10 bài tập ôn thi HSG KTPL 12 Bài 15: Quyền và nghĩa vụ công dân về luật pháp quốc tế có lời giải

- Quyền con người là các quyền tự nhiên, cơ bản của con người, không bị giới hạn bởi biên giới quốc gia. Các quyền này được bảo đảm bởi các công ước quốc tế như Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền, Công ước về quyền dân sự và chính trị.

- Quyền công dân là quyền được hưởng của một cá nhân với tư cách là thành viên của một quốc gia nhất định, được pháp luật quốc gia bảo vệ.

- Pháp luật quốc tế bảo vệ quyền con người

+ Xác lập các tiêu chuẩn quốc tế về nhân quyền: Các công ước quốc tế đặt ra các quyền con người cơ bản mà mọi quốc gia phải tôn trọng.

+ Bảo vệ quyền của các nhóm dễ bị tổn thương: Trẻ em, phụ nữ, người tị nạn, người khuyết tật được bảo vệ thông qua các hiệp ước quốc tế.

+ Thiết lập cơ chế giám sát và chế tài: Các tổ chức như Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc, Tòa án Nhân quyền châu Âu giám sát việc thực thi quyền con người.

- Ví dụ: Công ước quốc tế về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc yêu cầu các quốc gia xóa bỏ sự phân biệt về sắc tộc và đảm bảo quyền bình đẳng cho mọi công dân.

- Mối quan hệ giữa quyền con người và chủ quyền quốc gia

+ Pháp luật quốc tế yêu cầu các quốc gia tôn trọng quyền con người, nhưng việc thực hiện quyền này phụ thuộc vào hệ thống pháp luật và chính trị của mỗi nước.

+ Một số quốc gia có thể viện dẫn nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ để trì hoãn việc thực hiện các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.

- Nghĩa vụ hợp tác quốc tế về quyền con người

+ Các quốc gia có nghĩa vụ hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, khoa học và thương mại để khuyến khích sự tôn trọng quyền con người.

+ Việc loại trừ các hình thức phân biệt về sắc tộc, tôn giáo là một nguyên tắc quan trọng trong hệ thống pháp luật quốc tế.

+ Ví dụ: Các quốc gia thành viên Liên hợp quốc phải hợp tác với Hội đồng Nhân quyền để báo cáo và cải thiện tình hình nhân quyền trong nước.

=> Kết luận: Pháp luật quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền con người, thông qua việc thiết lập các tiêu chuẩn và nghĩa vụ mà các quốc gia phải tuân thủ. Mặc dù quyền công dân do pháp luật quốc gia quy định, nhưng chúng phải phù hợp với các nguyên tắc nhân quyền quốc tế. Việc hợp tác quốc tế trong lĩnh vực nhân quyền không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của mỗi cá nhân mà còn góp phần xây dựng một thế giới công bằng, ổn định và phát triển.

a) Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác

- Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế, nhằm đảm bảo sự tôn trọng chủ quyền và độc lập của các quốc gia. Nội dung của nguyên tắc này bao gồm:

+ Các quốc gia không được can thiệp vào các vấn đề nội bộ của quốc gia khác, bao gồm lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội.

+ Mọi hình thức áp đặt chính sách hoặc gây áp lực lên một quốc gia khác mà không có sự đồng thuận đều có thể bị coi là vi phạm nguyên tắc này.

+ Việc áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế hoặc chính trị lên một quốc gia mà không có sự ủy quyền của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thường bị xem là vi phạm nguyên tắc không can thiệp.

- Nguyên tắc này có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì trật tự quốc tế và đảm bảo mỗi quốc gia có quyền tự quyết định con đường phát triển của mình.

