CHUYỆN CON CHÓ CÓ NGHĨA CỦA MỘT NHÀ NGHÈO (Trích)

(Phạm Quý Thích)

(Lược một đoạn: Đào Cảnh Long, hiệu là Vân Hiên cư sĩ, là một học trò nghèo sống vào cuối đời Lê Chiêu Thống, đức độ rộng rãi, tính tình chất phác, trọng danh nghĩa, chuộng khí khái. Năm Bính Thìn, vì nhà thiếu ăn, chàng phải đi dạy học thuê cho một nhà giàu).

Ở chỗ dạy học, anh có nuôi một con chó già, sớm hôm chơi đùa với nó. Anh đi đâu, nó cũng đi theo. Anh ngồi đâu, nó cũng đứng chầu bên cạnh. Anh đặt tên nó là Hàn Lư. Anh thường đùa với nó:

– Mày được ta chăm nuôi, mày có chịu dốc sức liều chết vì ta không? Con vật gật đầu, nghoe nguẩy đuôi như tỏ ý nhận lời.

Mấy tháng sau, anh có việc phải trở về quê hương. Con chó phải ở lại. Nó quanh quẩn ra vào ở cửa phòng học. Ban ngày xua đuổi gà lợn, ban đêm phòng giữ kẻ gian. Nhiều khi bọn trẻ lãng quên, không cho ăn, tiếng sủa của con chó không còn được sang sảng nữa.

Bấy giờ, trong làng có một phú ông họ Trương thấy vậy, thương hại, đem cơm đến cho ăn. Vừa bước vào cửa phòng học, liền bị con chó cắn phải. Ông trách mắng:

– Hàn Lư! Hàn Lư! Vì thương mày đói lâu nay, nên ta đến đưa cơm cho mày ăn. Ta đâu phải là kẻ bất nhân! Mày tuy là giống vật, nhưng cũng biết suy nghĩ chút ít. Sao mày lại lấy oán trả ân?

Ông chưa dứt lời, con vật chồm lên, nhe răng, giơ vuốt, nói bằng tiếng người:

– Ngày chủ tôi đi có căn dặn tôi phải bảo vệ phòng học, trông nom bọn trẻ. Ngăn chặn kẻ ác, cấm đoán kẻ gian là trách nhiệm của tôi. Ông tới đột ngột, lại không có chủ tôi đón tiếp, thì bị cắn một miếng là đúng lẽ thôi! Thế mà còn trách mắng nặng lời gì nữa!

Thấy con chó biết nói tiếng người, lại nói đúng lẽ, phú ông thầm nghĩ trong bụng nó là con vật kì lạ, ý muốn dụ dỗ, bèn nói:

– Ông chủ của mày bản chất là thầy đồ nghèo. Mình hắn chẳng đủ miếng ăn, lấy đâu ra dành cho mày nữa. Bây giờ chi bằng mày bỏ chỗ tối, tới chỗ sáng, bỏ nhà nghèo, tới nhà giàu, tìm nơi no đủ, sung sướng suốt đời, có phải hơn không? Tội gì mà phải chịu khổ mãi?

Con chó nói:

– Ôi! Ông cũng là người, sao nỡ mở miệng buông lời như thế. Kẻ sĩ trung nghĩa, không vì cùng hay thông mà thay đổi ý chí, cho nên đến mùa rét mới biết rõ bách tùng tươi tốt hơn các cây khác, gặp gió mạnh mới hay cây đứng được vững chắc. Giống súc vật tuy khác với loài người, song vẫn có tính trời phú, biết giữ vững khí tiết đối với chủ của mình. Huống hồ ông chủ của tôi lại là một người luôn biết giữ lòng chân chính, sống nghề quang minh, trung để thờ vua, tín để kết bạn, hiếu với cha mẹ, hòa thuận họ hàng, trời sắp giao cho trách nhiệm quan trọng, cho nên bắt phải cùng khổ thiếu thốn, để trau dồi cho được thành công tốt đẹp đó thôi! Ông nói năng lung tung chẳng đúng gì, nên tôi tha thứ cho. Nếu không miệng này sẽ cắn cho một miếng nữa, chẳng ngần ngại gì! Hãy mau mau lui về, chớ để sau phải hối tiếc!

Phú ông nghe xong, sửng sốt ngây dại, hiểu rõ con vật có nghĩa, không thể giành giật được, đành mang cơm ra về.

