I. PHẦN ĐỌC HIỂU (4,0 ĐIỂM)

Đọc văn bản sau:

CHỢ NỔI ĐANG CÓ NGUY CƠ... CHÌM

Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của nước ta, với mạng lưới sông ngòi chằng chịt, đúng nghĩa là những mạch máu giao thông của miền đất “gạo trắng nước trong”, luôn tấp nập xuồng ghe... Do vậy, sự hình thành những chợ nổi trên những khúc sông “đầu mối” là để thoả mãn nhu cầu thiết thực cho sự đi lại, mua bán, trao đổi hàng hoá của nhân dân địa phương, đồng thời là nét sinh hoạt đặc sắc, hấp dẫn du khách muôn phương. Đó là lí do ra đời của các chợ nổi, trở thành một nét văn hoá độc đáo của đất và người miền Tây Nam Bộ.

Dân “thương hồ[1]” là lực lượng chính của các chợ nổi. Qua bao thăng trầm, những người thương hồ vẫn song hành cùng đời sống của bà con miền Tây Nam Bộ. Với đời thương hồ, chiếc ghe không chỉ là phương tiện kiếm sống mà còn là mái nhà, là nơi chốn đi về của cả gia đình. Và chợ nổi chính là xóm làng của họ. Có thể khẳng định rằng, các chợ nổi ở miền Tây Nam Bộ trong một thời gian dài đã góp phần làm nên bản sắc văn hoá riêng của nơi đây bởi những hình ảnh sinh động của cảnh trên bến dưới thuyền, tàu ghe dập dìu với đủ các loại nông sản và trái cây của miệt vườn. Bởi vậy, miền Tây Nam Bộ có nhiều chợ nổi đã trở thành “thương hiệu” lâu đời.

Tuy nhiên, do chịu ảnh hưởng rất lớn của quá trình đô thị hoá và nông thôn mới, nên hầu như các thương lái không còn có nhu cầu mua bán qua chợ nổi, điều đó dẫn đến việc nhiều chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long ngày mỗi bị vắng vẻ và teo tóp dần. Nhiều chợ nổi lừng danh một thời như Cái Bè (Tiền Giang), Phụng Hiệp (Hậu Giang),... đã không còn hoạt động. Đến như một chợ nổi vốn rất “nổi như chợ nổi Cái Răng mà hiện nay chỉ còn chưa tới vài trăm ghe thuyền và được duy trì chủ yếu nhờ ngân sách của chính quyền địa phương nhằm duy trì một di sản văn hoá phi vật thể quốc gia năm 2016. Cảnh tấp nập người mua kẻ bán, thuyền ghe san sát và khách du lịch dập dìu tham quan ở các chợ nổi chỉ còn là dĩ vãng...

Trước thực trạng trên đây, có người chua xót kêu rằng: “Chợ nổi đang hoạt động như một xác sống, nó không tồn tại một cách tự nhiên nữa. Đường cao tốc dài ra, đường sông sẽ ngắn đi. Người ta xây bờ kè, làm con đường chạy dọc theo bờ kè khiến chợ nổi ngày càng tồn tại khó khăn hơn...”. Lại có người cho rằng: “Chợ nổi của ngày xưa là của thương hồ, của người dân làm ra sản phẩm đem ra buôn bán, trao đổi hàng hoá. Còn bây giờ, chợ nổi hoàn toàn dành cho du lịch và cách sắp xếp chợ nổi ngày xưa không còn phù hợp với tình hình hiện tại nữa. Mặt khác, bây giờ phức cảm dòng sông và quê kiểng miệt vườn của người trẻ không còn nữa thì giá trị văn hoá của chợ nổi cũng mai một dần. Đó là những lí do chính khiến chợ nổi đang có nguy cơ chìm dần.

Sẽ là một mất mát rất lớn nếu một ngày nào đó, khách muôn phương quay lại miền Tây, không còn được thấy cảnh mua bán sinh động và vui mắt trên sông rạch của người dân nơi đây; mặc dù lúc đó chức năng mua bán trao đổi của chợ nổi đã không còn thiết yếu nữa. Nhưng đó là không gian văn hoá gắn liền với lịch sử vùng đất, là di sản quý giả cần được gìn giữ, bảo tồn. [...]

(Nguyên Hùng, mục Tiếng nói nhà văn, Tuần báo Văn nghệ, số 22, ngày 01-6-2024)

---

[1] Thương hồ: chỉ những người dân Đồng bằng sông Cửu Long sống dựa vào sông ngòi, kênh rạch; họ tìm kế sinh nhai trên con nước lớn, ròng, khi thì chở trái cây cùng các loại hàng hoá khác, khi thì bán đồ ăn thức uống, có lúc còn chở khách.

