CÂU CHUYỆN ĐỐI ĐÁP CỦA NGƯỜI TIỀU PHU NÚI NA (Trích)

(Nguyễn Dữ)

Đất Thanh Hóa hầu hết là núi, bát ngát bao la đến mấy ngàn dặm. Có một ngọn núi cao chót vót, tên gọi là núi Na. Núi có cái động, dài mà hẹp, hiểm trở quạnh vắng không có chân người, bụi trần không bén tới. Trong động có người tiều phu hàng ngày gánh củi ra đổi lấy cá và rượu, cốt được no say chứ không lấy tiền. Ai hỏi tên họ nhà cửa, tiều phu chỉ cười mà không nói. Người chung quanh đều cho rằng đây phải là bậc kỳ sỹ ở ẩn. Khoảng năm Khai Đại nhà Hồ, Hán Thương đi săn, chợt gặp ở đường, vừa đi vừa hát rằng:

[…]

“Núi xanh bao bọc quanh nhà

Ruộng đem sắc biếc xa xa vòng ngoài

Ngựa xe võng lọng mặc ai

Nước non này chẳng trần ai vướng vào”

[…] Hát xong, phất áo đi thẳng. Hán Thương đoán là một bậc ẩn giả, bèn sai quan hầu là Trương Công đi mời. Nhưng Trương theo gần đến nơi thì tiều phu đã đi vào động, gọi cũng không trả lời, chỉ thấy rẽ mây lách khói, đi thoăn thoắt trong rừng tùng khóm trúc. Biết không phải là người thường, Trương bèn rón bước đi theo, rẽ cỏ tìm đường. […]

Thấy Trương đến, tiều phu kinh ngạc hỏi:

- Chỗ này thanh vắng, đất thẳm rừng sâu, chim núi kêu ran, muông rừng chạy vẩn, thế mà sao ông lại lần tới đây, chẳng cũng khó nhọc lắm ư?

Trương trả lời:

- Tôi là chức quan tùy giá của đương triều; biết ngài là bậc cao sỹ nên vâng mệnh đến đây tuyên triệu. Hiện loan giá đang đợi ngoài kia, xin ngài quay lại một chút.

Tiều phu cười mà rằng:

- Ta là kẻ dật dân trốn đời, ông già lánh bụi; gửi thân nơi lều tranh quán cỏ, tìm sinh nhai trong búa gió rìu trăng, ngày có lối vào làng say, cửa vắng vết chân khách tục; bạn cùng hươu nai tôm cá, quẩn bên là tuyết nguyệt phong hoa, đông kép mà hè đơn, nằm mây mà ngủ khói; múc khe mà uống, bới núi mà ăn, chứ có biết gì đâu ở ngoài kia là triều đại nào, vua quan nào.

 (Trích Câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na, Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ, NXB Văn nghệ, 1988)

Xác định phương thức biểu đạt và ngôi kể của đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Cảm nhận về nhân vật người tiều phu trong đoạn trích trên.

- Hệ thống ý:

+ Hoàn cảnh sống: Người tiều phu sống một mình trong động lớn ở núi Na. Công việc hàng ngày là gánh củi ra đổi lấy cá và rượu, cốt được no say chứ không lấy tiền,

+ Phẩm chất, tính cách: Người tiều phu hiện lên qua đoạn trích là một ẩn sĩ thấu hiểu lẽ đời, không màng danh lợi, sống hòa mình với thiên nhiên, coi thiên nhiên là bạn; sống cuộc đời ung dung, tự do tự tại.

+ Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Nhân vật người tiều phu được khắc họa rõ nét qua lời kể của người kể chuyện ngôi thứ ba, qua suy nghĩ của các nhân vật khác và được bộc lộ trực tiếp qua hành động, lời nói của tiều phu.

+ Ý nghĩa: Qua nhân vật người tiều phu, nhà văn gián tiếp thể hiện quan điểm nhân sinh sâu sắc của mình.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, cảm nhận về nhân vật người tiều phu trong đoạn trích trên.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong Câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na, nhân vật người tiều phu hiện lên với vẻ đẹp thanh cao, tự do và thoát tục. Ông sống một mình trong động sâu trên núi Na, ngày ngày gánh củi đổi cá, đổi rượu, chỉ mong no say chứ không màng tiền bạc hay danh lợi. Người tiều phu không quan tâm triều đại nào đang cai trị, không bị cuốn vào vòng danh vọng phú quý, mà chọn cho mình cuộc sống ẩn dật nơi núi rừng, lấy thiên nhiên làm bạn, lấy tự do làm lẽ sống. Lời nói của ông với Trương Công vừa điềm đạm vừa dứt khoát, thể hiện rõ thái độ thờ ơ trước quyền lực, phú quý nơi trần thế. Nhân vật được khắc họa qua lời kể của người dẫn chuyện, qua cái nhìn của vua và quan hầu, và đặc biệt qua chính lời đối đáp của mình, giúp người đọc cảm nhận rõ hình ảnh một ẩn sĩ coi nhẹ vinh hoa phú quý, hướng đến lối sống thanh đạm, hòa hợp với thiên nhiên. Qua hình tượng này, Nguyễn Dữ gửi gắm quan điểm nhân sinh sâu sắc: con người có thể tìm thấy hạnh phúc trong sự thanh thản, tự tại, chứ không phải ở danh lợi hay quyền uy.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 500 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về quan niệm sống mà tác giả gửi gắm qua hình tượng người tiều phu trong đoạn trích “Câu chuyện đối đáp của người tiều phu (Nguyễn Dữ).

