I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

Với các thi nhân, mùa thu lưu dấu ấn của mình trong những vần thơ đượm một vẻ riêng trong trẻo. Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, Tế Hanh, Nguyễn Đình Thi… đều có những câu thơ, bài thơ tuyệt đẹp. Đến lượt mình, Hữu Thỉnh lại làm cho mùa thu có thêm hương sắc mới.

Mùa thu đến với anh khá đột ngột và bất ngờ, không hẹn trước. Bắt đầu không phải là những nét đặc trưng của trời mây hay sắc vàng hoa cúc như trong thơ cổ điển. Bắt đầu là hương ổi thơm náo nức. Một chữ “phả” kia đủ gợi hương thơm như sánh lại. Nó sánh bởi vì hương đậm một phần, sánh còn bởi tại hơi gió se. Hương thơm luồn vào trong gió được tinh lọc, được cô đặc thêm. Gió mùa thu hào phóng đem chia hương mùa thu - bấy giờ là hương ổi chín - tới khắp nơi trong vũ trụ. Tại một vùng quê nhỏ, trong một giây phút nào đó, người viết chợt bắt gặp hương thu và bỗng sững sờ.

Đã cảm được “hương ổi”, đã nhận ra “gió se”, hơn thế nữa mắt lại còn nhìn thấy sương đang “chùng chình qua ngõ”. Những dấu hiệu đặc trưng của mùa thu đều hiện diện. Thế mà sao tác giả lại viết: “Hình như thu đã về”? Còn điều chi nữa mà ngờ? Thu đã về thật đấy rồi, sao còn nghi hoặc? Như đã nói ở trên, cái chính là sự bất ngờ, đột ngột. Do bất ngờ nên cả khứu giác (hương ổi), cả xúc giác (hơi gió se), cả thị giác (sương chùng chình) đều mách bảo thu về mà vẫn chưa thể tin, vẫn chưa dám chắc. Cái bảng lảng mơ hồ chính trong cảm giác “hình như” ấy đã tôn thêm vẻ sương khói lãng đãng lúc thu sang. Đó là một nguyên nhân. Nhưng sâu xa hơn, ở đây còn bộc lộ nét sang thu trong hồn người mà sau chúng ta sẽ nói tới.

Hình như thu đã về

Đó là một ấn tượng tổng hợp từ những cảm giác riêng về hương, về gió, về sương. Từ hương nhận ra gió. Từ gió nhận ra sương. Nhưng khi phát hiện “sương chùng chình qua ngõ” thì trong sương cũng có hương, trong sương cũng có gió, và trong sương dường như có cả tình. “Chùng chình” hay chính là sự lưu luyến, bâng khuâng, ngập ngừng, bịn rịn? Cái ngõ mà sương đẫm hương, sương theo gió đang ngập ngừng đi qua vừa là cái ngõ thực, vừa là cái ngõ thời gian thông giữa hai mùa. Phút giao mùa của thiên nhiên ấy, nhìn thấy rồi, cảm thấy rồi mà sững sờ tưởng khó tin. Do đó, “Hình như thu đã về” còn như là một câu thầm hỏi lại mình để có một sự khẳng định. [...]

               (Vũ Nho, Trích Thiên nhiên và hồn người lúc sang thu, , NXB Văn học, 1999)

(0,5 điểm) Thể loại của đoạn trích trên là gì?

Văn bản nói về cảm nhận mùa thu của tác giả Hữu Thỉnh, đặc biệt là sự tinh tế, bất ngờ của mùa thu và mối quan hệ giữa thiên nhiên với hồn người.

Những dấu hiệu đặc trưng của mùa thu được nhắc đến trong đoạn văn:

- Hương ổi thơm nao nức.

- Gió se lạnh.

- Sương chùng chình qua ngõ.

Hiệu quả của biện pháp tu từ trong cụm từ “sương chùng chình qua ngõ”:

- Nhân hóa “sương chùng chình” gợi lên sự lưu luyến, ngập ngừng, như thể sương đang bịn rịn trước khoảnh khắc giao mùa.

- Tạo hình ảnh thơ mộng, lãng mạn, góp phần làm nổi bật vẻ đẹp mơ màng, tinh tế của mùa thu.