 

Văn bản phản ánh thông tin về vấn đề gì?

a. Mở đoạn: Nêu vấn đề nghị luận: Hiện tượng người trẻ sống đẹp theo phong trào.

b. Thân đoạn: Làm rõ vấn đề nghị luận

(1) Sống đẹp theo phong trào là hiện tượng làm việc thiện, làm việc tử tế cho cộng đồng nhưng chỉ mang tính hình thức, chạy theo xu thế đám đông, phục vụ lợi ích cá nhân như để khoe khoang, đánh bóng tên tuổi, thoả mãn nhu cầu “sống ảo trên mạng xã hội”. (2) Đoạn văn trong đề bài dẫn ra một vài hành động đáng buồn của người trẻ: “đi phượt, tiện thể làm việc thiện” nghĩa là làm việc thiện không phải là mục đích chính, không xuất phát từ tâm; chụp ảnh “sống tử tế” chỉ để ủng hộ phong trào, muốn chứng tỏ mình hợp thời, bắt kịp xu hướng xã hội. Đây là biểu hiện của hiện tượng “sống đẹp theo phong trào”, một thực tế đáng buồn, cần được nghiêm túc nhìn nhận và phê phán. (2) Làm thiện nguyện, sống tử tế, nhân ái là điều đáng được nhân rộng, lan toả trong cộng đồng. Tuy nhiên, khi sống đẹp, làm việc tử tế biến tướng trở thành “phong trào” để sống ảo, đánh bóng tên tuổi sẽ dẫn đến nhiều hệ luỵ. “Sống đẹp theo phong trào” không làm cho cuộc sống của những người cần giúp đỡ đẹp lên hay lan toả những giá trị tích cực cho cồng đồng.

Làm việc tốt, “sống đẹp” là không dễ bởi ta cần vượt qua bản thân (sự vị kỉ, nỗi sợ hãi, mặc cảm,...), cần thấu hiểu người cần giúp đỡ, việc cần giúp đỡ, cần có cách thực hiện hợp lí, hiệu quả,... Mặt khác, việc “sống đẹp theo phong trào” làm cộng đồng mất niềm tin vào các tổ chức thiện nguyện chân chính, niềm tin vào hành động tử tế xuất phát từ trái tim.

c,Kết đoạn: Khẳng định lại vấn đề nghị luận: Người trẻ cần tránh việc “sống đẹp theo phong trào”. Mỗi người cần có ý thức làm việc tốt ở mọi nơi, mọi lúc, từ những điều bình dị, nhỏ bé hàng ngày. Để sống đẹp, làm việc tử tế mà không mang tính hình thức hay chạy theo phong trào thì mỗi người cần bồi đắp tri thức, phương pháp qua sách vở, đời sống, từ người khác, từ trải nghiệm của chính mình.

a. Mở bài: Giới thiệu khái quát vấn đề nghị luận: nghệ thuật kết hợp yếu tố phi hư cấu với trải nghiệm, thái độ của người viết hồi kí trong đoạn trích

b. Thân bài

b1. Giới thiệu sơ lược về tác giả, tác phẩm và thể loại hồi kí

Tham khảo thông tin sau:

(1) Nhà văn Tô Hoài (1920 – 2014), là một trong những gương mặt nhà văn tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. Sáng tác của ông thể hiện vốn hiểu biết nhiều mặt về các lĩnh vực đời sống, đặc biệt là phong tục và sinh hoạt đời thường. Văn xuôi của Tô Hoài nổi bật ở lối kể chuyện tự nhiên, sinh động, nghệ thuật miêu tả giàu chất tạo hình, ngôn ngữ phong phú, đậm tính khẩu ngữ. Cát bụi chân ai là tác phẩm hồi kí, xuất bản năm 1992 của nhà văn Tô Hoài. Đây là hồi ức của tác giả về những chuyến đi thực tế của chính mình và của thế hệ nhà văn cùng thời. Qua cuốn hồi kí, Tô Hoài đã thể hiện tài lột tả chân dung của các văn nghệ sĩ và làm sống lại thực trạng của cả một thời đoạn lịch sử. (2) Hồi kí thuộc thể kí, là một thiên trần thuật từ ngôi tác giả (“tôi” tác giả, không phải “tôi” hư cấu ở một số tiểu thuyết, truyện ngắn), kể về những sự kiện có thực trong quá khứ mà tác giả tham dự hoặc chứng kiến (Lại Nguyên Ân, Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Văn học, 2016). Vì vậy, trong một tác phẩm hồi kí thường có yếu tố phi hư cấu (nhân vật, sự kiện của hiện thực) và yếu tố hư cấu (sự kiện, nhân vật trong trí nhớ, cảm xúc, tư tưởng của tác giả).

b2. Sự kết hợp của yếu tố phi hư cấu với trải nghiệm, thái độ của người viết được thể hiện trong văn bản

