CON CHÓ XẤU XÍ (Trích)

(Kim Lân)

(Lược dẫn: Vợ của nhân vật xưng “tôi” mua một con chó, nhưng nó rất xấu xí nên chẳng ai dám đến gần. Mấy người quen của nhân vật “tôi” định bụng sẽ giết thịt nó để làm một chầu nhậu, nhưng rồi giặc đến, mọi người đều phải bỏ làng chạy giặc. Vì vướng víu nên gia đình, nhân vật “tôi” đành phải bỏ con chó lại nhà cụ bếp Móm và nhờ cụ nuôi hộ. Trước khi ra đi, vợ của nhân vật “tôi” đã xích con chó vào gốc cây để nó khỏi chạy theo).

“Ắng!… Ắng! Ắng!…” Tiếng con chó lồng lộn, cuống quít đằng sau bước chân tôi. Nó như gọi tôi, nó như kêu cứu, như than khóc, oán trách…

Ra khỏi ngõ tôi thoảng nghe tiếng chị vợ cảnói với chồng:

– Vợ chồng nhà ấy họ đi đấy à? Này, họ bỏ lại con chó cậu ạ.

Và tiếng anh chồng dấm dẳn:

– Đến người cũng chả chắc giữ được nữa là con chó!…

Tôi xóc lại cái quai ba lô, bước theo hút cái bóng nhà tôi đang đi xăm xắm xuống đồi.

[…]

Tiếng con chó từ trong nhà cụ bếp Móm đưa ra vẫn nghe rõ mồn một “Ắng!… Ắng! Ắng!…”. Tiếng con chó da diết, nhọn hoắt xói vào ruột gan tôi. “Thôi để chuyến này về tao nuôi. Tao sẽ nuôi mày, tao không bỏ mày đâu…”.

Tôi nhủ thầm với tôi một lần nữa như vậy.

(Lược một đoạn: sau khi giặc rút, gia đình nhân vật “tôi” về lại làng, nhưng nhân vật “tôi” đã quên bẵng con chó).

Một hôm tôi chợt thấy cặp kính trắng lấp loáng của Đặng “cồn” từ đầu ngõ đi vào, bấy giờ tôi mới giật mình, sực nhớ đến con chó. Tôi quay lại hỏi nhà tôi:

– À, mình này! Con chó nhà ta đâu nhỉ? Mình chưa vào trong cụ bếp dắt nó về à?

Nhà tôi đứng ngẩn ra một lúc. Có lẽ nhà tôi cũng không ngờ rằng tôi đã về bằng ấy ngày giời rồi vẫn không nói chuyện con chó ấy với tôi.

– Nó chết rồi!… – Nhà tôi nói khe khẽ.

– Chết rồi? Làm sao mà chết được?…

Tôi trố mắt lên hỏi lại. Nhà tôi cúi mặt xuống, thở dài:

– Nó chết thương lắm cơ mình ạ. Không phải nó chết trong cụ bếp Móm đâu. Nó về nhà ta nó chết đấy.

Nhà tôi ngừng lại, cắn môi chớp chớp hai mắt nhìn ra ngoài sân. Lát sau, nhà tôi đứng dậy mời Đặng vào trong nhà, rót nước mời anh rồi mới tiếp tục câu chuyện.

Chao ôi! Con chó xấu xí ấy của tôi! Con chó từ lúc mua, đến lúc chết không được một lần vuốt ve! Nó đã chết một cách thảm thương và trung hậu quá. Từ hôm vợ chồng tôi gửi lại nó cho ông cụ bếp Móm, con chó không chịu ăn uống gì. Nó chỉ kêu. Nó kêu suốt ngày, suốt đêm. Một đêm, ông cụ bếp không thấy con chó kêu nữa, thì ra nó đã xổng xích đi đâu mất rồi.

Hôm nghe tin giặc rút, ở trong khe đồn Khau Vắt dọn về, nhà tôi tạt vào nhà cụ bếp Móm định đem con chó về nhân thể, nhưng vào đến nơi thì nó không còn đấy nữa. Lúc ấy nhà tôi cũng yên trí là con chó mất rồi. Chắc chắn nó sẽ lạc vào một trại ấp nào đấy và người ta làm thịt nó.

Nhưng khi nhà tôi về đến nhà, bà con xóm giềng vừa chạy sang láo nháo thăm hỏi thì, ở ngoài vườn sau, có mấy tiếng chó hú lên thảm thương và ghê rợn.