- Ví dụ: Việc một quốc gia đơn phương áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế lên một quốc gia khác mà không có cơ sở pháp lý quốc tế có thể bị coi là vi phạm nguyên tắc không can thiệp.

b) Phân tích xem hành động của tổ chức quốc tế có vi phạm nguyên tắc này không

Để xác định xem hành động của tổ chức quốc tế có vi phạm nguyên tắc không can thiệp hay không, cần xem xét hai yếu tố:

- Tính chất của nghị quyết lên án hành vi vi phạm nhân quyền

- Cơ sở pháp lý của biện pháp trừng phạt kinh tế

* Nghị quyết lên án vi phạm nhân quyền

- Pháp luật quốc tế đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ quyền con người, đặt ra các tiêu chuẩn nhân quyền mà các quốc gia phải tuân thủ. Do đó, việc một tổ chức quốc tế lên án hành vi vi phạm nhân quyền của một quốc gia không bị coi là vi phạm nguyên tắc không can thiệp, vì bảo vệ quyền con người là một trong những mục tiêu của pháp luật quốc tế.

- Ví dụ: Hiến chương Liên hợp quốc quy định mục tiêu của tổ chức này là thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền trên phạm vi toàn cầu.

* Biện pháp trừng phạt kinh tế

Việc một tổ chức quốc tế áp đặt biện pháp trừng phạt kinh tế cần phải dựa trên cơ sở pháp lý quốc tế:

- Nếu biện pháp trừng phạt được thực hiện theo quyết định của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, thì nó không vi phạm nguyên tắc không can thiệp, vì đây là một cơ chế hợp pháp của cộng đồng quốc tế.

- Nếu biện pháp trừng phạt chỉ do một tổ chức quốc tế đơn phương áp đặt mà không có sự ủy quyền của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, thì có thể bị coi là vi phạm nguyên tắc này.

- Ví dụ: Việc một số quốc gia áp đặt các biện pháp trừng phạt đơn phương lên một quốc gia khác mà không có sự đồng thuận của Liên hợp quốc thường bị chỉ trích là vi phạm nguyên tắc không can thiệp.

=> Kết luận

- Việc tổ chức quốc tế ra nghị quyết lên án hành vi vi phạm nhân quyền không bị coi là vi phạm nguyên tắc không can thiệp, vì bảo vệ quyền con người là một mục tiêu của pháp luật quốc tế.

- Việc áp đặt trừng phạt kinh tế có thể vi phạm nguyên tắc không can thiệp nếu không có sự ủy quyền của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

a) Tác động của pháp luật quốc tế đối với pháp luật quốc gia

- Pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia có mối quan hệ tương hỗ, tác động qua lại lẫn nhau. Trong đó, pháp luật quốc tế có ảnh hưởng quan trọng đến pháp luật quốc gia thông qua các khía cạnh sau:

+ Các quốc gia có nghĩa vụ thực hiện các cam kết quốc tế mà mình đã ký kết. Khi tham gia vào các hiệp định quốc tế, các quốc gia buộc phải điều chỉnh hệ thống pháp luật trong nước để phù hợp với các quy định của hiệp định đó.

+ Pháp luật quốc tế cung cấp các tiêu chuẩn và nguyên tắc giúp các quốc gia hoàn thiện hệ thống pháp luật quốc gia. Những quy định này có thể liên quan đến thương mại, đầu tư, bảo vệ môi trường, quyền con người, sở hữu trí tuệ,…

+ Pháp luật quốc tế có thể trở thành nguồn tham khảo cho việc ban hành luật quốc gia. Khi tham gia các hiệp định thương mại tự do, một quốc gia có thể áp dụng các quy định của pháp luật quốc tế làm cơ sở để sửa đổi, bổ sung pháp luật trong nước.

+ Ví dụ: Sau khi ký kết Công ước về quyền trẻ em, nhiều quốc gia đã ban hành hoặc sửa đổi các luật bảo vệ trẻ em để phù hợp với các quy định của công ước này.

b) Lợi ích và thách thức mà quốc gia đang phát triển có thể gặp phải khi điều chỉnh pháp luật để thực hiện cam kết quốc tế

Việc điều chỉnh pháp luật trong nước để phù hợp với các cam kết quốc tế mang lại cả lợi ích và thách thức đối với một quốc gia đang phát triển.