(1) Các ý kiến đánh giá về đời và văn của Nguyễn Tuân. Nhân vật mà tác giả lựa chọn để khắc hoạ chân dung trong những trang hồi kí này là nhà văn Nguyễn Tuân – một cây bút văn xuôi độc đáo, nổi tiếng của nền văn học Việt Nam hiện đại. Yếu tố phi hư cấu nằm ở việc tác giả liệt kê ra các ý kiến đánh giá khác nhau về cuộc đời và sáng tác của nhân vật mà ông khắc hoạ: “Có người mê Nguyễn Tuân như điếu đổ, từng chữ. Có người chỉ lướt một đoạn đã không chịu được cái giọng khung khiêng, khệnh khạng”. Sau khi liệt kê các ý kiến, tác giả cũng đồng thời thể hiện thái độ, tình cảm về “cái chơi” độc đáo của Nguyễn Tuân: “Ô hay, người ta ra người ta thì người ta phải là người ta đã chứ”. (2) Chi tiết kể về các trang viết của Nguyễn Tuân về gian hàng quà ở chợ Đồng Xuân, Phố Phái, chi tiết Nguyễn Tuân lên chơi, gặp “ông cửa hàng trưởng Bôđêga, chủ nhà bàn, nhà bếp khách sạn Thống Nhất hay bác Chữ bán cháo gà gõ ống thổi làm phách hát ả đào hay nhà ông Ba trên Nghĩa Đô được trân trọng” vừa có yếu tố phi hư cấu (nhân vật, địa chỉ xác thực) vừa thể hiện trải nghiệm của Tô Hoài khi chứng kiến tình cảm người Hà Nội dành cho Nguyễn Tuân, đồng thời bộc lộ thái độ trân trọng, ngợi ca: “Những năm về sau, Nguyễn Tuân vẫn làm việc cho viết, khoắc khoải sự viết, mà không viết bao nhiêu”, “Phải đến Nguyễn Tuân viết ra thì cũng một vùng phố xá ấy mới thành tên gọi, mới thành Phố Phái” hay niềm cảm phục “Cái duyên ấy xưa này vẫn như một; chỉ có ngòi bút Nguyễn Tuân mới phát hiện cho người đọc thấy được những lăng cạnh gốc gác, như muôn vật trong trời đất, khác nhau mà lại dính líu với nhau”.

b3. Tác dụng của sự kết hợp giữa phi hư cấu và trải nghiệm, thái độ của người viết trong văn bản

(1) Đoạn trích đưa ra những địa chỉ, con người, những câu chuyện và hoàn cảnh có thật, tạo cho người đọc hình dung chân thật về cuộc đời, con người của nhà văn Nguyễn Tuân. Kết hợp các yếu tố phi hư cấu cùng trải nghiệm của tác giả khi chứng kiến tình cảm của người đọc dành cho Nguyễn Tuân hay cảm nhận về con người và sáng tác của Nguyễn Tuân sẽ tăng tính thuyết phục của văn bản. (2) Việc kết hợp giữa các yếu tố phi hư cấu với trải nghiệm, thái độ của tác giả tạo ra một bức tranh hoàn chỉnh về hình ảnh, đa dạng, phong phú về cảm xúc, tô đậm tính hình tượng, tính truyền cảm cho ngôn ngữ trong văn bản, cũng là tạo ra tính thẩm mĩ, sự sắc nét cho tác phẩm hồi kí. (3) Việc kết hợp giữa yếu tố phi hư cấu và trải nghiệm, thái độ trong văn bản hồi kí cho phép tác giả Tô Hoài đưa ra các suy nghĩ, đánh giá sâu sắc hơn về sự nghiệp văn học của Nguyễn Tuân: Nguyễn Tuân không chỉ làm việc cho viết, khoắc khoải sự viết, những sáng tác của Nguyễn Tuân đã làm nên linh hồn của phố xá, muôn vật trời đất Hà Nội. (4) Kết hợp giữa hai yếu tố phi hư cấu và trải nghiệm, thái độ của người viết trong văn bản có thể tạo ra những ý tưởng và cách tiếp cận mới, mang đến cho độc giả một trải nghiệm đọc khác biệt và độc đáo.

c. Kết bài: Khẳng định lại nghệ thuật viết hồi kí của Tô Hoài trong đoạn trích: giọng văn sắc sảo, ngôn ngữ giàu hình ảnh, kết hợp linh hoạt giữa các yếu tố phi hư cấu với trải nghiệm, thái độ đã tạo nên một bức chân dung sống động, chân thực về nhân vật được nói tới – nhà văn Nguyễn Tuân. Điều này là nét đặc sắc của văn bản, làm nên sự thành công cho tập hồi kí Cát bụi chân ai của nhà văn Tô Hoài.