Từ sau bụi dứa rậm rạp, con chó khốn khổ ấy lảo đảo đi ra. Người nó run lên bần bật. Nó gầy quá, chỉ còn một dúm xương da xộc xệch, rụng hết lông. Nó đói quá, đi không vững nữa. Nó đi ngã dụi bên này, dụi bên kia. Rồi nó không còn đủ sức mà đi nữa. Nó nằm bệt trên đất, rúm người lại, lết lết về phía nhà tôi. Lúc ấy cả người nó chỉ còn có cái đuôi là còn ngó ngoáy được để mừng chủ và cái lưỡi liếm liếm vào tay chủ. Khốn nạn con chó! Được gặp chủ nó mừng quá. Từ trong hai con mắt đờ đẫn của nó mấy giọt nước chảy ra. Lát sau thì nó không liếm được nữa, cái đuôi ngoáy yếu dần, yếu dần rồi im hẳn. Nó chết.

Tôi tối sầm mặt lại, vừa thương xót con chó, vừa thấy xấu hổ. Quả thật tôi chỉ là một thằng tồi. Một thằng ích kỷ. Tôi chỉ nghĩ đến mình và vợ con mình. Đến như con chó mình nuôi, mình đối xử với nó có được như cái tình nghĩa của nó đối xử với mình đâu?

[…]

(Trích Con chó xấu xí, Kim Lân, in trong Tuyển tập Kim Lân, Nxb Văn học)

Truyện ngắn trên sử dụng người kể chuyện ở ngôi thứ mấy?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn “Con chó xấu xí” của Kim Lân.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Kim Lân: cây bút tài hoa của nền văn học Việt Nam, nổi tiếng với những trang văn dung dị, nhân văn.

- Giới thiệu truyện ngắn Con chó xấu xí: câu chuyện tưởng nhỏ nhưng lay động lòng người, qua đó bộc lộ nghệ thuật viết truyện đặc sắc của Kim Lân.

* Thân bài:

a. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện

- Cốt truyện đơn giản nhưng giàu kịch tính: mở đầu là cảnh chạy giặc, cao trào là sự quên lãng, kết thúc là cái chết thương tâm của con chó.

- Diễn biến tâm lý nhân vật “tôi” phát triển tự nhiên, chân thực, từ thờ ơ, vô cảm đến ân hận, xót xa.

b. Nghệ thuật khắc họa nhân vật

- Con chó xấu xí: hiện lên bằng những chi tiết giản dị nhưng đầy ám ảnh (kêu thảm thiết, gầy trơ xương, liếm tay chủ trước khi chết).

- Nhân vật “tôi”: vừa ích kỷ vừa nhân hậu, được khắc họa qua hành động, lời nói, tâm trạng, tạo chiều sâu cho câu chuyện.

c. Nghệ thuật miêu tả và giọng điệu

- Miêu tả tinh tế: từ tiếng kêu “Ắng! Ắng!” đến dáng đi lảo đảo, cái đuôi ngoáy yếu ớt… khơi gợi lòng trắc ẩn nơi người đọc.

- Giọng văn mộc mạc, gần gũi, giàu cảm xúc, kết hợp hài hòa giữa tự sự và trữ tình.

d. Ý nghĩa nhân văn

- Gợi suy ngẫm về tình người, về sự vô cảm, về lòng trung thành và trách nhiệm với những sinh linh bé nhỏ.

* Kết bài:

- Khẳng định Con chó xấu xí là minh chứng cho tài năng nghệ thuật và tấm lòng nhân ái của Kim Lân.

- Liên hệ: Bài học về tình yêu thương, sự sẻ chia trong cuộc sống hôm nay.

Bài viết tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Kim Lân được xem là cây bút tài hoa với những trang viết mộc mạc mà thấm đẫm tình người. Một trong những truyện ngắn tiêu biểu của ông là Con chó xấu xí. Dù chỉ viết về một con vật nhỏ bé nhưng tác phẩm vẫn chạm đến trái tim người đọc bằng nghệ thuật kể chuyện tinh tế, lôi cuốn và đầy nhân văn.