- Lợi ích

+ Thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế: Việc tham gia các hiệp định thương mại tự do giúp quốc gia đang phát triển có cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, và tiếp cận các công nghệ tiên tiến.

+ Nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của hệ thống pháp luật quốc gia: Việc điều chỉnh pháp luật theo tiêu chuẩn quốc tế giúp cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao tính minh bạch, bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư và doanh nghiệp.

+ Thúc đẩy cải cách và phát triển kinh tế: Các hiệp định thương mại tự do thường yêu cầu quốc gia thành viên phải cải cách các chính sách thương mại, đầu tư và lao động, từ đó tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển bền vững.

+ Ví dụ: Khi tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nhiều quốc gia đang phát triển đã cải cách chính sách lao động để đảm bảo quyền lợi của người lao động theo tiêu chuẩn quốc tế.

- Thách thức

+ Sức ép thay đổi pháp luật trong nước: Quốc gia đang phát triển có thể phải thay đổi nhiều quy định pháp luật trong nước để đáp ứng các yêu cầu của hiệp định, điều này có thể gặp phải sự phản đối từ một số nhóm lợi ích.

+ Nguy cơ cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài: Khi mở cửa thị trường theo cam kết quốc tế, các doanh nghiệp trong nước có thể gặp khó khăn khi cạnh tranh với các công ty nước ngoài có lợi thế về vốn, công nghệ và kinh nghiệm.

+ Áp lực thực thi pháp luật: Việc thay đổi luật không chỉ dừng lại ở khâu ban hành mà còn đòi hỏi một hệ thống thực thi hiệu quả. Nếu hệ thống hành chính và tư pháp của quốc gia đang phát triển chưa đủ mạnh, có thể dẫn đến tình trạng thực thi không hiệu quả.

+ Ví dụ: Một số quốc gia đang phát triển khi ký kết các hiệp định thương mại tự do đã gặp khó khăn trong việc thực thi các tiêu chuẩn lao động và môi trường do thiếu nguồn lực và cơ chế giám sát phù hợp.

=> Kết luận: Việc điều chỉnh pháp luật quốc gia theo các cam kết quốc tế mang lại nhiều lợi ích, giúp quốc gia đang phát triển hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, quốc gia này cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, đòi hỏi chính phủ cần có các chính sách phù hợp để tận dụng cơ hội và giảm thiểu rủi ro.

Hướng dẫn trả lời:

- Tác động của pháp luật quốc tế đối với pháp luật quốc gia

+ Mối quan hệ giữa pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia thể hiện qua các nguyên tắc cơ bản như nguyên tắc thượng tôn pháp luật quốc tế, nguyên tắc thiện chí thực hiện cam kết quốc tế, và nguyên tắc hòa hợp giữa pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia. Khi một quốc gia tham gia các điều ước quốc tế, đặc biệt là các điều ước về quyền con người, quốc gia đó có nghĩa vụ nội luật hóa các quy định quốc tế vào hệ thống pháp luật trong nước.

+ Trong trường hợp này, quốc gia B sử dụng tra tấn để ép cung công dân của quốc gia A, mặc dù điều này có thể được luật pháp quốc gia B cho phép. Tuy nhiên, theo nguyên tắc thượng tôn pháp luật quốc tế, nếu quốc gia B đã ký kết hoặc tham gia các điều ước quốc tế như Công ước Chống Tra tấn (CAT) hoặc Công ước Quốc tế về Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), quốc gia này có nghĩa vụ điều chỉnh pháp luật trong nước để phù hợp với quy định quốc tế, nghiêm cấm mọi hình thức tra tấn.

- Như vậy, tác động của pháp luật quốc tế đối với pháp luật quốc gia có thể thể hiện qua:

+ Sự điều chỉnh của pháp luật quốc gia để phù hợp với các cam kết quốc tế.

+ Sự ràng buộc pháp lý, theo đó quốc gia không thể viện dẫn luật pháp trong nước để biện minh cho hành vi vi phạm luật quốc tế.

