I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

LÚA VÀ CỎ

Một hôm Trời ngự giữa lưng trời phán hỏi loài người muốn điều gì trước nhất. Tổ tiên chúng ta xin một ngày hai bữa cơm.

Trời bèn hoá phép cứ mỗi ngày có một hạt lúa khổng lồ lăn qua khắp các cửa nhà. Các bà chỉ việc đưa tay ra hứng là có số gạo đủ ăn trong ngày. Sau mỗi ngày làm xong phận sự, hạt lúa được Trời hoá phép lại lớn như cũ. Người ta chỉ cần quét dọn nhà cửa sạch sẽ để tiếp rước hạt ngọc của trời lăn đến cửa.

Có một người đàn bà kia tính tình lười biếng, không nghe lời dặn của Trời. Khi hạt lúa lăn đến cửa không thấy chủ nhà quét dọn tiếp rước mình bèn quay sang nhà khác. Người chủ nhà tức giận cầm chổi rượt theo, đập một cái thật mạnh làm cho hạt ngọc vỡ tan từng mảnh.  Loài người phải nhịn đói một thời gian bèn đi thưa với Trời, Trời bảo rằng:

- Các người không kính nể hạt ngọc của ta, từ đây, các người phải làm hết sức mình để cho hạt ngọc được sống dậy. Mỗi người phải đi tìm mảnh gạo vỡ của ta đem về, xới đất, tưới nước, săn sóc cho đến khi trổ bông sinh hạt. Ta sẽ giúp các ngươi làm việc, ta sẽ làm mưa và nắng…

Từ đó loài người mới bắt đầu trồng lúa.

Cũng vào lúc sinh ra lúa, Trời sai một Thiên thần đưa xuống hạ giới một số hạt giống lúa và một số hạt giống cỏ vãi ra khắp mặt đất để nuôi người và vật. Ban đầu, thần gieo tất cả hạt giống cỏ ở trong tay trái, cỏ mọc rất nhanh, lan tràn rất mạnh qua đêm. Đến nỗi hôm sau Thần mới chỉ gieo hết một nửa số hạt giống lúa ở trong tay phải thì đã không còn một khoảng đất nào để gieo nữa. Thần đành đem nửa số hạt giống lúa về trời. Do đó mà ở trên mặt đất, cỏ mọc nhiều mà lại rất khỏe, còn lúa thì ít lại mọc rất khó khăn, nếu không chăm bón, làm cỏ thì bị cỏ át mất.

Khi đã biết rõ việc ấy, Trời liền nổi giận đày thần xuống trần hoá làm con trâu, ăn cỏ đời này qua đời khác và phải kéo cày cho loài người trồng lúa.

Trời đặt ra một vị thần để trông nom lúa gạo. Thần Lúa là một ông cụ già râu tóc bạc phơ, thường hay chống gậy đi đó đây.

     (Doãn Quốc Sỹ sưu tầm và dịch thuật,

NXB Sáng tạo, 1970, tr.29-30)

(0,5 điểm) Nhân vật có quyền năng nhất trong văn bản trên là ai?

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích, đánh giá về nhân vật Trời trong văn bản Lúa và Cỏ.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu truyện "Lúa và Cỏ" – một truyện dân gian đặc sắc giải thích nguồn gốc cây lúa và cỏ.

- Dẫn dắt và nêu vấn đề: Nhân vật Trời là hình tượng trung tâm, thể hiện tư tưởng của người xưa về trời đất, lao động và đạo lý.

2. Thân bài

- Khái quát vai trò của nhân vật Trời

+ Là người sáng tạo và ban phát sự sống (ban hạt lúa, cho mưa nắng, lập thần Lúa).

+ Là đấng tối cao, quyết định vận mệnh loài người.

- Trời là người ban phát và thử thách

+ Ban hạt lúa khổng lồ cho loài người, thể hiện sự nhân hậu, chu cấp đủ đầy.

+ Khi con người làm hạt lúa vỡ, Trời trừng phạt nhưng cũng mở ra con đường sống khác: dạy con người lao động.

→ Thái độ vừa nghiêm khắc vừa bao dung.

- Trời là người tổ chức và duy trì trật tự vũ trụ

+ Sai thần gieo lúa, gieo cỏ; lập thần Lúa bảo vệ mùa màng.

+ Khi thần phạm sai lầm (gieo cỏ trước), Trời không bỏ qua: trừng phạt bằng cách biến thành trâu – kéo cày giúp con người.

→ Thể hiện sự công bằng, răn dạy cả thần thánh.

- Ý nghĩa hình tượng Trời

+ Biểu tượng cho quy luật tự nhiên, sự vận hành của vũ trụ: "Trời cho - Trời lấy lại", con người phải tuân theo nhưng cũng có thể chủ động thích ứng.

+ Gửi gắm bài học đạo lý:

Phải chăm chỉ lao động, không ỷ lại.

Phải sống có trách nhiệm, kính trọng những giá trị được ban cho.

Cuộc sống không dễ dàng, cần nỗ lực để tạo ra cái ăn.

3. Kết bài

- Khẳng định lại vai trò trung tâm và ý nghĩa giáo dục sâu sắc của nhân vật Trời.

- Qua hình tượng Trời, truyện phản ánh quan niệm của cha ông về lao động, công bằng và mối quan hệ giữa con người – thiên nhiên – thần linh.

→ Là bài học còn nguyên giá trị trong cuộc sống hiện đại.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn.

Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

1. Giải thích nhận định

- “Điều ta ước muốn” là những điều ta khát khao, mơ ước đạt được, có thể rất lớn lao, viển vông hoặc xa thực tế.

- “Điều ta có thể” là những gì phù hợp với năng lực, điều kiện, hoàn cảnh thực tế của bản thân.

→ Câu nói khuyên ta nên sống thực tế, biết giới hạn bản thân và hướng tới những điều khả thi thay vì mơ mộng viển vông.

2. Bàn luận

- Ước mơ là cần thiết, nhưng nếu sống chỉ dựa trên ước muốn mà không đánh giá đúng khả năng thì dễ thất vọng, mất phương hướng.

- Sống theo điều ta có thể giúp ta xác định mục tiêu rõ ràng, có kế hoạch cụ thể, biết cố gắng trong khuôn khổ thực tế.

- Tuy nhiên, nếu chỉ an phận, không dám ước mơ thì dễ rơi vào trì trệ, thiếu động lực.

3. Mở rộng

Cần hài hòa giữa ước mơ và năng lực: Ước mơ cao đẹp, nhưng phải biết đánh giá đúng bản thân để biến điều ước thành điều có thể.

4. Kết luận

Câu nói là lời nhắc nhở sâu sắc giúp con người sống lý trí, thực tế và có trách nhiệm hơn trong cuộc sống.