LƯU BÌNH – DƯƠNG LỄ (Trích)

(Tóm tắt vở chèo: Dương Lễ và Lưu Bình là hai người bạn thân từ thuở thiếu thời. Hai người cùng dùi mài kinh sử và cùng đi thi, nhưng chỉ Dương Lễ đỗ đạt. Lưu Bình sinh ra buồn chán. Dương Lễ muốn giúp bạn thi lại, nên đã dùng kế khích tướng, ngoài mặt tỏ ra khinh bỉ Lưu Bình, nhưng bên trong bí mật sai vợ của mình là Châu Long đi theo giúp Lưu Bình để chàng có thời gian và tiền bạc để ôn thi. Năm đó Lưu Bình đỗ làm quan. Dương Lễ cho mời Lưu Bình đến chơi. Trong buổi gặp mặt này, Lưu Bình mới biết Châu Long là vợ của Dương Lễ. Lưu Bình vô cùng cảm động và kính phục trước tấm lòng của hai người dành cho mình).

DƯƠNG LỄ: – Ta có người bạn thiết Tên gọi Lưu Bình

Nghĩa trong phế phủ

Ta cũng có của giúp anh em no đủ

Nhưng đủ no lại nhãng việc học hành

Âu là ta giả cách vô hình

Chịu tiếng bạc cho anh em càng tủi cực

Anh em có giận ta, mới học hành ra sức

Trong ba nàng, cậy một nàng thân tín đi nuôi

Nàng nào khả đỡ anh việc ấy?

BÀ CẢ: – Bẩm lạy quan,

Thiếu chi điều cho bạn được nhờ

Cổ kim nay có thế bao giờ

Đi nuôi bạn thật điều rất khó

Số bạn quan còn muộn mằn vất vả

Có lẽ đâu nuôi mãi được ru

Thế gian nay nam nữ đồng cư⁽¹⁾

Tiếng tăm ấy rửa sao cho sạch

Như điều ấy thì tôi xin khước

Có nên ra mặc ý hai dì…

DƯƠNG LỄ: – Nàng cả đã nói vậy, nàng hai ý thế nào?

BÀ HAI: – Trình lạy quan,

Phận tiểu tinh⁽²⁾ bên gối, ngoài màn

Có lẽ nào sửa vượt qua đăng

Lời em nói cũng như lời chị cả.

DƯƠNG LỄ: – Nàng cả, nàng hai đã từ nan trước Châu Long em,

Nàng có đi thì nàng cũng nói

Để cho anh đành dạ cậy trông

Sách có câu: nữ hữu tam tòng

Còn bé nhỏ tại gia tòng phụ

Khi lớn khôn xuất giá tòng phu.

CHÂU LONG (nói sử): – Trăm lạy chàng, Chàng dạy đi dặm liễu đường cù

Thiếp chẳng quản công phu khó nhọc

Thiếp vâng lời chàng đi nuôi bạn học

Nhưng đi làm sao, về lại làm sao?

Thiếp sợ chàng quân tử chí cao

Dạ như bể dò sao cho xiết

Thiếp sợ mình: lửa gần rơm lâu ngày cũng bén

Uổng công chàng mà lỗi đạo tào khang

Đục pha trong, thau lẫn với vàng

Đành phận thiếp, hổ mặt chàng quân tử.

DƯƠNG LỄ: – Việc nàng đi ta đà tính trước

Nếu hồ nghi ta đã chẳng sai đi

Người quân tử có nghĩ chi chuyện ấy

Ba nén vàng nàng thời nhận lấy

Nuôi bạn anh cho cơm áo no lòng

Rồi sau sẽ tìm đường trở lại…

CHÂU LONG: – Bẩm lạy quan, Quan đã hết lòng cùng bạn

Thiếp đây xin gắng sức cùng chồng

Dẫu kíp chầy thiếp chẳng ngại công

Lòng thiếp có đôi vầng nhật nguyệt

Nỗi riêng tây kể sao cho xiết

Tâm là lòng, ý cũng là lòng

Thiếp xin trở về tiết giá sạch trong Danh thơm để lưu hương thiên cổ.

(Trích: vở chèo Lưu Bình Dương Lễ, Hà Văn Cầu sưu tầm và chú thích, NXB Văn Hóa, Hà Nội)

* Chú thích:

(1) Nam nữ đồng cư: nam nữ ở chung một nhà.