=> Trong trường hợp này, dù quốc gia B có luật cho phép tra tấn, việc thực hiện điều này vẫn bị xem là vi phạm pháp luật quốc tế.

- Phân tích lợi ích và thách thức khi điều chỉnh pháp luật để thực hiện cam kết quốc tế

Việc nội luật hóa quy định quốc tế về cấm tra tấn mang lại lợi ích, nhưng cũng đi kèm với thách thức, đặc biệt đối với một quốc gia đang phát triển như quốc gia B.

* Lợi ích của việc điều chỉnh pháp luật

+ Thực hiện nguyên tắc thiện chí trong quan hệ quốc tế: Điều chỉnh pháp luật giúp quốc gia thể hiện trách nhiệm trong việc tuân thủ các cam kết quốc tế, tạo dựng uy tín trên trường quốc tế.

+ Bảo đảm quyền con người: Việc cấm tra tấn sẽ bảo vệ công dân khỏi bị xâm phạm các quyền cơ bản, đặc biệt là quyền không bị đối xử tàn bạo, vô nhân đạo.

+ Hài hòa pháp luật quốc gia với chuẩn mực quốc tế: Giúp pháp luật trong nước phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, thúc đẩy cải cách tư pháp.

+ Thu hút đầu tư quốc tế: Việc tuân thủ các điều ước quốc tế về quyền con người có thể giúp quốc gia nâng cao hình ảnh, thu hút đầu tư nước ngoài.

* Thách thức khi điều chỉnh pháp luật

+ Mâu thuẫn với hệ thống pháp luật hiện hành: Nếu luật pháp quốc gia đã tồn tại quy định cho phép tra tấn trong một số trường hợp, việc thay đổi có thể gặp phải sự phản đối từ cơ quan thực thi pháp luật hoặc các nhóm lợi ích.

+ Khó khăn trong thực thi: Dù pháp luật có thể được sửa đổi để cấm tra tấn, nhưng việc thực thi thực tế có thể gặp trở ngại do hệ thống tư pháp chưa hoàn thiện, tham nhũng hoặc thiếu giám sát hiệu quả.

+ Ảnh hưởng đến quan niệm truyền thống về an ninh: Một số quốc gia có thể lập luận rằng việc tra tấn là cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia, đặc biệt trong các vụ án nghiêm trọng như gián điệp hoặc khủng bố.

=> Như vậy, dù việc điều chỉnh pháp luật để phù hợp với quy định quốc tế về cấm tra tấn là cần thiết, nhưng quá trình này cũng đi kèm với nhiều thách thức. Quốc gia B cần thực hiện các cải cách pháp lý và thể chế để đảm bảo việc thực thi nghiêm túc các cam kết quốc tế.

a) Mối quan hệ giữa nguyên tắc dân tộc tự quyết và nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia

Pháp luật quốc tế xác định cả nguyên tắc dân tộc tự quyết và nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia là những nguyên tắc nền tảng điều chỉnh quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, hai nguyên tắc này có thể tạo ra sự căng thẳng hoặc xung đột khi áp dụng trong thực tế.

- Nguyên tắc dân tộc tự quyết

+ Nội dung: Mọi dân tộc đều có quyền tự quyết, bao gồm quyền tự do lựa chọn con đường phát triển và quyền thành lập một nhà nước độc lập nếu đáp ứng các điều kiện phù hợp.

+ Ý nghĩa: Nguyên tắc này thúc đẩy quá trình phi thực dân hóa, bảo vệ quyền của các dân tộc thiểu số hoặc các cộng đồng bị áp bức.

+ Ví dụ: Sự ra đời của nhiều quốc gia châu Phi sau Chiến tranh thế giới thứ hai là kết quả của việc thực thi quyền dân tộc tự quyết.

- Nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia

+ Nội dung: Tất cả các quốc gia đều có chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ và bình đẳng về quyền trong quan hệ quốc tế.

+ Ý nghĩa: Nguyên tắc này đảm bảo rằng không quốc gia nào có quyền can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác và bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ trước các hành vi ly khai.

