PHẠM CÔNG – CÚC HOA (Trích)

(Truyện thơ Nôm khuyết danh)

(165) Phạm Công thưa với mẹ già:

“Con đi kiếm củi phương xa phen này

Cố làm lấy một tuần chay

Cho cha siêu độ lên mây chầu trời

Dù phải kiếm củi suốt đời

 

(170) Con đây cũng chẳng sợ ai chê cười”

Mẹ rằng: “Đừng thế con ơi

Kiếm củi thì lại suốt đời cháo rau”

Phạm Công nước mắt tuôn sầu:

“Làm trai là phải dãi dầu xông pha

 

(175) Chứ ai sinh đẻ con ra

Bây giờ lụy đến mẹ già hổ ngươi

Nuôi con ngần ấy năm trời

Mẹ cha phải chịu một đời long đong

Công cha nghĩa mẹ ghi lòng

 

(180) Làm sao trả đặng ơn cùng tổ tiên”

Cơm nắm chỉ có mấy viên

Lưng đeo bầu nước tìm miền làm ăn

Đói lòng áo rách che thân

Đưa tay dắt mẹ dời chân lên đường.

 

(185) Bốn ngày rong ruổi dặm trường

Giữa trưa nắng gắt định dừng gốc đa

Mẹ con gặp một cụ già

Phơ phơ đầu bạc nước da đồi mồi

Phạm Công trông thấy ngùi ngùi:

 

(190) “Xin ông thư thả ta ngồi nghỉ ngơi”

Nghe thôi ông cụ mừng vui:

“Ba ngày chịu đói không người đoái thương

May thay có bậu qua đường

Hãy xin bớt miệng sẻ nhường cho ta

 

(195) Phạm Công nghe nói xót xa

Sẵn lưng cơm nắm mở ra tức thì

Miệng cười: “Ông hãy ăn đi

Giữa trưa ông có việc gì ra đây”

Cụ già thong thả giãi bày:

 

(200) “Hiếm hoi sinh được mụn trai đầu lòng

Thỏa niềm rày ước mai mong

Tìm thầy cho học, theo vòng nghĩa nhân

Theo thầy vừa được ba xuân

Về nhà cưới vợ thành thân vuông tròn

 

(205) Gia tài phá sạch chẳng còn

Hôm mai khốn đốn vì con vung tiền

Những tin con thảo dâu hiền

Ai ngờ hết của chúng liền đuổi đi

Dầu con sỉ nhục ê chề

 

(210) Cực lòng lão phải tính bề tha phương”

Phạm Công nước mắt rưng rưng:

“Công cha nghĩa mẹ như rừng như non

Thấy người con tưởng thân con

Chuyện người thảm thiết héo hon lòng này

 

(215) Thôi còn ba nắm cơm đây

Xin ông cầm lấy đường dài dùng qua

Ví dù con có lỡ ra

Con xin nơi khác mẹ già cũng no

Cụ già nghe nói nhỏ to:

 

(220) “Ơn chàng tốt bụng mà cho như vậy

Lòng chàng nhân hậu khôn tày

Cho nên lão lấy cơm này một viên”

Dứt lời cơm vẫn còn nguyên

Lão ông thôi đã biến liền vời xa

 

(225) Chẳng ngờ là Phật Di Đà

Thoắt về tâu với vua cha Ngọc hoàng

Cùng quan văn võ hai hàng:

“Chẳng ai ân nghĩa bằng chàng Phạm Công”

Tiếng đồn đã đến cửu trùng

 

(230) Lại còn vang tới thủy cung động đình.

Ngọc hoàng muốn thấu sự tình

Truyền đòi tiên nữ đăng trình viễn phương

Tiên nữ vâng lệnh lên đường

Xuống xem lòng dạ cõi dương thế nào

(Cổ văn Việt Nam, Internet: wordpress.com)

Chú thích:

(Tóm tắt tác phẩm: Phạm Công là chàng trai con nhà nghèo, phải đi làm công để nuôi bố mẹ. Cha chết, Phạm Công phải đi ăn mày để tiếp tục phụng dưỡng mẹ đến khi mẹ chết. Là người hiếu học, Phạm Công xin thụ giáo Quỷ cốc tiên sinh. Ở đây, Phạm Công được Cúc Hoa là bạn đồng môn, cũng là con gái của tri phủ, yêu thương. Hai người cưới nhau, khi Cúc Hoa có thai thì Phạm Công lên kinh thành ứng thí. Phạm Công đã gặp nhiều gian truân khổ ải, bị quốc vương các nước khác ép gả công chúa nhưng Phạm Công đều từ chối. Nhưng nhờ công chúa nước Triệu nhân hậu, Phạm Công được trở về quê hương làm nguyên soái, đoàn tụ cùng Cúc Hoa, họ có hai con là Nghi Xuân (con gái) và Tấn Lực (con trai). Cúc Hoa lại không may qua đời ở tuổi 30. Phạm Công tái giá với Tào Thị và phải lên Cao Bằng làm trấn thủ. Tào Thị ở nhà ngoại tình, hành hạ, ngược đãi Nghi Xuân và Tấn Lực. Cao điểm, thị cùng người tình bàn mưu giết hại hai con chồng, khiến hai đứa phải trốn khỏi nhà đi ăn xin.

