HOA TRÁI QUANH TÔI (Trích)

(Hoàng Phủ Ngọc Tường)

(…) Vào hạ, sự chuyển dịch của trời đất như chùng lại trên cây cối; vẻ bay bướm xuân thì đã qua đi, thiên nhiên ổn định hẳn trong mầu lục trầm trầm của lá già. Vườn lá không đẹp, dù vậy, nó chưa bao giờ làm cho tôi chán mắt; bởi nó toát ra khí mạnh của nhựa cây, và trong những ổ lá rậm rịt kia, các loại trái đang lớn lên dưới sức nóng hun đúc. Hạ chí trở đi, vườn An Hiên vào mùa quả, khởi đầu là mùa thơm: giống thơm Nguyệt Biều vỏ chín đỏ như lửa cắt ra từng lát tròn to vừa lòng cái đĩa bàn, vàng rệu mầu mật ong, tưởng chừng có cô gái nào đó ở trong cây đã làm sẵn hoàn chỉnh một chiếc bánh kem sinh nhật. Dâu chín vào tháng năm, tháng sáu. Cây dâu Truồi ở vườn bà Lan Hữu rất đẹp, tán lá khum khum úp sát mặt đất kín mít, bên trong rỗng, trái chín vàng hươm từng chuỗi dài đổ úp thành đống quanh gốc cây. Nhìn đống quả đầy ứ như là ai đã hái sẵn đổ ra kia, tôi chợt mỉm cười với một ý nghĩ lạ lùng: giả như đời chẳng còn nhiệm vụ gì, tôi sẽ trải một tấm chiếu nhỏ dưới vòm lá kín đáo kia, nằm đó đọc sách ăn dâu. Suốt mùa hè. Sau vườn, cạnh giếng nước, có một vạt đất trồng mức làm chái cho những loại cây leo: hồ tiêu, thanh long v.v… Cây thanh long đặc sản nổi tiếng vùng Nha Trang, có lẽ là giống cây hiền lành nhất trong vườn: thân nhánh dài ngoằng nằm ún đống trên chạc cây mức trông như một đống dây chão; trồng một lần rồi chẳng bao giờ cần ngó lại, nó sống như một vật bỏ quên sau vườn, đến mùa lại cho con người hoa trái. Cây xấu xí mà hoa đẹp thế, hoàn toàn giống hoa quỳnh, cũng nở và tàn trong một đêm nên nhiều khi muốn ngắm hoa, bà Lan Hữu đã phải thắp đèn ra vườn lúc nửa đêm. Trái Thanh Long màu cánh sen chín vào những ngày nóng nhất của mùa hè, ruột trong như bột lọc, làm mát và khỏe người; ấy là món quà hảo tâm của thiên nhiên dành cho người làm vườn. Cuối hạ, mỗi hoàng hôn, lũ dơi lại xuất hiện, đảo liệng khắp vườn rồi chui vào những vòm lá tối, nơi đó tỏa ra mùi vải chín. Hè năm ngoái, tôi về huyện Nam Thanh, Hải Hưng; miền quê cây trái hào hiệp, mời khách ăn vải thiều không tiếc của, cứ đổ luôn trên mặt bàn thành đống cao như khoai như ngô. Giống trái quý này xưa kia dùng để tiến nạp cho vua ăn, bây giờ chúng tôi được đãi theo lối xả láng, ăn đến no bụng. Giống vải thiều Hưng Yên đưa vào Huế vẫn giữ được phẩm chất của nó, quả lớn hạt nhỏ cùi trắng nõn trông như một miếng mỡ, thơm và ngọt lịm. Vườn An Hiên còn có mấy cây vải Phụng Tiên, giống vải Huế quả lớn hơn quả nhãn một chút, hạt bé bằng hạt tiêu, hương vị không kém vải thiều xứ Bắc. Giống vải này được xếp vào dòng quí tộc, xưa chỉ trồng nơi cung cấm; bà Lan Hữu xin lại từ vườn của một viên thái giám. Đối ứng với mấy cây vải thiều miền Bắc, góc vườn bên kia có hai cây sầu riêng Lái Thiêu; bà Lan Hữu mang về trồng đã hai mươi năm, cách đây vài năm mới cho mùa quả đầu, trái to múi thơm không khác trái vườn trong Nam.