+ Ví dụ: Mọi quốc gia thành viên của Liên hợp quốc, dù lớn hay nhỏ, đều có một phiếu bầu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc.

- Mâu thuẫn tiềm tàng giữa hai nguyên tắc

+ Nếu một nhóm dân tộc tuyên bố độc lập, quốc gia chủ quản có thể xem đó là vi phạm nguyên tắc bình đẳng chủ quyền vì đe dọa sự toàn vẹn lãnh thổ.

+ Tuy nhiên, nếu nhóm đó bị áp bức hoặc không có quyền tự trị, họ có thể viện dẫn nguyên tắc dân tộc tự quyết để biện minh cho quyền ly khai.

=> Do đó, trong thực tế, việc áp dụng hai nguyên tắc này thường phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể và quan điểm của cộng đồng quốc tế.

b) Đánh giá tính hợp pháp của tuyên bố độc lập theo pháp luật quốc tế

Việc một dân tộc thiểu số tuyên bố thành lập một nhà nước riêng có hợp pháp hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

· Bối cảnh chính trị và pháp lý của quốc gia chủ quản

· Sự công nhận của cộng đồng quốc tế

· Việc tuyên bố độc lập có tuân thủ nguyên tắc pháp luật quốc tế không

- Khi tuyên bố độc lập có thể được coi là hợp pháp

Theo nguyên tắc dân tộc tự quyết, một dân tộc có thể tuyên bố độc lập hợp pháp nếu:

+ Họ bị đàn áp nghiêm trọng bởi chính phủ quốc gia chủ quản, không có quyền tự trị và không thể thực hiện quyền dân tộc tự quyết trong khuôn khổ nhà nước hiện tại.

+ Quá trình ly khai diễn ra hòa bình, không vi phạm nguyên tắc cấm sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

+ Có sự công nhận rộng rãi từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là từ các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc.

+ Ví dụ: Sự độc lập của Nam Sudan vào năm 2011 là một trường hợp hợp pháp do quốc gia này được cộng đồng quốc tế công nhận và có sự đồng thuận từ quốc gia chủ quản (Sudan).

- Khi tuyên bố độc lập có thể bị coi là bất hợp pháp

Tuyên bố độc lập có thể bị coi là vi phạm pháp luật quốc tế nếu:

+ Không có căn cứ chính đáng về quyền dân tộc tự quyết, tức là nhóm dân tộc đó không bị áp bức và vẫn có thể thực hiện quyền tự trị trong khuôn khổ quốc gia hiện tại.

+ Vi phạm nguyên tắc bình đẳng chủ quyền, gây xâm phạm toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia chủ quản.

+ Dẫn đến xung đột vũ trang hoặc được hỗ trợ bởi lực lượng bên ngoài, vi phạm nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác.

+ Ví dụ: Tuyên bố độc lập đơn phương của Kosovo năm 2008 vẫn gây tranh cãi, vì không có sự đồng thuận từ Serbia và chỉ được một số quốc gia công nhận.

=> Kết luận

- Cả nguyên tắc dân tộc tự quyết và nguyên tắc bình đẳng chủ quyền đều quan trọng trong quan hệ quốc tế, nhưng trong một số trường hợp cụ thể, chúng có thể xung đột với nhau.

- Tuyên bố độc lập của một nhóm dân tộc thiểu số chỉ có thể được công nhận hợp pháp nếu đáp ứng các tiêu chí về dân tộc tự quyết, không vi phạm nguyên tắc bình đẳng chủ quyền, và được cộng đồng quốc tế công nhận.

- Trong trường hợp quốc gia chủ quản có chính sách đàn áp hoặc từ chối quyền tự trị, cộng đồng quốc tế có thể xem xét ủng hộ quyền ly khai. Ngược lại, nếu việc ly khai đe dọa đến sự ổn định và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia chủ quản, thì tuyên bố độc lập có thể bị xem là vi phạm pháp luật quốc tế.