(2) Tiểu tinh: vợ bé

Ghi lại lời chỉ dẫn sân khấu được sử dụng trong văn bản trên?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về phẩm chất và vai trò của người phụ nữ trong xã hội xưa qua hình tượng nhân vật Châu Long.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vở chèo Lưu Bình – Dương Lễ – một tác phẩm tiêu biểu của nghệ thuật dân gian Việt Nam, phản ánh những giá trị đạo đức, nhân nghĩa trong xã hội phong kiến.

- Dẫn vào vấn đề: nhân vật Châu Long thể hiện vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam truyền thống – đức hạnh, hy sinh, thủy chung và nhân hậu.

* Thân bài:

a. Giới thiệu nhân vật và hoàn cảnh

- Châu Long là vợ của Dương Lễ – người được chồng giao nhiệm vụ đặc biệt: chăm sóc, giúp đỡ bạn học Lưu Bình đang lâm cảnh khốn khó.

- Nhiệm vụ ấy đặt Châu Long vào thử thách lớn giữa chữ “tình” và chữ “nghĩa”, giữa danh dự cá nhân và trọng trách do chồng giao.

b. Phân tích phẩm chất của Châu Long

- Đức hy sinh và lòng vị tha:

+ Khi nghe lời chồng, Châu Long không ngần ngại nhận trách nhiệm, dù biết có thể mang tiếng thị phi (“Thiếp sợ mình: lửa gần rơm lâu ngày cũng bén”).

+ Nàng sẵn sàng chịu thiệt thòi, vất vả để giúp người khác thành công, thể hiện tấm lòng cao cả của người phụ nữ sống vì người khác.

- Giữ trọn phẩm hạnh, đạo làm vợ:

+ Nàng lo sợ “hổ mặt chàng quân tử”, luôn ý thức bảo vệ danh tiết.

+ Dù đi giúp bạn chồng, Châu Long vẫn giữ lòng trong sạch, thủy chung, thể hiện tinh thần “tam tòng tứ đức” – chuẩn mực đạo đức của người phụ nữ Việt Nam xưa.

- Trí tuệ và nhân cách cao đẹp:

+ Nàng thấu hiểu đạo lý, biết phân biệt đúng sai, thể hiện qua lời nói mềm mại nhưng đầy khí tiết: “Tâm là lòng, ý cũng là lòng / Thiếp xin trở về tiết giá sạch trong”.

+ Chính sự thông tuệ, nhân hậu đã khiến Châu Long trở thành hình mẫu của người phụ nữ vừa dịu dàng vừa mạnh mẽ.

c. Liên hệ và bình luận

- Hình ảnh Châu Long phản ánh vai trò lớn lao của người phụ nữ trong đời sống gia đình và xã hội xưa: âm thầm, bền bỉ, là hậu phương vững chắc cho chồng con.

- Dù bị ràng buộc trong khuôn khổ lễ giáo phong kiến, người phụ nữ vẫn tỏa sáng bằng nhân cách, đức hạnh và tình yêu thương.

- Ngày nay, phụ nữ vẫn giữ những phẩm chất truyền thống ấy, đồng thời khẳng định vị thế mới – năng động, tự chủ, song vẫn giàu lòng nhân hậu và thủy chung.

* Kết bài:

- Khẳng định lại vẻ đẹp và giá trị nhân văn của hình tượng Châu Long.

- Nêu ý nghĩa: người phụ nữ Việt Nam – dù ở thời đại nào – vẫn là biểu tượng của tình yêu, đức hạnh và sức mạnh tinh thần bền bỉ.

Bài văn tham khảo

Vở chèo Lưu Bình – Dương Lễ không chỉ kể câu chuyện cảm động về tình bạn cao đẹp mà còn tạc nên hình tượng người phụ nữ Việt Nam truyền thống qua nhân vật Châu Long. Ở nàng, ta bắt gặp vẻ đẹp dung dị nhưng rạng ngời của người phụ nữ biết hy sinh, thủy chung và đầy lòng nhân hậu – những phẩm chất quý báu làm nên nền đạo lý Việt.