Vài hôm sau, Đào Cảnh Long trở về, con chó mừng rỡ ra cửa đón tiếp, hình dáng tiều tụy khôn xiết. Nghe xóm giềng kể lại câu chuyện, Đào Cảnh Long cảm động lắm, ngậm ngùi lấy làm lạ mãi. Anh kiểm tra lại phòng sách, thì khóa cửa không di chuyển, giường chiếu còn y nguyên, đều là nhờ con chó hết sức canh giữ.

Ôi! Con chó là loài súc vật, mà còn biết giữ lòng tiết nghĩa thờ chủ. Dù dùng lời đường mật dụ dỗ, cũng không thể lay chuyển lòng dạ sắt đá của nó. Huống gì con người ăn lộc nhà vua, nếu giữ vững đầy đủ cái lòng tiết nghĩa ấy để đền ơn nước, xông ra đánh giặc, giặc nào chẳng tan; cố sức giữ thành, thành nào chẳng vững…

Than ôi! Sao mà lòng người chẳng còn được như xưa, thói đời đổi thay nhiều dạng? Lúc nước nhà yên vui thì bợ đỡ cầu vinh, lúc cuộc đời rối ren thì trở mặt đổi giọng, bán nước kiếm ăn, theo thời cầu lợi, không còn chút liêm sỉ, thật là quá quắt!

Vì vậy, tôi cho rằng ở đời nhiều kẻ không bằng con Hàn Lư đấy! Nhân ghi lại mẩu chuyện để răn bảo người đời.

(Trích Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo, Phạm Quý Thích, in trong Truyện truyền kì Việt Nam, Vũ Ngọc Khánh – Nguyễn Quang Ân sưu tầm, tuyển chọn, NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2023, tr.320 – 332)

Xác định ngôi kể của văn bản.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về bài học ý nghĩa rút ra từ câu chuyện con chó Hàn Lư.

- Hệ thống ý:

+ Bài học rút ra:

. Lòng trung thành, nghĩa tình là phẩm chất quý giá cần giữ gìn.

. Con người cần sống có trước có sau, không vì danh lợi mà quên đi tình nghĩa, bổn phận.

. Lời nhắc nhở sâu sắc với con người trong mọi thời: Phải biết giữ đạo lí, sống thủy chung, nghĩa khí như con Hàn Lư.

+ Liên hệ thực tiễn: Trong xã hội hiện đại, lòng trung thành và nghĩa tình vẫn là thước đo giá trị đạo đức của mỗi người.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về bài học ý nghĩa rút ra từ câu chuyện con chó Hàn Lư.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Câu chuyện Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo của Phạm Quý Thích đã để lại trong lòng người đọc nhiều bài học ý nghĩa. Con chó Hàn Lư, dù chỉ là một con vật nhỏ bé, vẫn một lòng trung thành với chủ, kiên quyết giữ gìn nhà cửa, phòng học theo lời căn dặn, không bị cám dỗ bởi danh lợi, vật chất. Qua hình tượng ấy, tác giả muốn nhắn nhủ con người về phẩm chất cao quý của sự thủy chung, nghĩa tình. Trong cuộc sống, lòng trung thành và tình nghĩa không chỉ là nền tảng xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa người với người mà còn là thước đo nhân cách của mỗi cá nhân. Đáng buồn thay, tác giả cũng lên án thói đời thay trắng đổi đen, bội bạc trước khó khăn, chạy theo lợi lộc mà quên đi đạo lí làm người. Câu chuyện vì thế không chỉ ca ngợi phẩm chất trung nghĩa của con vật mà còn răn dạy con người phải sống có nghĩa, có tình, giữ trọn đạo lí thủy chung dù trong hoàn cảnh nào.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích giá trị nhân đạo của văn bản ngữ liệu Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo (Phạm Quý Thích)

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác phẩm Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo và tác giả Phạm Quý Thích.

- Dẫn dắt đến vấn đề: Giá trị nhân đạo sâu sắc mà tác phẩm gửi gắm.

* Thân bài:

a) Giới thiệu khái quát tác phẩm:

- Tác phẩm kể về thầy đồ nghèo Đào Cảnh Long và con chó Hàn Lư.

- Câu chuyện xoay quanh lòng trung thành, nghĩa tình của Hàn Lư với chủ, từ đó gợi nhiều suy ngẫm về đạo đức con người.

b) Phân tích giá trị nhân đạo:

- Lòng nhân ái và tình nghĩa thủy chung:

+ Con chó Hàn Lư dù chỉ là loài vật nhưng vẫn một lòng trung thành với chủ, không màng danh lợi.

+ Hình tượng này gợi liên tưởng đến con người: sống phải có tình nghĩa, biết ơn và thủy chung với nhau.