Trước hết, cốt truyện của Con chó xấu xí đơn giản nhưng vẫn có những cao trào bất ngờ, giàu kịch tính. Câu chuyện bắt đầu bằng cảnh gia đình nhân vật “tôi” chạy giặc, buộc phải bỏ lại con chó xấu xí nơi nhà cụ bếp Móm. Tưởng như đó chỉ là một chi tiết bình thường, nhưng chính sự thờ ơ ấy đã mở ra bi kịch: con chó trung thành bị bỏ rơi, sống trong tuyệt vọng, rồi chết trong đói khát và nhớ thương chủ. Diễn biến tâm lý của nhân vật “tôi” được miêu tả tự nhiên, chân thực: từ vô cảm, thờ ơ đến lúc biết chuyện thì ân hận, xót xa, nhận ra sự ích kỷ của bản thân. Cốt truyện vì vậy vừa gần gũi vừa mang ý nghĩa lay động tâm hồn.

Một đặc sắc khác là nghệ thuật xây dựng nhân vật. Con chó hiện lên qua những chi tiết rất đắt: tiếng kêu “Ắng! Ắng! Ắng!” da diết, thân hình gầy trơ xương, đôi mắt chảy lệ khi gặp lại chủ… Nó xấu xí nhưng trung thành, khổ sở mà vẫn yêu thương chủ đến phút cuối. Bên cạnh đó, nhân vật “tôi” được khắc họa với những góc khuất đời thường: có tình cảm nhưng ích kỷ, biết hối hận nhưng quá muộn màng. Chính sự đối lập ấy tạo nên chiều sâu cho câu chuyện.

Ngoài ra, nghệ thuật miêu tả và giọng điệu cũng làm nên sức hấp dẫn riêng của truyện. Ngòi bút Kim Lân tỉ mỉ đến từng chi tiết: dáng đi lảo đảo, cái đuôi ngoáy yếu ớt, đôi mắt đờ đẫn… Tất cả gợi nên một nỗi xót xa âm ỉ. Giọng văn mộc mạc, gần gũi mà giàu trữ tình khiến câu chuyện về con vật nhỏ bé bỗng trở nên xúc động, lay thức lương tri người đọc.

Con chó xấu xí vì vậy không chỉ là câu chuyện về tình nghĩa giữa người và vật mà còn gửi gắm bài học nhân sinh sâu sắc: đừng để sự vô cảm và ích kỷ khiến ta đánh mất tình thương yêu trong cuộc sống. Với nghệ thuật kể chuyện giản dị mà tinh tế, Kim Lân đã một lần nữa khẳng định tài năng và tấm lòng nhân ái của mình trong nền văn học Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về tác hại của thói vô cảm trong cuộc sống.

- Hệ thống ý: Suy nghĩ về tác hại của thói vô cảm trong cuộc sống:

+ Vô cảm khiến tâm hồn con người trở nên chai sạn, không biết yêu thương người khác.

+ Vô cảm khiến con người không tạo lập và duy trì được các mối quan hệ tốt đẹp.

+ Vô cảm khiến con người không nhận được sự giúp đỡ khi gặp khó khăn.

+…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về tác hại của thói vô cảm trong cuộc sống.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống hiện đại, thói vô cảm đang dần trở thành một căn bệnh nguy hiểm của con người. Vô cảm là khi ta thờ ơ, lãnh đạm trước nỗi đau, khó khăn hay hạnh phúc của người khác. Câu chuyện Con chó xấu xí của Kim Lân gợi lên nhiều suy nghĩ về vấn đề này. Chỉ vì bận lo cho gia đình và bản thân, nhân vật “tôi” đã bỏ quên con chó trung thành, để rồi khi gặp lại, nó chỉ kịp liếm tay chủ vài cái yếu ớt trước khi chết. Sự vô tâm ấy khiến nhân vật ân hận, xấu hổ và nhận ra mình “chỉ là một thằng tồi”. Quả thật, vô cảm khiến tâm hồn con người trở nên chai sạn, đánh mất khả năng yêu thương và sẻ chia. Người vô cảm cũng khó xây dựng những mối quan hệ gắn bó, chân thành; khi gặp khó khăn, họ ít khi nhận được sự giúp đỡ từ người khác. Xã hội mà con người sống thờ ơ với nhau sẽ trở nên lạnh lẽo, vô nghĩa. Vì vậy, mỗi người cần biết quan tâm, đồng cảm để cuộc sống này ấm áp và nhân văn hơn.