I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Gần trưa, Chiêu Minh vương hộ tống nhà vua tiễn Trần Quốc Tuấn ra bến Đông làm lễ tế cờ xuất sư. […] Không khí trang trọng đến tức thở. Nhân Tông vái Trần Quốc Tuấn và phán:

- Từ nay việc an nguy của giang sơn xã tắc trẫm xin trao cho Quốc công.

Trần Quốc Tuấn nghiêm trang đáp lễ:

- Lão thần thề không để nhục mệnh của bệ hạ.

Nhân Tông ban kiếm Thượng Phương, trao quyền chém trước tâu sau cho Trần Quốc Tuấn. Nhà vua chăm chú nhìn vị tướng già và thấy Trần Quốc Tuấn quắc thước lạ lùng.

Từ trên đài cao, Trần Quốc Tuấn lặng nhìn các đội quân hàng ngũ chỉnh tề bên dưới. […] Trần Quốc Tuấn thấy tất cả sức mạnh của dân tộc từ nghìn xưa truyền lại nâng cao tâm hồn ông lên khiến cho hai vai ông dư sức gánh sứ mệnh nặng nề. Ông thét lớn:

- Bớ ba quân!

Tiếng dạ vang dậy kinh thành và sông nước.

Trần Quốc Tuấn lại thét tiếp:

- Quan gia đã hạ chỉ cho ta lĩnh cờ tiết chế cùng các ngươi xuất sư phá giặc. Kiếm Thượng Phương đây! -Trần Quốc Tuấn nâng cao kiếm lên khỏi đầu.

- Ai trái mệnh, phản dân, hại nước, ta sẽ nghiêm trị không tha.

Quân sĩ lại đồng thanh dạ ran. Nhân Tông vẫy Dã Tượng lại gần, cầm lấy cái gậy trúc xương cá của Trần Quốc Tuấn. Nhà vua ân cần trao cây gậy cho vị tướng già và dặn dò: […]

- Trọng phụ tuổi đã cao, xin vì trẫm, vì đất nước và trăm họ mà giữ gìn sức khỏe.

(Trích Trên sông truyền hịch, Hà Ân)

(0,5 điểm) Bối cảnh lịch sử của đoạn trích là gì?

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Nghị luận về đạo lí: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài

- Giới thiệu vấn đề: Con người sống trong xã hội cần biết trân trọng công lao của người khác.

- Nêu đạo lí: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” nhắc nhở mỗi người luôn biết ơn, ghi nhớ và báo đáp công ơn của người đã giúp đỡ mình.

* Thân bài

- Giải thích

+ “Ăn quả”: hưởng thành quả, kết quả từ lao động, sự giúp đỡ, dạy dỗ.

+ “Nhớ kẻ trồng cây”: biết ơn người đã bỏ công sức, thời gian để tạo ra kết quả ấy.

=> Đạo lí nhấn mạnh tinh thần biết ơn, tôn trọng và báo đáp công ơn của người khác.

- Biểu hiện trong gia đình và xã hội

+ Trong gia đình:

• Biết ơn cha mẹ, ông bà, anh chị đã nuôi dưỡng, dạy dỗ.

• Giúp đỡ, chăm sóc người thân khi họ già yếu.

+ Trong xã hội:

• Biết ơn thầy cô, bạn bè, những người đã giúp đỡ trong học tập và công việc.

• Thể hiện lòng biết ơn bằng việc giữ chữ tín, góp sức xây dựng cộng đồng, giúp đỡ người khác khi có thể.

- Vai trò, ý nghĩa

+ Giúp con người sống có trách nhiệm, biết trân trọng và tôn trọng công lao của người khác.

+ Xây dựng mối quan hệ gia đình và xã hội bền vững, tình người gắn bó.

+ Giáo dục thế hệ trẻ tấm lòng biết ơn, tinh thần sẻ chia, sống có đạo đức và nhân văn.

- Phản đề

+ Có người cho rằng biết ơn là chuyện nhỏ, quan trọng là hưởng thụ thành quả của mình.

+ Tuy nhiên, nếu không biết ơn, con người dễ trở nên ích kỷ, hời hợt, mất đi sự gắn kết và niềm tin trong xã hội.

- Bài học rút ra

+ Luôn ghi nhớ công lao của cha mẹ, thầy cô và những người xung quanh.

+ Thể hiện lòng biết ơn qua hành động, lời nói và việc làm cụ thể.

+ Biết ơn giúp xây dựng con người tốt đẹp và xã hội văn minh, thân thiện.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị quan trọng của đạo lí “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” trong cuộc sống hiện nay.

- Nhấn mạnh: sống biết ơn không chỉ là đạo đức cá nhân mà còn góp phần xây dựng gia đình và xã hội hòa thuận, tốt đẹp.

- Kêu gọi mọi người luôn trân trọng công lao của người khác và thực hành lòng biết ơn trong đời sống hằng ngày.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

Trần Quốc Tuấn được khắc họa là vị tướng già uy nghiêm, quắc thước, có tinh thần trách nhiệm cao, lòng yêu nước sâu sắc, luôn lo lắng và sẵn sàng gánh vác sứ mệnh nặng nề bảo vệ giang sơn.