- Lên án thói đời bạc bẽo, thực dụng:

+ Phú ông họ Trương tượng trưng cho thói đời cám dỗ, toan tính vụ lợi.

+ Tác giả phê phán lối sống thực dụng, phản bội trong xã hội, khi “thói đời đổi thay nhiều dạng”, lòng người dễ dàng thay trắng đổi đen.

- Khát vọng về những giá trị đạo đức bền vững:

+ Qua câu chuyện, tác giả mong muốn xã hội đề cao nghĩa khí, sự thủy chung, lòng trung thành.

+ Kêu gọi con người sống nhân ái, kiên định với lẽ phải và đạo nghĩa.

c) Nghệ thuật:

- Sử dụng yếu tố kì ảo (con chó biết nói tiếng người) để làm nổi bật phẩm chất đạo đức.

- Lời thoại sắc sảo, lập luận chặt chẽ, giọng điệu vừa cảm động vừa phê phán.

* Kết bài:

- Khẳng định Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo là tác phẩm giàu giá trị nhân đạo.

- Liên hệ thực tế: Con người hôm nay càng cần giữ gìn đạo lí, nghĩa tình thủy chung.

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng văn học trung đại Việt Nam, Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo của Phạm Quý Thích là tác phẩm tiêu biểu, không chỉ hấp dẫn bởi cốt truyện lạ mà còn để lại nhiều suy ngẫm sâu sắc về đạo lí làm người. Qua câu chuyện về con chó Hàn Lư trung nghĩa với chủ, tác phẩm đã thể hiện rõ giá trị nhân đạo cao đẹp, khiến người đọc cảm phục và trân trọng.

Truyện kể về Đào Cảnh Long – một thầy đồ nghèo nhưng giàu phẩm chất, và con chó Hàn Lư luôn gắn bó, thủy chung với chủ. Khi thầy đồ đi xa, Hàn Lư một mình ở lại canh giữ phòng học, chịu đói rét nhưng không hề bỏ đi. Ngay cả khi phú ông họ Trương dùng lời đường mật dụ dỗ, hứa hẹn cơm no áo ấm, nó vẫn một mực khước từ, quyết không phản bội chủ. Hình tượng Hàn Lư nổi bật với lòng trung nghĩa son sắt, không vì danh lợi mà thay đổi tình cảm. Dù chỉ là một loài vật, Hàn Lư vẫn sống có tình, có nghĩa, khiến người đọc cảm động và kính trọng.

Giá trị nhân đạo của truyện thể hiện trước hết ở lòng cảm thương với số phận con người trong xã hội xưa. Đào Cảnh Long là kẻ sĩ nghèo, phải đi dạy học thuê, cuộc sống nhiều thiếu thốn. Tuy vậy, chàng vẫn sống đức độ, giữ lòng chân chính, trọng nghĩa khí và đạo lí. Qua đó, tác giả bày tỏ sự trân trọng đối với những con người giàu nhân cách, dù cuộc sống còn nhiều cơ cực.

Đồng thời, truyện còn phê phán thói đời thực dụng, bạc bẽo. Lời dụ dỗ của phú ông họ Trương gợi liên tưởng đến những kẻ vì lợi mà phản bội nghĩa tình, chạy theo danh lợi, “lúc nước nhà yên vui thì bợ đỡ cầu vinh, lúc cuộc đời rối ren thì trở mặt đổi giọng, bán nước kiếm ăn”. Tác giả lên án gay gắt lối sống ấy và khẳng định: “Nhiều kẻ chẳng bằng con Hàn Lư”, qua đó đề cao đạo nghĩa làm người.

Không chỉ vậy, tác phẩm còn gửi gắm ước vọng về một xã hội mà ở đó con người biết sống thủy chung, nhân nghĩa, kiên định với lẽ phải. Hình ảnh con chó trung nghĩa trở thành tấm gương, lời nhắc nhở mỗi người hãy giữ trọn đạo tình, đạo nghĩa trong cuộc sống.

Với nghệ thuật kể chuyện sinh động, sử dụng yếu tố kì ảo (con chó biết nói tiếng người) cùng giọng điệu vừa cảm động vừa phê phán, tác phẩm để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

Chuyện con chó có nghĩa của một nhà nghèo không chỉ ca ngợi phẩm chất thủy chung, nghĩa tình mà còn gửi gắm bài học đạo đức sâu sắc cho muôn đời. Đọc truyện, mỗi người càng thấm thía giá trị của nhân nghĩa, thủy chung trong cuộc sống hôm nay.