Càng vào thu, khu vườn càng hiện ra trong vẻ đẹp của trái, càng gợi cho người đi dạo vườn cái cảm giác khinh khoái của một phòng trưng bày tranh tĩnh vật. Cam và thanh trà làm khu vườn nặng trĩu xuống khác với dạo đầu mùa hạ; và đến cuối tháng tám, những cây thị nhung chi chít những quả đỏ. Loại thị này, giống như quả táo tây, cũng là một loại cây trái lạ, do mấy ông cố đạo mang đến từ một xứ nhiệt đới xa xôi nào đó. Cuối vụ thu là mùa hái hồng. Mấy cây hồng này già tuổi nhất trong vườn, vốn là quà tặng của cụ Nghè Mai - chắt nội cụ Nguyễn Du - tặng cho chồng bà Lan Hữu ngày mới lập vườn. Hồng Tiên Điền là giống của quê hương Nghệ Tĩnh ngàn vạn trái không có một hạt, trái chín lụn, đài vẫn dính chặt vỏ, không bị tróc mất như các loại hồng thường. Sau mùa trái nó trút hết lá, cây cỗi cành trơ, nhìn cứ tưởng là nó đã chết khô. Qua tiết đông, thoắt cái nó nẩy lộc chi chít, mươi hôm sau lá đã phủ kín cây; lá hồng tròn dày, xanh bóng, nhạy cảm với từng tia nắng, sáng trưng lên trong niềm vui phục sinh của mùa xuân. Tháng hai hồng ra hoa, trong lòng mỗi đóa hoa xanh biếc đã kết một trái non. Từ đó đến lúc chín, trái non rụng dần, rụng như một hành động tự đào thải tàn nhẫn. (…)

(Trích Hoa trái quanh tôi, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Tạp chí Sông Hương, số 3 (T.10-1983)

Đối tượng chủ yếu mà đoạn trích đề cập đến là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Hoa trái quanh tôi” trong phần Đọc hiểu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường: một cây bút tài hoa, am hiểu sâu sắc văn hóa Huế, nổi tiếng với lối văn giàu chất trữ tình và tri thức uyên bác.

- Giới thiệu văn bản “Hoa trái quanh tôi” – trích từ tạp chí Sông Hương (1983) – thể hiện tình yêu thiết tha, gắn bó và sự tri ân sâu sắc của tác giả đối với thiên nhiên, cây trái và con người xứ Huế.

- Nêu vấn đề: Văn bản thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên qua khu vườn An Hiên và qua đó gửi gắm triết lý nhân sinh nhân hậu, chan hòa của con người.

* Thân bài:

1. Cảm hứng và bức tranh thiên nhiên trong văn bản

- Cảm hứng chủ đạo: ca ngợi vẻ đẹp của khu vườn Huế, nơi hội tụ tinh túy của đất trời và bàn tay con người.

- Thiên nhiên được miêu tả qua các mùa, đặc biệt là mùa hạ và mùa thu – thời điểm cây trái trĩu quả, tràn đầy sức sống.

- Bức tranh thiên nhiên hiện ra sống động:

+ Màu sắc: xanh lục trầm của lá già, đỏ rực của thơm Nguyệt Biều, vàng hươm của dâu Truồi, hồng của thị nhung, thanh của hồng Tiên Điền…

+ Âm thanh, hương vị: tiếng dơi, mùi vải chín, hương trái ngọt ngào.

+ Hình ảnh cây cối, hoa trái được nhân cách hóa – gợi cảm giác thân thuộc, gần gũi.