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu Truyền kì mạn lục – tập truyện nổi tiếng của Nguyễn Dữ, được xem là “thiên cổ kì bút” trong văn học trung đại Việt Nam.

- Dẫn vào vấn đề: Nhân vật người tiều phu trong Câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na thể hiện một quan niệm sống độc đáo, sâu sắc.

* Thân bài:

a. Khái quát về nhân vật người tiều phu

- Sống ẩn dật nơi núi rừng, tách biệt khỏi bụi trần và vòng danh lợi.

- Cuộc sống giản dị: gánh củi đổi cá và rượu, coi no say là đủ, không màng tiền bạc hay địa vị.

b. Quan niệm sống mà tác giả gửi gắm qua hình tượng người tiều phu

- Thanh cao, tự tại: Con người có thể chọn sống ngoài vòng danh lợi, giữ tâm hồn thanh khiết giữa đời nhiều biến động.

- Hòa hợp với thiên nhiên: Thiên nhiên là chốn an trú bình yên, nuôi dưỡng tâm hồn, giúp con người thoát khỏi vòng xoáy quyền lực – tiền tài.

- Thoát tục, vượt lên cám dỗ quyền lực: Tiều phu từ chối lời mời của vua, thể hiện bản lĩnh, sự tự do tuyệt đối của một bậc ẩn sĩ.

- Quan điểm nhân sinh sâu sắc: Nguyễn Dữ khẳng định giá trị của đời sống tinh thần, thanh sạch hơn là những hư vinh nơi quan trường.

c. Nghệ thuật

- Lời văn trang nhã, giàu hình ảnh, đặc biệt qua đoạn đối thoại giàu triết lý.

- Xây dựng nhân vật ẩn sĩ theo mô típ truyền thống nhưng mang dấu ấn cá nhân của Nguyễn Dữ.

* Kết bài:

- Khẳng định vẻ đẹp của quan niệm sống mà Nguyễn Dữ gửi gắm: sống thanh cao, hòa hợp với thiên nhiên, không bị danh lợi trói buộc.

- Liên hệ thực tế: Trong xã hội hôm nay, quan niệm sống ấy vẫn còn nguyên giá trị khi con người cần cân bằng giữa vật chất và tinh thần để có cuộc sống ý nghĩa.

Bài viết tham khảo

Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ được mệnh danh là “thiên cổ kì bút” của văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm không chỉ hấp dẫn bởi những câu chuyện kì ảo mà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc về con người và cuộc đời. Đặc biệt, trong Câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na, hình tượng người tiều phu hiện lên như một biểu tượng cho quan niệm sống thanh cao, tự tại, thoát khỏi vòng danh lợi.

Người tiều phu trong truyện là một ẩn sĩ sống nơi núi Na – chốn núi non hiểm trở, hoang vu, cách biệt với bụi trần. Hàng ngày, ông gánh củi ra đổi cá, đổi rượu, sống cuộc đời giản dị, thanh đạm và hoàn toàn xa lánh tiền bạc, địa vị. Khi nhà vua sai người đến mời về triều, tiều phu chỉ cười mà rằng mình là “kẻ dật dân trốn đời, ông già lánh bụi”, quen gửi thân nơi “lều tranh quán cỏ”, vui với trăng gió mây hoa, không màng thế sự ngoài kia là triều đại nào, vua quan nào. Cuộc sống ấy gợi ra hình ảnh một con người đã tìm thấy hạnh phúc trong sự thanh thản của tâm hồn, chứ không phải trong những phù hoa nơi chốn quan trường.

Qua hình tượng tiều phu, Nguyễn Dữ gửi gắm một quan niệm sống mang đậm tinh thần triết lý phương Đông: Con người có quyền lựa chọn cho mình cách sống an nhiên, tự tại, vượt lên trên những cám dỗ về quyền lực và vật chất. Sống hòa hợp với thiên nhiên, giữ cho tâm hồn thanh sạch mới là giá trị bền vững, lâu dài. Trong bối cảnh xã hội phong kiến nhiều biến động, lời từ chối dứt khoát của tiều phu với quyền lực cho thấy khát vọng thoát tục, tìm về sự tự do tuyệt đối của tâm hồn – điều mà không phải ai cũng đủ bản lĩnh thực hiện.

Với nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, ngôn ngữ trang nhã, nhân vật tiều phu hiện lên sống động qua hành động, lời nói, đặc biệt là những đoạn đối thoại giàu hình ảnh và chất thơ. Nguyễn Dữ đã khắc họa thành công hình tượng một bậc ẩn sĩ mang tầm vóc tư tưởng, qua đó gián tiếp bày tỏ thái độ coi trọng đời sống tinh thần, thanh sạch hơn là những vinh hoa nhất thời.

Hơn bốn trăm năm trôi qua, quan niệm sống mà Nguyễn Dữ gửi gắm vẫn còn nguyên giá trị. Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, con người càng cần biết cân bằng giữa vật chất và tinh thần, biết dừng lại để tìm cho mình một chốn bình yên trong tâm hồn.

Hình tượng người tiều phu núi Na vì thế không chỉ là biểu tượng của trí tuệ và bản lĩnh, mà còn là lời nhắc nhở về lẽ sống thanh cao, hòa hợp với thiên nhiên, thoát khỏi những ràng buộc của danh lợi để hướng đến tự do và hạnh phúc đích thực.