về khoảng thời gian Dung sống cùng ông ngoại sau khi gia đình cô đi nước ngoài. Ban đầu, Dung cảm thấy khó hòa nhập với cuộc sống mới, nhưng dần dần, cô nhận ra những giá trị mà ông ngoại mang lại trong cuộc sống của mình. Những sự thay đổi trong thói quen và cách sống của Dung cho thấy mối quan hệ giữa cô và ông ngoại ngày càng gắn bó, đồng thời cũng bộc lộ những nỗi niềm, sự hy sinh thầm lặng của người ông dành cho cô cháu gái của mình.

+ Nêu chủ đề: Truyện "Ông ngoại" thể hiện rõ nét chủ đề  về tình thân, sự gắn kết giữa các thế hệ trong gia đình. Đây là một chủ đề không mới, nhưng được Nguyễn Ngọc Tư khai thác một cách tinh tế và đầy nhân văn, khắc họa sâu sắc những giá trị của tình cảm gia đình.

- Phân tích nhân vật chính:

+ Trong đoạn trích, nhân vật Dung được khắc họa là một cô gái trẻ đang sống trong giai đoạn chuyển biến cảm xúc mạnh mẽ.

+ Ban đầu, Dung cảm thấy khó khăn khi phải sống cùng ông ngoại sau khi gia đình ra nước ngoài. Cô mang theo những thói quen và lối sống hiện đại, khó hòa nhập với cuộc sống tĩnh lặng, cổ điển của ông ngoại.

+ Tuy nhiên, qua những chi tiết như việc Dung ngăn ông lái xe, nghe tiếng ho của ông mỗi đêm, hay khi cô tự thấy mình trở nên khó tính như một "bà già," ta nhận thấy Dung đang dần thay đổi.

+ Từ một cô gái trẻ trung, năng động, Dung dần trở nên thấu hiểu và cảm nhận được sự quý giá của những điều giản dị xung quanh mình. Tâm trạng của Dung chuyển từ sự bối rối, lạ lẫm sang sự gắn bó, yêu thương ông ngoại, thể hiện qua hành động chăm sóc ông và thậm chí hát cho ông nghe, điều mà cô chưa từng nghĩ mình sẽ làm.

=> Nguyễn Ngọc Tư xây dựng nhân vật Dung như một biểu tượng cho sự hòa quyện giữa hai thế hệ, qua đó nhấn mạnh giá trị của tình cảm gia đình, sự thấu hiểu và chia sẻ giữa những người thân yêu, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc sống hiện đại đang dần làm xa cách các mối quan hệ truyền thống.

- Phân tích các nhân vật khác:

Ông ngoại là một nhân vật trung tâm khác trong truyện, đại diện cho sự tĩnh lặng, những giá trị xưa cũ. Ông sống một cuộc sống giản dị, gắn bó với những vật dụng, ký ức của thời kỳ đã qua. Dù tuổi cao, sức yếu, ông vẫn cố gắng duy trì một nếp sống riêng, không muốn trở thành gánh nặng cho cháu. Nhân vật ông ngoại với hình ảnh một người già trầm lặng, chịu đựng, nhưng đầy tình thương, đã góp phần làm nổi bật chủ đề của truyện, đồng thời tạo nên một đối trọng với sự sôi động, hiện đại của cuộc sống xung quanh.

- Đánh giá về nghệ thuật:

+ Cốt truyện của “Ông ngoại” đơn giản, không có nhiều kịch tính nhưng lại giàu tính nhân văn. Qua những chi tiết nhỏ, tác giả đã khéo léo dựng lên một bức tranh gia đình đầy cảm động, khiến người đọc không thể không suy ngẫm về những giá trị của tình thân.

+ Truyện được kể theo ngôi thứ ba, nhưng điểm nhìn chủ yếu là từ Dung. Qua góc nhìn này, tác giả đã khắc họa được những biến đổi trong suy nghĩ và cảm nhận của Dung, đồng thời tạo sự gần gũi, đồng cảm với nhân vật.

+ Tình huống trong truyện không phải là những sự kiện lớn lao, mà là những tình huống thường ngày, qua đó tác giả làm nổi bật sự thay đổi trong mối quan hệ giữa các nhân vật. Ví dụ như việc Dung nghe tiếng ho của ông ngoại vào ban đêm, hay khi cô hát cho ông nghe, đều là những tình huống giản dị nhưng đầy ý nghĩa.

+ Nhân vật trong truyện được khắc họa chủ yếu qua suy nghĩ, hành động, lời nói của họ. Những chi tiết như tiếng ho của ông ngoại, việc Dung dần quen với hương trầm hay hình ảnh ông cháu cùng nhau nhặt lá mai đón Tết, đều góp phần làm rõ nét tính cách và mối quan hệ giữa các nhân vật này.

+ Nguyễn Ngọc Tư sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng tinh tế, đậm chất Nam Bộ. Giọng văn nhẹ nhàng, trầm lắng tạo nên một bầu không khí vừa quen thuộc vừa sâu lắng. Những câu văn giàu hình ảnh, đôi khi sử dụng so sánh để làm nổi bật cảm xúc và tâm trạng của nhân vật.

- Đánh giá chung và liên hệ:

+ Truyện ngắn "Ông ngoại" là một tác phẩm xuất sắc về cả nội dung và nghệ thuật.

+ Qua cốt truyện đơn giản, Nguyễn Ngọc Tư đã khéo léo khắc họa mối quan hệ gia đình với những biến đổi tâm lý tinh tế của nhân vật. Truyện không chỉ phản ánh tình thân mà còn gợi lên những suy ngẫm sâu sắc về trách nhiệm và tình cảm giữa các thế hệ.

+ Bài học mà tác giả muốn truyền tải là giá trị của sự gắn kết gia đình, sự thấu hiểu và trân trọng những người thân yêu.

+  Qua truyện này, ta có thể thấy Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn có khả năng thấu hiểu sâu sắc tâm lý con người, đặc biệt là những xúc cảm tinh tế trong các mối quan hệ gia đình.

+ So với những tác phẩm khác cùng đề tài như "Cha và con" của Vũ Trọng Phụng hay "Bố con cá gai" của Choi Sang Jin, “Ông ngoại” của Nguyễn Ngọc Tư mang một màu sắc riêng, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, đậm chất Nam Bộ, giàu tình cảm và đầy tính nhân văn.

* Kết bài

- "Ông ngoại" của Nguyễn Ngọc Tư thực sự là một tác phẩm đặc sắc, khơi gợi trong lòng người đọc những tình cảm ấm áp về tình thân, về sự gắn kết giữa các thế hệ trong gia đình.

= Truyện không chỉ giúp ta nhận thức rõ hơn về trách nhiệm đối với những người thân yêu, mà còn có sức sống lâu dài trong lòng người đọc, như một lời nhắc nhở về những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống gia đình.

- Tác phẩm này, với giọng văn trầm lắng và tình cảm sâu sắc, chắc chắn sẽ tiếp tục làm say lòng người đọc, mang đến những cảm xúc và suy ngẫm sâu xa về tình người và tình quê hương.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.