Lý do mùa thu đến với Hữu Thỉnh đột ngột và bất ngờ:

- Mùa thu được cảm nhận qua những dấu hiệu không phải đặc trưng quen thuộc như sắc vàng hoa cúc hay trời mây trong thơ cổ điển, mà bắt đầu từ “hương ổi thơm nao nức” – một hình ảnh rất mới mẻ, gần gũi.

- Hương thơm ấy hòa cùng hơi gió se, cùng hình ảnh “sương chùng chình qua ngõ”, tất cả tạo nên sự xuất hiện bất ngờ, không hẹn trước của mùa thu.

- Chính sự đột ngột ấy khiến tác giả ngỡ ngàng, sững sờ, không dám tin rằng mùa thu đã thực sự về.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Trong đoạn trích, tình cảm của tác giả dành cho mùa thu được thể hiện đầy sâu sắc và tinh tế.

- Tác giả cảm nhận mùa thu bằng tất cả giác quan, từ hương ổi thơm nao nức, hơi gió se lành lạnh đến hình ảnh “sương chùng chình qua ngõ.”

- Những tín hiệu của mùa thu không ồn ào, rực rỡ mà xuất hiện nhẹ nhàng, bất ngờ, mang theo sự trong trẻo và dịu dàng. Qua cách miêu tả ấy, ta thấy rõ sự rung động tinh tế của tác giả trước vẻ đẹp giao mùa, một tâm hồn nhạy cảm, biết yêu thương và trân trọng thiên nhiên.

- Hình ảnh mùa thu không chỉ được cảm nhận bằng mắt, mũi, hay xúc giác mà còn bằng cả trái tim, làm bật lên tình yêu tha thiết, niềm say mê với vẻ đẹp bình dị mà kỳ diệu của tạo hóa.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích truyện ngắn Thằng gù.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Giá trị hiện thực và nhân đạo

- Phê phán định kiến xã hội: Truyện lên án thái độ độc ác, vô cảm và những định kiến sai lầm của xã hội khi đánh giá con người chỉ dựa trên vẻ ngoài khuyết tật.

- Lên án sự vô cảm: Tác phẩm phơi bày sự vô cảm, hời hợt của đám đông trước nỗi đau của người khác, trái ngược với lòng trắc ẩn sâu sắc của "Thằng Gù".

- Đề cao lòng nhân ái: "Thằng Gù" là biểu tượng của lòng nhân ái, sự đồng cảm với những người kém may mắn hơn mình, và là lời nhắc nhở về giá trị đích thực của con người không nằm ở ngoại hình.

* Phân tích nhân vật "Thằng Gù"

- Ngoại hình và tâm hồn: Nhân vật có ngoại hình khiếm khuyết nhưng tâm hồn lại "thẳng đứng", đầy kiêu hãnh và nhân ái.

- Tâm lý phức tạp: Tác giả đã khắc họa sâu sắc sự giằng xé nội tâm của nhân vật, vừa yếu đuối, dễ bị tổn thương, vừa mạnh mẽ, giàu lòng tự trọng và có ý thức phản kháng.

- Biểu tượng: "Thằng Gù" là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn và lòng dũng cảm.

* Nghệ thuật kể chuyện

- Cốt truyện đơn giản nhưng xúc động: Cốt truyện tuy không phức tạp nhưng được xây dựng tinh tế, giàu cảm xúc, mang lại sự đồng cảm cho người đọc.

- Ngôi kể thứ nhất: Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất với điểm nhìn của một nhân vật trong làng giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận và đồng cảm với câu chuyện.

- Nghệ thuật tương phản: Tác giả sử dụng sự tương phản giữa ngoại hình và nội tâm, giữa hành động của "Thằng Gù" và đám đông để làm nổi bật chủ đề và thông điệp của tác phẩm.

- Ngôn ngữ tinh tế: Cách dùng từ ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc của Hạ Huyền đã khắc họa chân thực sự khắc nghiệt của xã hội và vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật.

* Thông điệp của tác phẩm

- "Thằng Gù" không chỉ là câu chuyện về một làng quê mà còn là lời nhắc nhở về lòng nhân ái và sự thấu hiểu, trân trọng con người trong xã hội hiện đại.

- Tác phẩm đặt ra câu hỏi nhức nhối: Phải chăng những người được coi là "bình thường" mới là người có những sai lệch trong cách nhìn nhận và đánh giá giá trị con người?

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.