I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Vua Quang Trung cưỡi voi ra doanh yên uỷ quân lính, truyền cho tất cả đều ngồi mà nghe lệnh, rồi dụ họ rằng:

- Quân Thanh sang xâm lấn nước ta, hiện ở Thăng Long, các ngươi đã biết chưa? Trong khoảng vũ trụ, đất nào sao ấy đều đã phân biệt rõ ràng, phương Nam phương Bắc (chỉ đất Trung Quốc) chia nhau mà cai trị. Người phương Bắc không phải nòi giống nước ta, bụng dạ ắt khác. Từ đời nhà Hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại nhân dân, vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi. Đời Hán có Trưng nữ vương, đời Tống có Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, đời Nguyên có Trần Hưng Đạo, đời Minh có Lê Thái Tổ; các ngài không nỡ ngồi nhìn chúng làm điều tàn bạo, nên đã thuận lòng người, dấy nghĩa quân đều chỉ đánh một trận là thắng và đuổi được chúng về phương Bắc. ở các thời ấy, Bắc, Nam riêng phận, bờ cõi lặng yên, các vua truyền ngôi lâu dài. Từ đời nhà Đinh tới đây, dân ta không đến nỗi khổ như hồi nội thuộc xưa kia. Mọi việc lợi, hại, được, mất ấy, đều là chuyện cũ rành rành của các triều đại trước. Nay người người Thanh lại sang, mưu đồ lấy nước Nam ta đặt làm quận huyện, không biết trông gương mấy đời Tống, Nguyên, Minh ngày xưa. Vì vậy ta phải kéo quân ra đánh đuổi chúng. Các ngươi đều là những kẻ có lương tri lương năng, hãy nên cùng ta đồng tâm hiệp lực, để dựng nên công lớn.

 (Ngô Gia văn Phái, Hoàng Lê nhất thống Chí, tập II,

Nguyễn Đức Vân - Kiều Thu Hoạch dịch, NXB văn học, Hà Nội)

(0,5 điểm) Bối cảnh của đoạn trích là gì?

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Tuổi trẻ Việt Nam khi thể hiện lòng yêu nước.

+ Tuổi trẻ đóng vai trò quan trọng trong việc kiến tạo vận mệnh, tương lai non sông đất nước vì vậy tuổi trẻ cần hiểu được vị trí quan trọng của mình.

+ Vốn tri thức, đạo đức được rèn luyện từ nhà trường là nền tảng cơ bản để thực hành trong đời sống.

+ Tuổi trẻ phải nỗ lực không ngừng học hỏi, phát triển về khoa học, kĩ thuật để bắt kịp với sự phát triển của thế giới.

+ Tuổi trẻ cần nuôi dưỡng trong mình tình yêu gia đình, quê hương, đất nước, niềm tự tôn dân tộc.

+ Cần ý thức việc trau dồi tri thức và đạo đức ngay khi còn trẻ.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Nghị luận về đạo lí: “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài

- Giới thiệu vấn đề: Lời nói là phương tiện giao tiếp quan trọng trong đời sống, không tốn tiền nhưng ảnh hưởng lớn tới tình cảm và mối quan hệ giữa con người với nhau.

- Nêu đạo lí: “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” dạy chúng ta cẩn trọng, khéo léo trong lời ăn tiếng nói để sống hòa nhã, thân thiện.

* Thân bài

- Giải thích

+ “Lời nói không mất tiền mua”: lời nói không tốn kém về vật chất, nhưng có giá trị tinh thần to lớn.

+ “Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”: nói năng khéo léo, lịch sự, biết đặt mình vào hoàn cảnh người khác để tránh tổn thương.

=> Đạo lí nhấn mạnh sự quan trọng của giao tiếp đúng mực, chân thành và tôn trọng người khác.

- Biểu hiện trong cuộc sống hiện nay

+ Trong gia đình: nói lời yêu thương, khích lệ nhau, tránh cãi vã, trách móc vô cớ.

+ Trong học tập, bạn bè: giao tiếp lịch sự, biết nhường nhịn, giải quyết mâu thuẫn bằng lời nói.

+ Trong xã hội: lời nói hòa nhã khi trao đổi, làm việc, tham gia các hoạt động cộng đồng, tránh lời nói thô tục, xúc phạm.

- Vai trò, ý nghĩa

+ Giúp xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, tăng sự gắn kết giữa con người.

+ Ngăn ngừa mâu thuẫn, hiểu lầm, tạo môi trường sống hòa thuận, thân thiện.

+ Lời nói khéo léo, vừa lòng nhau còn giúp thể hiện văn hóa, nhân cách và sự tôn trọng của mỗi người.

- Phản đề

+ Có người cho rằng nói gì cũng được, quan trọng là hành động, lời nói không quan trọng.

+ Tuy nhiên, lời nói không cẩn trọng dễ gây hiểu lầm, tổn thương người khác, ảnh hưởng xấu tới mối quan hệ và uy tín cá nhân.

- Bài học rút ra

+ Luôn cẩn trọng, lựa lời trong giao tiếp với mọi người.

+ Học cách nói vừa chân thành vừa khéo léo, thể hiện sự tôn trọng và đồng cảm.

+ Áp dụng đạo lí này giúp xây dựng mối quan hệ tốt, được người khác quý trọng và xã hội văn minh hơn.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị quan trọng của lời nói trong đời sống con người.

- Nhấn mạnh: lời nói không mất tiền mua nhưng có thể tạo niềm vui, hạnh phúc hoặc gây tổn thương, vì vậy cần lựa lời khéo léo.

- Kêu gọi mọi người luôn nói năng hòa nhã, lịch sự để sống hòa thuận, xây dựng xã hội tốt đẹp.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.