- Tác giả miêu tả bằng tất cả giác quan, tạo nên một “phòng trưng bày tĩnh vật” của thiên nhiên Huế, vừa thực vừa nên thơ.

2. Tình yêu thiên nhiên và triết lý sống của Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Tình yêu và sự gắn bó: Tác giả say mê từng loài cây, từng sắc hương của khu vườn, xem thiên nhiên như người bạn tri âm tri kỷ.

- Cảm hứng tri ân: Thiên nhiên là “món quà hảo tâm” của đất trời dành cho con người – biểu hiện lòng biết ơn, trân trọng sự sống.

- Triết lý nhân sinh:

+ Sự sống luôn vận hành trong quy luật tuần hoàn của tạo hóa – “hồng Tiên Điền trút lá để rồi hồi sinh”.

+ Thiên nhiên là tấm gương phản chiếu con người – nhắc ta sống hài hòa, biết sẻ chia và biết đủ.

- Giọng điệu và cảm xúc: nhẹ nhàng, đằm thắm, đượm chất suy tưởng triết lý nhưng vẫn thấm đẫm chất thơ.

3. Nghệ thuật biểu hiện

- Bút pháp tùy bút trữ tình – miêu tả kết hợp biểu cảm: vừa cụ thể, tinh tế, vừa gợi cảm xúc sâu xa.

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, liên tưởng độc đáo (trái thơm như bánh kem sinh nhật, thanh long như vật “bỏ quên” mà vẫn hiền lành).

- Giọng văn nhịp nhàng, uyển chuyển, mang âm hưởng Huế: chậm rãi, sâu lắng, thấm đẫm hồn quê.

- Biểu tượng hóa thiên nhiên: vườn cây – hình ảnh của quê hương, văn hóa, và cũng là biểu tượng cho đời sống tinh thần của con người Việt Nam.

* Kết bài:

- Khẳng định: “Hoa trái quanh tôi” là một bức tranh thiên nhiên đậm chất thơ, vừa thể hiện vẻ đẹp trù phú của đất trời, vừa thể hiện tấm lòng yêu đời, yêu người của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Mở rộng: Tác phẩm khơi gợi trong mỗi người tình yêu thiên nhiên, ý thức sống hòa hợp với môi trường và trân quý những giá trị giản dị quanh ta.

Bài văn tham khảo

Hoàng Phủ Ngọc Tường là cây bút tài hoa của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Ở ông, trí tuệ của một học giả hòa quyện cùng tâm hồn của một thi sĩ, tạo nên những trang viết đậm chất trữ tình và suy tưởng. “Hoa trái quanh tôi”, trích từ tạp chí Sông Hương năm 1983, là một tùy bút tiêu biểu cho phong cách ấy. Qua hình ảnh khu vườn An Hiên, tác giả gửi gắm tình yêu tha thiết với thiên nhiên xứ Huế và những suy ngẫm sâu xa về sự sống, con người và vẻ đẹp của đất trời.

Thiên nhiên trong “Hoa trái quanh tôi” hiện lên vừa gần gũi vừa giàu sức sống. Mỗi mùa, mỗi loài cây, mỗi sắc hương đều mang một vẻ đẹp riêng. Từ “màu lục trầm trầm của lá già” đến sắc “đỏ như lửa” của thơm Nguyệt Biều, vàng hươm của dâu Truồi, hồng tươi của thị nhung – tất cả hòa quyện tạo nên bản giao hưởng của màu sắc và hương vị. Khu vườn An Hiên như một “phòng trưng bày tranh tĩnh vật” của thiên nhiên Huế, nơi đất trời và con người hòa quyện trong nhịp điệu chậm rãi, thanh tao. Qua những miêu tả đầy tinh tế ấy, ta cảm nhận được niềm say mê, sự nâng niu của tác giả trước vẻ đẹp bình dị mà diệu kỳ của cuộc sống quanh mình.