Châu Long là vợ của Dương Lễ – người đã đỗ đạt làm quan. Khi chồng nhờ nàng đi nuôi bạn học là Lưu Bình – kẻ đang túng quẫn, nàng hiểu rằng đó là việc khó khăn, có thể khiến mình bị mang tiếng thị phi. Nhưng vì lòng tin vào chồng và vì trọng nghĩa, nàng vẫn “trăm lạy chàng” rồi sẵn sàng lên đường. Nàng lo sợ “lửa gần rơm lâu ngày cũng bén”, sợ “hổ mặt chàng quân tử”, lo cho danh tiết của mình, nhưng vẫn chọn hy sinh để giúp bạn của chồng. Chính trong sự lựa chọn ấy, phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ được bộc lộ: biết đặt đạo nghĩa lên trên lợi ích cá nhân, sẵn sàng chịu đựng gian khổ mà không một lời than thở.

Không chỉ là người vợ hiền đức, Châu Long còn là người phụ nữ thông minh, có nhân cách cao quý. Nàng hiểu rõ lễ nghĩa, luôn ý thức giữ gìn phẩm hạnh: “Tâm là lòng, ý cũng là lòng / Thiếp xin trở về tiết giá sạch trong”. Ở nàng, ta thấy sự hòa quyện giữa đức hy sinh và trí tuệ, giữa sự mềm mại của trái tim và cốt cách của người trung trinh. Nhờ những con người như Châu Long, đạo lý “trọng nghĩa, giữ tiết” của dân tộc mới được bồi đắp qua bao thế hệ.

Hình ảnh Châu Long còn là biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội xưa: tuy chịu nhiều thiệt thòi, bị giam trong khuôn khổ lễ giáo, nhưng vẫn tỏa sáng bằng phẩm hạnh và tình yêu thương. Nếu Dương Lễ đại diện cho lý tưởng nghĩa khí của người quân tử, thì Châu Long chính là biểu tượng cho sức mạnh đạo đức và nhân hậu của người phụ nữ. Dù trong bóng tối hay giữa thị phi, họ vẫn âm thầm giữ gìn cái thiện, làm đẹp cho đời.

Ngày nay, khi phụ nữ được tự do và bình đẳng hơn, phẩm chất của Châu Long vẫn còn nguyên giá trị. Xã hội hiện đại vẫn cần những người phụ nữ vừa bản lĩnh, vừa giàu lòng nhân ái, biết sống vì người khác mà không đánh mất phẩm giá của mình.

Qua hình tượng Châu Long, chèo cổ đã khẳng định một chân lý giản dị mà sâu sắc: vẻ đẹp của người phụ nữ không nằm ở nhan sắc mà ở nhân cách, ở tấm lòng son sắt. Nàng chính là viên ngọc sáng của đạo lý Việt Nam, biểu tượng cho sức sống bền bỉ và tâm hồn cao đẹp của người phụ nữ muôn đời.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về tình bạn cao đẹp giữa Lưu Bình và Dương Lễ.

- Hệ thống ý:

+ Dương Lễ thành đạt nhưng không quên bạn, âm thầm giúp Lưu Bình thi đỗ bằng cách “dùng kế khích tướng”, thậm chí để vợ mình là Châu Long đi chăm sóc bạn học.

+ Lưu Bình, sau khi hiểu tấm lòng của bạn, vô cùng cảm phục, trân trọng và biết ơn.

→ Tình bạn của họ vượt qua danh lợi, thử thách, thể hiện nhân nghĩa và đạo lý truyền thống của con người Việt Nam.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về tình bạn cao đẹp giữa Lưu Bình và Dương Lễ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Vở chèo Lưu Bình – Dương Lễ đã để lại trong lòng người xem ấn tượng sâu sắc về tình bạn cao đẹp, thuỷ chung giữa hai người bạn đồng môn. Dương Lễ, sau khi đỗ đạt, không quên người bạn thuở hàn vi, âm thầm tìm cách giúp Lưu Bình thi đỗ bằng cách “giả cách vô tình” và sai vợ là Châu Long đến chăm sóc bạn. Hành động ấy thể hiện tấm lòng nhân hậu, trọng nghĩa khinh tài, đặt tình bạn lên trên danh lợi. Khi biết sự thật, Lưu Bình cảm động và khâm phục trước tấm lòng trong sáng của bạn. Tình bạn ấy không chỉ là câu chuyện riêng của hai người mà còn là biểu tượng cho nhân nghĩa, thủy chung, cho truyền thống “tình nghĩa là trọng” của con người Việt Nam. Trong cuộc sống hôm nay, tình bạn chân thành như thế thật hiếm và đáng quý. Mỗi người cần biết sống chân thật, sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ nhau để tình bạn luôn là điểm tựa tinh thần cao đẹp trong hành trình trưởng thành.