Trong một đêm, Cúc Hoa từ cõi âm ti hiện về gặp hai con và gửi thư tin cho Phạm Công biết. Sau ba năm trấn thủ, Phạm Công trở về đuổi Tào Thị đi. Tào Thị sau đó bị sét đánh chết. Được công chúa Xuân Dung nước Trịnh, Tề Thiên Đại Thánh và Diêm Vương giúp đỡ, Phạm Công xuống được âm ti và tìm được vợ. Cúc Hoa được tái sinh, trở lại dương thế, “vu quy” với Phạm Công. Phạm Công cũng được vua Trịnh gả công chúa Xuân Dung và nhường ngôi vua cho…

Đoạn trích: Nằm ở phần đầu tác phẩm)

Đoạn trích truyện thơ trên nói về sự việc gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về chí làm trai trong xã hội phong kiến xưa.

- Hệ thống ý:

a. Giải thích “chí làm trai”

+ Là lý tưởng sống, là chí hướng lớn lao của người đàn ông xưa: học hành thành tài, giúp nước giúp đời, làm rạng danh tổ tiên.

+ Còn gắn với đạo hiếu: báo hiếu cha mẹ, giữ trọn nghĩa tình.

b. Biểu hiện trong đoạn trích

+ Phạm Công muốn đi làm ăn xa, nuôi mẹ, báo hiếu cha, trả nghĩa tổ tiên: “Làm trai là phải dãi dầu xông pha”.

+ Sẵn sàng chịu khổ cực, vất vả, không ngại hi sinh bản thân vì người khác (nhường cơm cho cụ già – hóa ra là Phật).

+ Khát vọng sống có ích, lập công danh, giữ phẩm hạnh, sống nhân nghĩa.

c. Ý nghĩa của chí làm trai

+ Giúp con người có mục tiêu sống tốt đẹp, không buông xuôi, thụ động.

+ Góp phần làm nên những con người tài đức, cống hiến cho gia đình, xã hội.

+ Là chuẩn mực đạo đức trong xã hội phong kiến, hun đúc nhân cách con người.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về chí làm trai trong xã hội phong kiến xưa.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong xã hội phong kiến xưa, hình tượng người nam nhi luôn gắn liền với quan niệm “chí làm trai” – khát vọng lập thân, lập nghiệp, báo hiếu và giúp đời. Đoạn trích Phạm Công – Cúc Hoa đã khắc họa rõ nét chí làm trai qua nhân vật Phạm Công. Chàng quyết tâm đi làm ăn xa để báo hiếu cha mẹ, dù phải chịu khổ cực vẫn không ngại gian lao: “Làm trai là phải dãi dầu xông pha”. Không chỉ hiếu thảo, Phạm Công còn sống nhân nghĩa, sẵn sàng nhường cơm cho cụ già dù bản thân và mẹ đang đói khát. Qua đó, chí làm trai hiện lên với khát vọng sống có ích, giữ trọn đạo hiếu, nghĩa tình và khẳng định bản lĩnh trước thử thách. Trong xã hội phong kiến, chí làm trai chính là lý tưởng giúp con người sống có mục tiêu, rèn luyện nhân cách, góp phần làm nên những con người tài đức vẹn toàn. Ngày nay, dù thời thế đổi thay, mỗi người trẻ vẫn cần có lý tưởng sống đẹp, khát vọng cống hiến để làm cho cuộc đời thêm ý nghĩa và bản thân trở nên xứng đáng hơn với xã hội.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Phạm Công – Cúc Hoa”.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác phẩm Phạm Công – Cúc Hoa: truyện thơ Nôm khuyết danh, ra đời trong xã hội phong kiến, mang đậm tư tưởng đạo lý truyền thống.

- Dẫn vào vấn đề: Đoạn trích thể hiện phẩm chất, chí làm trai, đạo hiếu và tấm lòng nhân nghĩa của Phạm Công.

* Thân bài:

a. Khái quát nội dung đoạn trích:

- Phạm Công xin mẹ đi làm ăn xa để kiếm tiền làm tuần chay cho cha và báo hiếu mẹ già.

- Trên đường đi, chàng chia sẻ cơm nắm cho cụ già (hóa ra là Phật Di Đà).

- Tấm lòng hiếu thảo, nhân nghĩa được ca ngợi và truyền đến Ngọc Hoàng, tiên giới.

b. Phân tích các phẩm chất nổi bật của nhân vật Phạm Công:

- Lòng hiếu thảo: Quyết tâm làm ăn để trả nghĩa cha mẹ, không sợ cực khổ.