Ẩn sâu trong những trang văn miêu tả thiên nhiên là triết lý sống nhân hậu và tinh tế. Với Hoàng Phủ Ngọc Tường, thiên nhiên không chỉ là cảnh vật để ngắm nhìn, mà còn là người bạn tri âm tri kỷ. Thiên nhiên dạy con người biết yêu thương, biết tri ân và sống hài hòa với tạo hóa. Mỗi trái cây, mỗi mùa quả đều là “món quà hảo tâm” của đất trời, nhắc nhở con người biết ơn và sống chậm lại giữa nhịp đời hối hả. Tác giả cũng nhận ra trong vòng tuần hoàn của thiên nhiên — như cây hồng Tiên Điền rụng lá rồi lại xanh tươi — một triết lý về sự hồi sinh bất tận của sự sống, về sức mạnh của thiên nhiên và niềm tin vào con người.

Với bút pháp tùy bút trữ tình đặc sắc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dùng ngôn từ như cọ vẽ, dựng nên bức tranh thiên nhiên vừa hiện thực vừa thơ mộng. Giọng văn nhẹ nhàng, nhịp điệu uyển chuyển, kết hợp giữa miêu tả và suy tưởng, khiến người đọc cảm nhận được cả hương vị, âm thanh, màu sắc của khu vườn Huế. Ngôn ngữ của ông giàu chất hội họa và âm nhạc, thấm đẫm tình yêu quê hương và lòng trân trọng cuộc sống.

“Hoa trái quanh tôi” không chỉ là khúc ca ngợi thiên nhiên mà còn là bản hòa tấu của tình người và triết lý sống. Qua bức tranh khu vườn An Hiên, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khơi dậy trong lòng người đọc tình yêu sâu sắc với thiên nhiên, với quê hương, và ý thức sống hài hòa, biết trân trọng những gì giản dị quanh mình. Tác phẩm là minh chứng cho sức mạnh của ngòi bút giàu cảm xúc và trí tuệ, góp phần làm nên vẻ đẹp độc đáo của văn xuôi Việt Nam hiện đại.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về vai trò của thiên nhiên đối với cuộc sống con người.

- Hệ thống ý:

+ Thiên nhiên là môi trường để con người tồn tại

+ Thiên nhiên cung cấp các điều kiện, các vật phẩm thiết yếu cho cuộc sống con người

+ Thiên nhiên giúp cân bằng hệ sinh thái

+ Thiên nhiên còn là nơi giúp ta trở về để nghỉ ngơi, di dưỡng tinh thần

v.v…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vai trò của thiên nhiên đối với cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Thiên nhiên là cái nôi nuôi dưỡng và chở che cho sự sống của muôn loài, trong đó có con người. Từ bao đời nay, con người tồn tại và phát triển nhờ vào những gì thiên nhiên ban tặng: không khí để thở, nước để uống, đất để trồng trọt, ánh sáng để sưởi ấm và vô vàn sản vật phong phú. Trong đoạn trích “Hoa trái quanh tôi” của Hoàng Phủ Ngọc Tường, thiên nhiên hiện lên thật hiền hòa và tràn đầy sức sống. Những vườn cây, hoa trái đã mang đến cho con người không chỉ của cải vật chất mà còn là niềm vui, là chốn nương náu của tâm hồn. Thiên nhiên giúp ta tìm lại sự cân bằng, thanh thản giữa nhịp sống hối hả, giúp tâm hồn trở nên trong trẻo, nhân hậu hơn. Mất đi thiên nhiên là mất đi một phần chính mình, bởi con người không thể sống tách biệt khỏi vòng tay của mẹ Trái Đất. Vì thế, mỗi chúng ta cần trân trọng, yêu thương và có ý thức bảo vệ thiên nhiên – nguồn sống quý giá của nhân loại hôm nay và mai sau.