- Chí làm trai: Khát vọng lập thân, lập nghiệp, sống có ích cho gia đình và xã hội.

- Tấm lòng nhân nghĩa, nhân ái: Sẵn sàng sẻ chia, giúp đỡ người hoạn nạn dù bản thân khó khăn.

- Phẩm chất cao đẹp được tôn vinh: Qua chi tiết Phật Di Đà ca ngợi, thiên đình biết đến lòng ân nghĩa của chàng.

c. Giá trị tư tưởng và nghệ thuật:

- Đề cao đạo hiếu, nghĩa tình, chí làm trai trong xã hội phong kiến.

- Thể thơ lục bát quen thuộc, ngôn ngữ giản dị, giàu chất dân gian, dễ nhớ dễ thuộc.

- Xây dựng nhân vật lý tưởng, gửi gắm ước mơ, khát vọng đạo đức của nhân dân.

* Kết bài:

- Khẳng định vẻ đẹp phẩm chất của nhân vật Phạm Công qua đoạn trích: hiếu thảo, nhân nghĩa, chí khí làm trai.

- Liên hệ thực tế: Con người hôm nay vẫn cần giữ gìn những giá trị đạo lý tốt đẹp ấy trong cuộc sống.

Bài văn tham khảo

Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, Phạm Công – Cúc Hoa là truyện thơ Nôm nổi bật, phản ánh cuộc sống, ước mơ và đạo lý làm người trong xã hội phong kiến xưa. Bằng hình tượng nhân vật lý tưởng, tác phẩm ca ngợi những phẩm chất cao đẹp như hiếu thảo, nghĩa tình, chí làm trai và khát vọng sống nhân nghĩa. Đặc biệt, ở đoạn trích thuộc phần đầu truyện, người đọc bắt gặp hình ảnh Phạm Công – chàng trai nghèo nhưng giàu nghị lực, nhân cách sáng ngời, trở thành tấm gương đạo đức đáng quý.

Mở đầu đoạn trích là lời xin mẹ cho đi làm ăn xa của Phạm Công: “Làm trai là phải dãi dầu xông pha”. Trong xã hội phong kiến, chí làm trai được xem là chuẩn mực đạo đức và mục tiêu sống của nam nhi: phải lập thân, lập nghiệp, làm rạng danh tổ tiên, báo hiếu mẹ cha. Dù mẹ lo con vất vả, chàng vẫn quyết tâm đi kiếm củi để làm tuần chay cho cha, nuôi dưỡng mẹ già. Qua chi tiết này, ta thấy ở Phạm Công một con người trọng đạo hiếu, xem chữ hiếu là nền tảng đạo đức, là bổn phận thiêng liêng của bậc làm con. Câu chuyện còn bộc lộ tinh thần tự lập, ý chí vượt khó của người trai trẻ: sẵn sàng chịu khổ cực, gian nan để báo đền ơn nghĩa sinh thành.

Không chỉ hiếu thảo, Phạm Công còn là chàng trai nhân hậu, giàu lòng thương người. Giữa lúc mẹ con chàng đói khát trên đường xa, chàng vẫn sẵn sàng sẻ cơm nắm cho cụ già khốn khó. Chi tiết này gợi lên vẻ đẹp tâm hồn nhân ái, luôn biết đồng cảm với nỗi đau của người khác. Đặc biệt, khi cụ già hiện nguyên hình là Phật Di Đà, tâu với Ngọc Hoàng ca ngợi tấm lòng Phạm Công, ta càng hiểu rằng những việc làm thiện lương, dù nhỏ bé, đều có sức lan tỏa và giá trị bền lâu. Đây cũng chính là quan niệm đạo đức nhân nghĩa mà truyện thơ dân gian muốn gửi gắm: “Ở hiền gặp lành”, cái thiện cuối cùng sẽ được đền đáp xứng đáng.

Không thể không nhắc đến nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích. Bằng thể thơ lục bát quen thuộc, giọng điệu mộc mạc, gần gũi, tác giả khuyết danh đã khắc họa thành công hình tượng nhân vật lý tưởng. Ngôn ngữ dung dị mà giàu cảm xúc khiến đoạn trích dễ nhớ, dễ thuộc, thể hiện trọn vẹn những phẩm chất đạo đức mà nhân dân ta hằng ngợi ca: hiếu thảo, nhân nghĩa, chí khí làm trai.

Đọc đoạn trích Phạm Công – Cúc Hoa, ta thêm trân trọng những giá trị đạo lý truyền thống của dân tộc. Dù hôm nay xã hội đã đổi thay, mỗi người trẻ vẫn cần có lý tưởng sống đẹp, biết yêu thương, hiếu thảo với cha mẹ, sống nhân ái và cống hiến cho cộng đồng. Bởi chính những giá trị ấy làm nên nhân cách, giúp con người sống xứng đáng và có ý nghĩa hơn trong cuộc đời này.